De draad ligt gereed.
De kern voor de kapitaalband heeft 2 weken onder een elastiek rond een flacon gezeten. Daarom staat die nu mooi rond. Dat is voor mijn boekband nu niet perse nodig maar het is een eenvoudig trucje dat werkt.
Bij kapitaalband I nog even de eindjes afgeknipt en een beetje lijm op de uiteindes gedaan.
De katernen voorgeprikt en de video nog even bekeken.
Kapitaalband II, de zwarte draad aan het eind te strak getrokken. We leren het wel!
In een vorig bericht beschreef ik hoe ik denk, op basis van
genoemde video, je een kapitaalband met de hand kunt maken.
Nu moet ik de daad bij het woord voegen.
Resultaat: ik ben tevreden, kan altijd beter.
Dit lijkt een weinig zeggende foto maar het is werk in uitvoer. De bedoeling is natuurlijk om zowel aan de kop als aan de staart een kapitaalband te maken. Tot nu toe had ik pas een kern gemaakt. Vorige week ben ik begonnen met het maken van de tweede en die zit verstopt onder de rode stiek. Ik probeer de kern een beetje tond te zetten. Voor mijn dummy is dat niet zo nodig maar hopelijk zal dat voor Denken over oorlog en vrede van Hugo de Groot wel nodig zijn. Dus je ziet hier een kern er alles aan doen om zichzelf rond te zetten. Wordt vervolgt.
Op de video zie ik de boekbinder moeiteloos het juiste katern aansteken zonder het uitgewaaierde katern kapot te steken. Ik weet dat ik dat niet kan, zelfs niet als het katern recht is. Dus heb ik het begin en eind voorgeprikt. Om de gaatjes eenvoudig te kunnen vinden heb ik er even een tandenstoker in gestoken. Je kunt goed zien dat de gaten onder de kettingsteek zijn aangebracht. Natuurlijk had ik de gaten op gelijke hoogte moeten proberen voor te prikken. Dat is voor de volgende keer. Ik besloot geen tussentijdse verankering aan te brengen. Mijn boekblok is erg smal.
Het boekblok staat in een ‘derde handje’. Het beeld is wat druk met die spitsels die uitsteken maar die zitten niet in de weg. Je bent zelf aan de bovenkant bezig. Je ziet hier dat ik de borduurdraden zwart en rood (die van mij zijn van katoen) aan elkaar geknoopt heb. ieder stuk garen was ongeveer 40 centimeter lang. Voor de kapitaalband heb je niet veel lengte nodig bij dit smalle boekblok. Maar om de draden op zijn plaats te krijgen en houden is die lengte wel handig. De zwarte draad is in het eerste katern gestoken tot aan de knoop in het garen.
Hier ligt de kern in de lus die je met de rode draad maakt. On het begin is dit een beetje wiebelig. Gewoon volhouden en regelmatig goed aantrekken. Overigens kun je wel goed zien dat het garen dat ik nu gebruik veel dikker is dan dat wat in de videi gebruikt werd. Nog eens in de winkel gaan kijken of ze verschillende diktes verkopen. Gewoon om te experimenteren.
De afsluitende zwarte wikkels hadden strakker gemogen. Maar voor het eerste kapitaalband sinds heel lange tijd, klaag ik niet. Het moet wel handwerk blijven….
Nu de staart nog (de onderkant van het boekblok).
Door de hoge temperaturen van de afgelopen week ben ik
niet toegekomen aan de volgende stap in het boekbindproces:
het handmatig maken van kapitaalband.
Vorig weekend ben ik nog wel borduurgaren gaan kopen. Twee kleuren: zwart en rood. Zeker voor een eerste kapitaalband is het handig om met twee kleuren te werken. Dat maakt het overzichtelijk en je ziet meteen je voortgang goed. Van de bindingen heb ik de snijrestjes apart gehouden. Die zijn groot genoeg om er de kern voor het kapitaalband van te maken.
Wel heb ik de video die ik eerder vermeldde, een aantal malen
bekeken. Als je ook kapitaalband met de hand wil maken op
een boek en het is, net als bij mij, al weer een tijdje geleden dat
je die gemaakt hebt, dan is het aan te raden de video te bekijken.
De kern van de kapitaalband bestaat uit twee smalle stroken
perkament, ruim van lengte. De stroken zijn met de harige
zijdes (vleeszijdes) op elkaar gelijmd.
Niet de spannendste foto: de kern van het kapitaalband. Twee reepjes perkament van 2 mm op elkaar gelijmd. Ruim breder dan de rug van mijn dummy.
Ik volg de eerder genoemde video.
Om niet steeds opnieuw naar de video te hoeven kijken
heb ik een de video voor mezelf in stappen opgedeeld
en hieronder uitgeschreven.
Niet om de video te vervangen maar als geheugensteun.
Mijn tekst is dus geen instructie.
Ik gebruik de termen ‘voor’ en ‘achter’ de rug. De betekenis
van die termen is gekozen op basis van de positie van de
maker van het kapitaalband ten opzichte van het boek.
Als maker kijk ik op de rug van het boek voor mij.
Dan is de bolle kant van de rug ‘voor’.
Dan is de holle kant van de rug ‘achter’.
Wat je gaat doen is een kleurige rand aan de onder-
en bovenkant van het boek maken. Die rand zit er straks, om het
boek te beschermen tegen stof, tegen beschadigingen van het
hanteren van het boek en ter decoratie.
Ik ga een kapitaalband maken met twee kleuren maar je kunt het
ook met één kleur maken. De kleuren laat ik in een gelijk
ritme van kleur veranderen. Maar daar zijn keuzes in te maken.
Mensen maken soms ook kapitaalband met meerdere kernen.
Allemaal een kwestie van smaak.
Kapitaalband kun je ook kopen in de winkel maar bij een
volledig handgebonden boek is dit zelf maken leuker.
Je begint aan de rechterkant (zie afbeelding). Steeds wikkel
je de draad om de kern heen, bijvoorbeeld steeds twee
slagen zwart gevolgd door twee slagen rood. De wikkelingen duw
je steeds goed tegen elkaar aan. Zo ontstaat een ononderbroken
reeks van kleur, van rechts naar links aan één kant van
het boek. Bijvoorbeeld eerst aan de staart (de onderkant) van
het boek. Vervolgens herhaal je het proces aan de kop (de
bovenkant van het boek).
Aan het begin, een aantal keren onderweg (afhankelijk van
de breedte van de rug) en aan het eind,
veranker je de kapitaalband aan het boek door de naald
door een katern te steken, onderlangs de kettingsteek.
Ik heb de strengen borduurgaren afgerold en op een kaartje gerold. In dit geval is het kaartje een stuk opgevouwen restpapier. Snijafval. Door aan 1 kant een insnijding te maken kan ik het uiteinde van de draad er doorheen halen. Dat trek ik dan lichtjes aan waardoor de draad vast blijft zitten. Zo zoek ik nooit naar het begin en raakt de draad niet in de war.
Wat zie je op de video?
Stap
In dit geval werk ik met twee kleuren zijde: zwart en rood.
Dat zijn ook de kleuren van de inkt waarmee ik geschreven heb in het boekblok.
Kies van beide kleuren een lengte (ik heb nog geen idee hoe die lengte
te bepalen maar ik vermoed dat de meeste lengte nodig is voor het
naaien van de kapitaalband, niet voor de paar centimeters die ik nodig
heb voor dit boekblok).
Knoop de twee kleuren met twee uiteindes aan elkaar.
Stap
Bevestig aan iedere kleur een naald of wissel dadelijk de naald
van kleur
Begin met de naald waar de donkere kleur (zwart) aan zit en steek
die naald in het eerste katern, onder de kettingsteek, van voor de rug
(zie afbeelding) en haal de hele lengte van de donkere kleur door de rug.
Stap
Verwissel de naald van kleur of ga verder met de lichte kleur (rood).
Steek de naald in het katern maar deze keer via de achterkant van
de rug. De naald gaat dus eerst tussen de pagina’s van het katern
om aan de holle kant van de rug, door het katern te steken. Daarna
komt de naald er aan de bolle kant van de rug uit.
Trek de draad door de rug terwijl er een kleine lus boven aan de
rug overblijft. Steek daar de kern van het kapitaalband door en
trek de lus aan terwijl je de kern boven op de rug houdt.
Wat je hier doet is dat je de kettingsteek verbindt met het
kapitaalband. Maar het moet nog steviger en daar gaan de volgende
stappen voor zorgen.
Stap
Ga door met de lichte kleur (rood). Leidt de draad over de kern
naar achter de rug en leg de draad op het boekblok.
Stap
Neem de donkere kleur (zwart). Zorg dat de donkere kleur eerst
onder de lichte draad gaat. Vervolgens over de lichte draad en
links onder de kern door. De draad kan dan aan de voorkant van de rug
strak getrokken worden.
Stap
Ga nu met de donkere kleur (zwart) rechts onder de kern door en
meteen weer links. Trek de draad aan.
Wat je nu doet is dat je de kern van de kapitaalband niet alleen
verbindt met de kettingsteek maar dat je de twee kleuren van
het garen ook gebruikt om de kern op zijn plaats te houden.
Stap
Voor het eerst ga je met de donkere kleur nu over de kern heen.
Ga meteen naar links (u gaat niet langs start, grapje) en
breng de donkere draad weer naar de voorkant van de rug.
Stap
Neem de donkere draad over de kern en leg hem op het boekblok.
Steeds als je met een draad over de kern gaat, voeg je een
‘gekleurde rij’ op de kern toe. Zorg dat de ‘rijtjes’ tegen
elkaar aansluiten.
De eerste verankering is gereed en je bent begonnen met het
‘wikkelen’ van de twee kleuren om de kern.
Stap
Neem de lichte draad (rood) over de donkere draad, langs links
onder de kern door naar de voorkant van de rug. Trek aan.
Stap
Neem de lichte draad over de kern, dan naar links onder de kern
naar voor en trek aan. Dit was een wikkel. Herhaal dit
zo vaak als voor het patroon nodig is en vervolg dan
met de andere kleur.
Het tussentijds verankeren van het kapitaalband met het
boekblok heet in de video ‘tagging’.
Het begint op een punt waar je in het wikkelen gaat veranderen
van kleur. Je brengt de draad onder de kern door naar voor.
Je gaat vervolgens over de kern om dan vanaf de holle kant
van de rug, dus midden in een katern, de naald naar buiten
te steken. Daarna kun je verder met ‘wikkelen’.
Als het morgen hetzelfde weer is als vandaag, dan ga ik morgen
het kapitaalband maken.
Binnenkort meer.
In een serie berichten neem ik je mee op mijn boekbindavontuur.
Daarbij volg ik de Stichting Handboekbinden die het initiatief nam voor
een bijzonder boekbindtraject. Alle leden en belangstellenden kunnen meedoen.
Natuurlijk kozen ze er voor een boek in losse katernen beschikbaar
te maken rond een belangrijk historisch boek dat vandaag nog
steeds actueel is. Het project zal worden afgerond met een tentoonstelling
van alle handgebonden boeken in Rijksmuseum Slot Loevestein.
Het boek verschijnt ter gelegenheid van het feit dat in 2025 het
400 jaar geleden is dat het boek ‘de iure belli ac pacis’ van
Hugo de Groot verscheen.
Deze Nederlandse denker, over onder andere recht, schreef dit boek en
vanwege de grote invloed van het boek op ons denken over de
juridische kant van oorlog en vrede, werd dit in 1991 als deel 8 opgenomen
in de serie ‘Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland’.
De uitgave die ik wil gaan inbinden en die in losse katernen te koop is
bij de Stichting Handboekbinden, is verzorgd door en voorzien van
inleiding en annotaties door A.C. Eyffinger en B.P. Vermeulen.
Dus een dik en groot boek met een belangrijke inhoud.
Ik koos er voor om als bindwijze de ‘Spitselband’ te gebruiken.
Deze bindwijze was populair in oa Nederland in de 16e en
17e eeuw.
Omdat ik deze manier van binden niet eerder heb toegepast besloot ik
eerst een dummy te maken. De katernen zijn daarvoor gereed.
De spitsels en de ‘achtersteeksels’ zijn uit perkament gesneden en
de eerste katernen zijn al ingebonden met kettingsteek en rondslag.
Tijd om deze eerste stap in het inbinden af te ronden.
Het meest interessante deel voor mij was het laatste katern. In
dit geval is dat een schutbladkatern.
Bij beide schutbladkaternen wordt de rondslag iets anders uitgevoerd.
Deze keer ga ik niet zomaar rond de perkamenten spitsel maar begin je
door met de naald midden door achtersteeksel en spitsel te gaan.
Het geeft je de kans om de dikte van het boekblok vast te zetten
en om op een stevige manier het inbinden af te ronden.
Het afronden van deze eerste stap, zag er in foto’s als volgt uit:
Bij het laatste katern ging het helaas mis. Ik trok te hard en op de verkeerde manier aan het garen, met als gevolg dat de draad het katern een stuk inscheurt. Dat ziet er niet mooi uit en je verliest ook een beetje stevigheid. Maar het zorgt er niet voor dat ik niet verder kan. Dus op naar de volgende stap.
Aan mij de taak om het artikel van Karin Cox weer te vervolgen
en de inhoud ervan te vergelijken met het hoofdstuk van Peter Goddijn.
Zij zijn de twee bronnen waar ik me op baseer.
Natuurlijk lees je daar binnenkort weer over hier op mijn blog waarbij
ik de vergelijking tussen beide bronnen uitdiep.
De vorige keer ik schreef over mijn ‘Ode aan boekbinden’,
de dummy voor ‘Denken over oorlog en vrede‘, het boek dat
de beroemde tekst ‘de iure belli ac pacis‘ van Hugo de Groot
in beeld brengt. Toen ging het vooral over de laatste voorbereidingen.
Gisteren ben ik werkelijk begonnen met het naaien van het
boekblok. Stap voor stap neem ik je mee in deze avontuurlijke reis.
Nooit eerder maakte ik een spitselband dus veel is nieuw.
Voor mijn stappenplan gebruik ik de twee artikelen van Karin Cox
en het betreffende hoofdstuk van Peter Goddijn.
In eerdere berichten heb ik deze bronnen al besproken,
waaronder hun werkwijze en verschillen..
Het wordt het spannendst voor mij als mijn bronnen elkaar tegen
spreken en ik een keuze moet maken.
Dat was gisteren ook weer het geval.
Karin Cox geeft aan dat je de spitselband-methode uitvoert zonder
naaibankje.
Dat ziet er dan ongeveer zo uit:
Hier zijn de spitsels en achtersteeksels onder het eerste katern gestoken dat ik ga inbinden. Dat is het laatste, achterste katern. Een van de twee schutbladkaternen.
De spitsels positioneren zich tussen de voorgeprikte gaten in de katernen.
Achtersteeksel en spitsel zijn ook voorgeprikt.
De draad zit in de naald: (aantal katernen x lengte van kettingsteek tot kettingsteek) + extra lengte.
Peter Goddijn bespreekt een soort van eenmalige naaibank.
Een die je maakt specifiek op het boek dat je gaat binden.
Bij een boekbinderij kan dat dan gaan om een reeks van exemplaren
van dezelfde titel.
De constructie is goed bedacht en kan volgens mij best goed werken.
Maar tegendraads als ik ben besluit ik om toch mijn naaibankje
te gebruiken. Ik zie een aantal voordelen van het gebruik
van mijn naaibankje::
1. voor het eerste katern wil ik spitsel en achtersteeksel toch
even vastzetten. Ik doe dat met schilders tape. Dat vastzetten
kan makkelijk op de tafel van mijn naaibankje;
2. mijn naaibankje kan eenvoudig het katern open houden. Als je dat
niet zo doet heb je veel minder bewegingsvrijheid en anders
ga je steeds op zoek naar het midden van een katern;
3. als het werk op mijn naaibank ligt kan ik die oppakken en
verplaatsen als ik dat graag wil;
4. het naaibankje helpt me de ruggen van de katernen gelijk te
houden en datzelfde gebeurt met kop en staart van het boekblok.
Vooral vanwege het gemak dus…..
Bij het binden wordt gebruik gemaakt van twee steken:
de kettingsteek en de rondslag. Deze combinatie van steken zie
je heel vaak bij middeleeuwse en handgebonden boeken. Het zijn
niet meteen siersteken (al kunnen ze best mooi zijn) maar vooral
degelijke steken die hun werk goed doen.
De kettingsteek is de steek aan de kop en aan de staart van
het boekblok en is gericht op het verbinden van de katernen
aan elkaar doordat de steken een ketting vormen van katern naar katern.
De rondslag is er vooral op gericht om de bladen die samen een katern
vormen met elkaar te verbinden aan een (hennep)touw of een band
van textiel, leer of zoals in dit geval een strook perkament.
De strook staat haaks op de katernen.
Dus met de katernen, de steken en bandmateriaal weef je als het
ware het verband in de rug van een boekblok om daarna de verbinding
aan te gaan met de boekband.
Omdat ik de kettingsteek vaak gebruik maar nog wel eens wilde zien
hoe die precies moet worden uitgevoerd. Te vaak kwam ik op websites
die de kettingsteek als siersteek gebruiken bij borduren of
boekbinden. En hoewel dat heel mooi kan zijn zocht ik toch verder.
Ik kwam uit bij een boek dat ik lang geleden al eens kocht als
onderdeel van een grotere partij boeken:
Edith Diehl, Bookbinding, It’s background and technique – Two volumes
bound as one.
Het boek leest moeizaam. Niet omdat het moeilijk is maar omdat het
alle handelingen heel precies beschrijft. Waarschijnlijk werd dat
erg gewaardeerd in de tijd dat het origineel van dit boek verscheen (1946).
Wij zijn zoveel visueler ingesteld door foto’s en video.
When beginning the sewing operation, the worker takes the top section off the book with the left hand and turns it over so that the fold faces her and is brought forward onto the bed of the frame. The section is grasped with the right hand at the fold as shown in Fig. 68, and with the left hand half the pages are counted off until the middle of the section is reached. The left forefinger is held in the middle of the section, and the section is knocked up at the head. It is placed against the sewing cords, with the head to the right and with the marks on the back of it adjusted to the position of the cords. Holding it in this position, the sewer is ready to begin sewing the section around the cords (see Fig. 70).
Dit is een vertaling van de tekst:
Bij het begin van het naaiwerk pakt de medewerker het bovenste katern van het boek met de linkerhand en draait het om, zodat de vouw naar haar toe wijst en op het framebed gelegd wordt. Met de rechterhand wordt het katern bij de vouw vastgepakt (zoals te zien is in figuur 68), en met de linkerhand telt ze de helft van de bladzijden af tot ze het midden bereikt. De linkerwijsvinger wordt in het midden gehouden, en het katern wordt aan de bovenkant rechtgetikt. Vervolgens wordt het tegen de naaikoorden geplaatst, met de bovenkant naar rechts en de markeringen op de rug uitgelijnd met de koorden. Zodra het katern op zijn plek zit, is de naaister klaar om te beginnen met het naaien rondom de koorden (zie figuur 70).
Zo heurt het.
Dat mensen ook linkshandig kunnen zijn, daar werd in de tekst geen
rekening mee gehouden. Daarom dat de afbeeldingen en instructies
bij mij vaak vragen oproepen.
Als je goed naar de foto’s van mijn avonturen kijkt dan zul je daar
ook wel het een en ander van zien.
Bij een kettingsteek grijp je steeds terug op wat er al gebeurt is bij
eerdere katernen.
Maar als je aan het eerste katern begint, zijn er nog geen eerdere
katernen. Bij katern twee is er nog te weinig geschiedenis dus de
kettingsteekhandelingen beginnen bij katern drie.
Op de foto van figuur 71 heb ik wat tekst geschreven.
Dit figuur gaat er van uit dat de naairichting van rechts naar links is.
De tekening toont het moment waarop je aan het eind van katern drie
uit het katern komt (START).
Je steekt dan de naald tussen katern 1 en 2 van rechts naar links, dus
in de naairichting (1). De draad die de naald volgt zal dus achter de draad
komen die van katern 1 naar katern 2 loopt. Die draad is een resultaat
van eerdere handelingen.
Vervolgens steek je de naald voor langs de draad die uit katern drie
komt (2, de naald zijn eigen draad) om naar katern 4 te gaan.
De rondslag geeft eigenlijk al aan wat die steek van plan is te doen.
Er stonden hele duidelijke tekeningen bij het artikel van Karin Cox.
Ik gebruik hier de eerste tekening en heb nog wat tekst toegevoegd:
Het betreft de rondslag voor de schutbladkaternen.
Eerst steek je van binnen in het katern (START) door het papier en
door het midden van het achtersteeksel en de spitsel (1).
Je vervolgt rechts van de spitsel (2) en je steekt door het papier.
In het katern ga je naar het voorgeprikte gat aan de linkerkant van
de spitsel (3).
Als laatste stap steek je de naald door het middel van de spitsel, het
achtersteeksel en het papier om binnen in het katern je weg te vervolgen
naar de volgende positie.
Op de volgende foto’s zie je mij dezelfde handelingen uitvoeren.
Je begint met door het eerste gat naar de binnenkant van het katern te gaan. Dit is de plaats van de eerste kettingsteek.
Je gaat midden op de spitsel en het achtersteeksel naar buiten. Bij volgende katernen die je dit niet.
Regelmatig de draad strak trekken. Op mijn naaibankje kan ik het eind van het garen tijdelijk vastzetten.
Na het midden ga je rechts van de spitsel weer het katern in.
Om er links van het spitsel weer uit te komen.
Voor een laatste keer ga je door het midden het katern weer in.
Als je het eerste katern gedaan hebt dan ziet het er aan de binnenkant
van het katern uit zoals op de volgende foto.
Omdat ik met perkament werk gebruik ik makkelijk te veel kracht en
de schutbladkaternen bestaan hier maar uit twee bladen.
Let dan op als je aan het garen trekt, en dat is geregeld nodig om
een goede spanning op de draad te houden, dat je trekt in de richting
van het naaien. Dus niet naar je toe.
Bij mij is op één plaats het garen door het papier gegaan. Niet erg,
maar minder mooi. Als het vaak voorkomt wordt je binding een rommeltje.
Na twee posities met de kettingsteek en drie met de rondslagsteek is het eerste katern gereed.
Na katern 2, dat je afsluit door het stukje begingaren te knopen aan
het garen dat uit de laatste kettingsteek komt, heb ik dit eerste
resultaat los gemaakt van het bed van mijn naaibank.
Ik kan mijn werk nog een keer controleren en straks door met katern 3.
Tot nu toe gaat dat binden eigenlijk goed.
Het kost me veel tijd door het tussentijds opzoeken van aanvullende
informatie, het maken van de foto’s en het maken van de blogberichten.
Maar dat zijn allemaal leuke activiteiten.
Tijd om verder te gaan met de volgende katernen — ik ben benieuwd
waar het vervolg van mijn boekbindavontuur mij brengt.
Vandaag weer een paar stappen gezet in het maken van mijn dummy
voor ‘Denken over oorlog en vrede’, een uitgave in losse katernen
van Stichting Handboekbinden.
De aanleiding van de uitgave van het boek is het feit dat het in 2025
400 jaar geleden is dat het boek ‘Iure belli ac pacis’ van
Hugo de Groot verscheen.
De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede)
is een boek van Hugo de Groot uit 1625. In dit boek wordt beschreven
wanneer een staat of soeverein vorst het recht heeft om een andere staat
of soeverein vorst aan te vallen,
en op welke manier dat dient te gebeuren.
De actualiteit – denk aan conflicten als die in Oekraïne, Gaza of
Irak – onderstreept de blijvende relevantie van het thema.
De uitgave van de Stichting Handboekbinden betreft deel 8 van de serie
‘Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland’.
Dit boek uit 1991 is verzorgd door en voorzien van een inleiding en
annotatie door A.C. Eyffinger en B.P. Vermeulen.
Om mijn versie in te binden wil ik gebruik maken van de boekbindtechniek
die Spitselband heet. Deze in de 17e eeuw populaire bindwijze
is mij onbekend en daarom probeer ik de aanwijzingen te volgen uit
het artikel van Karin Cox: ‘De spitselband’, deel 1 en 2 in het
magazine van de Stichting Handboekbinden.
En ook de aanwijzingen in de beschrijving van Peter Goddijn,
pagina 154 – 161 in het boek: ‘Westerse boekbindtechnieken van
de Middeleeuwen tot heden’.
Die aanwijzingen ga ik gebruiken om eerst de techniek uit te
proberen op een dummy: ‘Ode aan boekbinden’.
Een hele mond vol maar de afgelopen tijd ben ik bezig geweest
met het uitzoeken van het papier, het maken van de katernen, het
maken van een lino voor de bladwachters, het afdrukken daarvan en
schrijven van de inleiding die daarbij hoort.
Wat er nog moest gebeuren voor het boekblok gereed is,
was het inplakken van de illustraties.
Daar ben ik gisteren mee begonnen en heb ik vandaag afgerond.
Tijd om dan het inbinden voor te bereiden.
Eerst nog even over het inplakken van de illustraties.
Grofweg zijn die in twee formaten: de koepellino’s gaan
richting A5-formaat, de natuurdrukken richting A4.
Daarom begin ik met een soort van mal voor de koepellino’s.
De natuurdrukken worden op het oog min of meer in het
centrum van de pagina’s geplakt.
De mal heb ik gemaakt uit een krantenmagazine die ik
had gebruikt bij het lijmen. Door die activiteiten
waren pagina’s aan elkaar gaan zitten. Daardoor ontstond
voldoende dikte om het als mal te gebruiken.
Steeds op vier plaatsen een beetje lijm.
Ook bij de natuurdruk. Een paar resultaten:
Het goede nieuws is dat de opdikking als gevolg van
het toevoegen van de afbeeldingen heel erg meevalt.
Een strook afvalpapier gebruik ik om een prikmal te maken. De strook is hier net te lang.
De rug wil je in 4 gelijke delen verdelen zodat er drie plaatsen
ontstaan voor de spitsels.
Dat kan eenvoudig door de mal in de lengte dubbel te vouwen en
dat vervolgens nog eens te doen.
Dan vouw je de strook weer open en vouw je de strook nog eens
dubbel maar nu in de breedte.
Maar eerst snij ik de mal op de correcte grootte.
Tussendoor zoek ik naar de juiste plaatsen in de twee stukken perkament die ik in mijn vorraad heb, om de spitsels te snijden. Iedere keer kijk ik met bewondering naar de tekening op het grote stuk perkament. Dat wil ik zoveel mogelijk bewaren voor de boekband.
Mijn spitsels gaan 2 keer 10 centimeter + de beoogde dikte
van het boekblok worden.
In mijn geval resulteert dan in 22 centimeter.
Ik worstel een beetje met het achtesteeksel. Cox adviseert
in het artikel 4,5 centimer, zonder uit te leggen waarom.
Ik besluit voor 6 centimeter te gaan, 2 centimeter voor
de achtervouw, 2 centimeter voor het boekblok en 2
centimeter voor de voorvouw.
De tijd zal uitwijzen of dat werkt.
Mijn stroken perkament: spitsels en achtersteeksels
Dan vind ik de informatie in mijn bronnen een beetje verwarrend
over hoe de spitsels en de achtersteeksels bij elkaar
gebracht dienen te worden.
Eerst even wat informatie over de vlees- en haarzijde
van perkament (gedroogde en geprepareerde dierenhuid).
De bron van de volgende regels is Copilot.
Vleeszijde perkament
De “vleeszijde” van perkament is de kant die oorspronkelijk naar het vlees (de binnenkant) van het dier wees. Het verschil tussen de vleeszijde en de haarkant (die naar buiten wees) is subtiel, maar je kunt ze herkennen aan enkele kenmerken:
Kenmerken van de vleeszijde:
Gladheid: De vleeszijde is vaak iets gladder en egaler dan de haarkant.
Textuur: Soms zie je fijne adertjes of een licht vezelachtige structuur; die kunnen wijzen op de vleeszijde.
Glans: De vleeszijde heeft meestal iets meer glans dan de haarkant, zeker als het perkament goed is geprepareerd.
Afdrukken: In sommige gevallen zie je heel subtiel nog indrukken of sporen van het spierweefsel.
En de haarkant dan?
Poriegaten: De haarkant kan minieme stipjes of poriën vertonen waar ooit de haren zaten.
Ruwere structuur: Iets korreliger of stroever aanvoelend.
Wat zeggen mijn bronnen over hoe ik de stroken perkament
ten opzichte van elkaar moet gebruiken?
Cox:
Leg de korte stook perkament op het midden van de lange binding, vleeszijden op elkaar.
Goddijn:
Leg nu twee perkamenten stroken op elkaar met de gladde (haar)zijde naar beneden (niet op elkaar plakken!).
Ze zeggen twee verschillende dingen nog even los van het feit
dat Cox werkt met een ‘achtersteeksel’, een korte strook perkament,
terwijl Goddijn met twee gelijke stroken perkament werkt per binding.
Ik ga voor Cox want dat lijkt me minder materiaal.
Maar Cox zegt de ruwe zijdes van beide stroken op elkaar te leggen,
terwijl Goddijn zegt bij beide stroken de ruwe zijdes naar boven te leggen.
Mijn interpretatie is dan: maak gebruik van de materiaaleigenschappen
en glad op glad zal meer schuiven, dus hier volg ik Goddijn. Intuïtief
zou ik gekozen hebben voor ruw op ruw. Maar ik heb geen ervaring
dus wil ik ten minste één van mijn bronnen volgen.
Mijn keuze voor Goddijn is dus vooral ingegeven door logica en gevoel
voor materiaalgedrag, al blijft het een leerproces.
Ik markeer het midden van de spitsel en ik trek een lijn op 2 centimeter van het uiteinde bij het achtesteeksel. Vervolgens leg ik die op de streepjes op elkaar, zoals Goddijn aangeeft, ril het perkament enmaak er een vouw van 90 graden.
Het resultaat. Op de rechtse kant, de kant met het korte stuk achtersteeksel, ga ik bij het inbinden de katernen een voor een leggen en binden.
Na de spitselonderbreking ga ik weer door met de papieren
prikmal.
Met potlood geef ik de vouwen aan.
Vervolgens bepaal ik de plaatsen waar ik gaten moet voorprikken:
voor de kettingsteek in ieder katern.
Gaten link, rechts en in het midden bij iedere binding
(waar het perkament komt) in de katernen met schutbladen.
Gaten links en rechts bij iedere binding (waar het perkament komt)
in de overige katernen van het boekblok.
Bij het voorprikken gebruik ik het onderste deel van de houten prikmal. Dat zorgt er voor, mt het goed aandrukken van de papieren prikmal, dat de gaten mooi in de naad van het katern komen. Ik denk altijd: envoudig. Maar het vereist concentratie.
De katernen liggen klaar om ingebonden te worden. Ik moet alleen de spitsels en achtersteeksels nog voorprikken. Maar dat is voor de volgende keer.
De prikmal kan in de kast.
Tot voor kort wist ik niet wat een bladwachter, of custode, of
reclament, of katernsignatuur was.
Maar de inleiding van Irene O’Daly in Schatten op Schrift
bracht me op het spoor van dit gegeven:
een aanduiding met letters en cijfers en soms ook met
een illustratie die boekbinders moet helpen de katernen van
een manuscript op de juiste volgorde te leggen of te houden.
Als een soort van eerbetoon aan deze middeleeuwse gewoonte
maak ik een bladwachter voor de dummy die ik ga inbinden
om te oefenen voor het boek Denken aan oorlog en vrede.
Dat is een tekst van Hugo de Groot.
Maakte de schrijvers in de middeleeuwen de katernsignatuur
helemaal met de hand, ik ga een linosnede maken die ik
op oeder laatste blad van een katern kan afdrukken.
Die lino laat voldoende ruimte om na drukken nog een
tekst aan te brengen: het eerste of de eerste letter(s)
van het volgende katern.
Ik koos de naam ‘Aratus’ als uitgangsunt voor het ontwerp
omdat ik het idee kreeg de bladwachter te maken tijdens het
bekijken van de Leidse Aratea. Een handschrift met een
Latijnse vertaling van reen Grieks gedicht van de dichter Aratus.
Aratus in spiegelbeeld. Helaas kom ik niet goed uit. De letters laten zich niet goed verdelen. Dat moet dus iets anders.
Terwijl ik bezig was het ontwerp met de hand over te nemen op een stuk linoleum kwam ik er pas goed achter dat het niet ging passen. Dus op papier een nieuwe poging. Daarbij laat ik het kader (dat ik eerder wilde maken) deels weg. Alleen het kader aan de bovenkant blijft staan. Daardoor heb ik meer ruimte.
Dit is dan het ontwerp. Al kwam ik er achter bij het overnemen van het ontwerp op de lino dat er een fout in het ontwerp zat. Maar dat heb ik niet meer in het ontwerp gecorrigeerd maar direct op de lino.
Misschien morgen de lino afmaken. Voor nu heb ik ook alvast een prikmal voor de dummy gemaakt. Alleen de plaatsen voor de kettingsteek ontbreken nog.
Een beetje te optimistisch dacht ik dat ik de laatste
krenten uit het eerste artikel van Karin Cox kon gaan
verzamelen.
Helaas er staan daar nog een aantal onderwerpen die
extra aandacht nodig hebben.
Of ik alle onderwerpen in één bericht kan behandelen,
weet ik niet. Maar ik heb nu in ieder geval een
compleet overzicht voor artikel 1:
1 – kettingsteek;
Ik heb het hele artikel nog eens gelezen en heb tot nu toe
niet stilgestaan bij het begrip ‘kettingsteek’ en dat is wel
nodig want ik gebruik die zelf bijna niet.
2 – samenhang van achtersteeksel/lange binding;
3 – het naaien;
Het naaien is een centrale handeling van de boekbinder.
Hier gaat het specifiek om rondslag, kettingsteek en de
mysterieuze instructie:
‘Steek aan de staart door het eerste naaigat naar binnen’.
Dat vraagt om verduidelijking.
Mevr. Cox verwijst daar als teaser nog naar twee termen, ‘alternerend
naaien’ bij dikke boeken en ‘wisselnaaien’ of ‘half uit naaien’
bij dunne, waar ik nog eens wat onderzoek naar moet doen.
4 – sla de rug rond;
Omdat ik hier geen ervaring mee heb, verdient dit extra aandacht.
5 – extra stroken perkament en shirting voor de rug;
6 – het Duits kapitaal.
Het kapitaal, dat meestal kleurige strookje dat je aan de kant van
de rug ziet, aan de boven- en onderkant van een boekblok, een
beetje tussen het boekblok en de boekband in, dat kapitaal kun je
overslaan. Maar het geeft wel iets extra’s aan een boek.
Laat ik het lijstje van boven naar beneden doorlopen.
1 – Kettingsteek
‘Kneep en binding’ helpt weer. Er bestaan meerdere uitvoeringen van
de kettingsteek maar degene die hier nodig is heet in het naslagwerk
‘de doorlopende kettingsteek’.
Het is het eenvoudigst voor mij om de definitie maar even over te nemen:
“korte steek waarbij het garen tussen uit- en intreden (in hetzelfde of
in een ander katern) onder het op die naaipositie aanwezige garen
van een eerdere naaitoer doorgaat (een lus maakt)”
‘Kneep en binding’ geeft sluitende definities, dat wil zeggen dat de
definities alle situaties moeten ondersteunen. Dan krijg je soms een
ingewikkelde zin voor iets dat eigenlijk heel vanzelfsprekend is.
In de definitie mis ik een beetje het doel van de kettingsteek:
daar waar andere steken vooral de losse vellen papier van één katern
bij elkaar gaan houden, gaat de kettingsteek een verbinding leggen
met een voorgaand en volgend katern.
Pagina 38 is de eerste plaats waar je de kettingsteek vindt, onder 32.7.
De overige 10 plaatsen in tekst en index voegen voor nu weinig toe.
Wil je de kettingsteek (chain stitch) in actie zien?
Online zijn verschillende video’s beschikbaar die deze techniek illustreren.
Je zult verschillende varianten vinden,
bijvoorbeeld als onderdeel van borduurtechnieken en op sites
voor creatief boekbinden. Die zaken zijn gerelateerd maar net niet
precies wat hier nodig is. Op de website van iBookbinding vond
ik wel een video die een goed beeld geeft:
Bookbinding Tutorial Part 2B geeft een goed beeld.
2 – Samenhang van achtersteeksel/lange binding
Het lijkt niet meer en minder te zijn dan een extra versteviging
tussen de binding en het boekblok. Het begrip komt niet voor
in ‘Kneep en binding’. Eventuele overtollige stukjes van het
achtersteeksel worden later weggesneden. Dus het bedekt de breedte
van het boekblok maar niet meer of minder.
3 – Het naaien.
‘Steek aan de staart door het eerste naaigat naar binnen’.
Het eerste naaigat bevindt zich aan de boven- of onderkant
van het boek, afhankelijk van waar je normaal begint.
Het naaien kan immers in beide richtingen gebeuren.
Het is het gat dat op de plaats zit waar de kettingsteek gaat komen.
De enige reden die ik kan bedenken om daar te beginnen is dat je er
zo voor zorgt dat er een uiteinde van het garen aan de buitenkant
van het boekblok blijft. Met dat uiteinde ga je de eerste twee
katernen die je gaat binden, aan elkaar maken.
‘Alternerend naaien’ en ‘wisselnaaien’ zijn beide methodes
die gedeeltes van de techniek overslaan of zelfs verdelen
over twee katernen. In beide gevallen zal de naaidraad
minder verdikking in de rug veroorzaken.
De eerste 3 van de 6 onderwerpen zijn in dit bericht aan de orde
geweest.
De volgende drie volgen later en dan heb ik deze onderwerpen nog
niet vergeleken met wat Peter Goddijn er over zegt.
Tot binnenkort.
Bij het pakket zit ook een streng met naaigaren. Ik ben niet zo gewend om met naaigaren een boek in te binden. Dus een leermoment voor mij. Dan is het idee om de kettingsteek te gebruiken. Die ken ik wel maar ik gebruik hem niet vaak. Ik heb een video opgezocht en vond een video van Sea Lemon. Ze begint met de draad dubbel te vouwen en er een knoop in te leggen. Dat doe ik niet. Ik vermoed dat we de lengte nodig hebben.
Het kleine boekje heeft extra aandacht nodig. Het gat dicht tegen de boven- en onderkant van het boekje kun je makkelijk uitsnijden. Het naaigaren is scherp dus extra opletten.
Uiteindelijk lukte het prima. Het boekblok, in zijn ruwe vorm, is gereed.
De kettingsteek moet ik nog wel eens oefenen op een boek met een bredere rug. Het is een mooie steek, Je maakt bijna een raster van garen tegen en met de losse bladen. Dan is er tijd om aan de rug te werken.
Het stevige stuk kraftpapier is groter dan de hoogte van de rug. Ik heb hem niet ingekost maar het papier om de rug en platten terug gevouwen en glijmd. Hier is het kraftpapier afgetekend om het in de lijm te zetten.
Voor de ruimte tussen de rug en de platten (de voor- en achterkant van de boekband) heb ik op 7 mm gehouden. Je noemt die ruimte de ‘kneep’. Dat is meer dan ik normaal doe. Ik ben benieuwd hoe dat uitvalt.
Het ABCdarium ‘ABC der Bomen’ is ingebonden met een kettingsteek.
Daarna wil ik het met een strengel van perkament binden aan een
omslag van perkament.
Dan ben ik nog niet gereed maar nu weet ik wel precies
wat de afmetingen van het boekje geworden zijn.
ABC der Bomen met een kettingsteek ingebonden. De rug is ingelijmd en voorzien van een stuk gaas.
Er lagen nog perkamenten strengels van een vorig project die ik toen niet gebruikt heb. Een er van ga ik gebruiken om het boekblok te binden aan de perkamenten omslag. De strengel steek ik eenvoudig in het midden van het boekblok, niet horizontaal zoals gebruikelijk, maar verticaal, rond de twee series met kettingsteken en zo achter het gaas langs.
Dan door de perkamenten omslag om het op de rug een beetje met zichzelf te verstrengelen. De rug van het boekblok is ingelijmd voordat de strengels door de omslag gingen. Het boekblok sluit mooi aan op het perkament.
Ook de verstrengeling is een beetje ingelijmd. Hier liggen de abcdarium van de Private Press De Witte Adelaar en de aquarel van Ria Van Meulder bij elkaar. Deze twee onderdelen moeten in een volgende stap één geheel gaan vormen. Wordt vervolgd.
Intussen ben ik al weer wat verder met het inbinden van de katernen gemaakt door Private Press De Witte Adelaar. Het boekje ´ABC der Bomen´ bestaat uit 26 katernen met steeds een mooie kapitaal, een titelkatern en een colofon. Op deze foto zie je dat dit exemplaar er een is uit de serie met de rode ´A´. Er is ook een serie met een gouden eerste letter. Daar heb ik ook een exemplaar van. Dat ga ik later inbinden. Nu nog twee katernen. Het katern met de letter ‘A’ is voorzien van een vel doorschijnend papier. Ter bescherming.
Met de kettingsteek ingebonden. Het boekblok, stap 1, is gereed. Bij ieder exemplaar is ook een aquarel toegevoegd. Met bomen natuurlijk. De afmetingen van de aquarel zijn groter dan van het boekblok en ik wil de aquarel niet kleiner snijden. Toen ik dit kocht heb ik niet gevraagd hoe men het boekblok met de aquarel wilden combineren. Dus bedenk ik een eigen oplossing.
Bovenaan zie je nu een stuk perkament liggen. Ik ga het boekblok in een band van perkament zetten. Ik heb besloten de kleine verschillen in hoogte van de katernen te laten zoals het is. Dat geeft een beetje een ruw beeld misschien maar je mag zien dat dit allemaal handwerk is. Maar als het boekblok in het perkament zit, ben ik er nog niet. Daarover hopelijk binnenkort meer.
In een van mijn vorige blogs heb ik dit kladje opgenomen.
vandaag doe ik een poging om de tekening duidelijker
weer te geven.
Dit is de kladversie van de manier waarop je een romaanse binding maakt. Het is misschien niet moeilijk als handeling maar de handelingen zijn steeds weer net iets anders. Om dat te leren is een docent wel handig maar als die er niet is moet je jezelf de weg wijzen. Ik heb steeds een tekening gemaakt van een actie en vervolgens een foto. Eens kijken hoe dat bevalt.
De vorige keer heb ik de elementen die op de tekening staan geprobeerd uit te leggen: een katern waar het kapitaalhoekje is weggehaald. Het gat voor de kettingsteek (meest linkse) en het gat voor het binden aan de riempjes. Die drie riempjes waarvan er hier 1 is voorgesteld, is doorgesneden in de lengte en daarom hier gepresenteerd als twee stroken leer. Dan de kapitaalkern (perkamenten strengel) van wat straks een integrale kapitaalband wordt. Eerste actie: steek de naald door het gat van de kettingsteek.
Hier steek ik de naald met het zwarte boekbindersgaren door het gat van de kettingsteek. Let op: het dekblad ligt op de achterplat en is met een smalle rand van 1 centimeter, aan de rugzijde van het katern, on het katern geslagen. Die rand staat ook al heeft hij weken onder bezwaar geleden, nog steeds makkelijk omhoog. Dat maakt het naaien moeilijker.
Haal de draad door het katern richting perkamenten strengel en naar je toe (tussen katern en kapitaalkern).
Ik realiseer me dat door de verschillende posities van waaruit de foto’s gemaakt is, het nog steeds een legpuzzel blijft om dit precies te volgen.
Nu rondt je de kapitaalkern.
Dan weer opnieuw door het gat van de kettingsteek. Je ziet dat op deze manier zowel aan de binnen- als de buitenzijde de inbinddraad komt te zitten. De methode kost dus nogal wat draad maar het is een echt ‘netwerk’ wat rond de katernen, de kapitaalkernen en de riempjes gebonden wordt. Volg volgende series foto’s en je zult steeds beter dat beeld krijgen.
Dat is het eerste gat.
Door allerlei omstandigheden ben ik wat achter met de foto’s over de voortgang van het inbinden van ‘Van den vos Reynaerde’. In het laatste bericht zag je dat de achterplat in de lijmtangen zit met de perkamenten strengels. Die strengels zitten intussen vast en hier zie je de ene kant van het plat. Je ziet dat het perkament mooi dun aan de buitenkant van het plat is vastgelijmd.
Aan de andere kant zie je dat door de druk het perkament een klein stukje uitsteekt buiten het plat. Dat kleine stukje heb ik er afgesneden. Je ziet dat het perkament een klein beetje doorzichtig is geworden. De nerven van het hout zijn door het perkament zichtbaar.
Dat betekent dat ik het achterplat in de naaibank kon positioneren. In de middeleeuwen was het gebruik van een naaibankje misschien niet gemeengoed maar ook Peter Goddijn raadt aan het bankje te gebruiken. Je ziet dat de strengels en de riempjes zijn vastgezet op de horizontale dwarsbalk. Je kunt ook zien dat ik het achterplat met schilderstape heb geprobeerd vast te zetten op de tafel van het naaibankje. Het is de eerste keer dat ik deze bank gebruik.
In het verleden heb ik deze tekening uit het boek van Goddijn al
eens laten zien.
De tekening toont onder een zijaanzicht in perspectief (een soort
van 3-D-tekening) en bovenaan zie je een vereenvoudigd bovenaanzicht.
Knap getekend maar als instructiemateriaal vond ik het niet duidelijk genoeg. De tekeningen samen vond ik ook verwarrend. Daarom heb ik voor me zelf een paar tekeningen gemaakt.
De kladtekeningen die ik hieronder laat zien gaan uit van dit vertrekpunt: een katern dat met de gesloten kant (de rug) naar je toe ligt als ligt hij op je naaibankje. Dan heb je aan de kop en de staart van het katern (voor de kijker links en rechts) een hoekje van het katern weggehaald: het kapitaalhoekje (als ik me niet vergis). Op de plaats van het hoekje dat is weggehaald komen de strengels. Hier gemodelleerd als twee cirkels. Tussen de kapitaalhoekjes komen straks drie riempjes die alle drie ingesneden zijn. Een van die riempjes is hier gemodelleerd als twee korte horizontale streepjes boven het woord riempje. De naaigaten staan op dit overzicht niet getekend.
Dan zijn dit de eerste 14 stappen. In dit voorbeeld begin je met de linker kettingsteek. Van buiten het katern naar in het katern. Dan werk je naar de strengel om langs de buitenkant van het katern terug te keren naar de allereerste ingang. Vandaar ga je naar het eerste riempje, langs de binnenkant van het katern. Bij het riempje kom je naar buiten en ga je afwisselend links en rechts om het riempje heen. Dat doe je zo vaak als nodig is (achtjes) om de dikte van de katernen op te vullen op de riempjes.
In klad ben ik dit voor me zelf gaan uitschrijven. Daar kom ik in een volgende blog nog op terug.
Vervolgens heb ik de stappen, in klad, op papier gezet voor de tweede strengel en de overgang (met de kettingsteek) naar het volgende katern.
Dit is dan wat me te wachten staat. Binnenkort meer.
Weer even stilstaan bij het inbinden van ‘The Art of Bookbinding’.
De tweede dummy voor het inbinden van ‘Van den vos Reynaerde’.
De leren riempjes waarop het boekblok straks moet worden genaaid, zijn bevestigd aan het voorplat. Even passen of dit dadelijk allemaal goed gaat werken.
In plaats van een gaatje boren van de hoek aan de rugzijde van beide houten platten om straks het basiskapitaal aan te bevestigen, maak ik een insnijding. Dat werkt beter bij dit materiaal. Al bij beperkte druk loop ik het risico dat er stukken van de platten afbreken.
In het voorplat is ook een stuk uit het voorplat gehaald waar straks de sluitriem bevestigd zal worden.
De leren riempjes zijn ingesneden. Bij de vorige dummy had ik de tekening in het boek van Goddijn verkeerd geïnterpreteerd en het insnijden gedaan terwijl de voorplat al op het naaibankje lag. Dat is een stuk eenvoudiger als je het wat eerder doet.
Door het materiaal van de platten, dat geen massief hout is, is dit mijn beste stuk gereedschap: een guts.
De kern van het kapitaal (Goddijn noemt het ‘het basiskapitaal’) is van perkament. Hier zie je twee stroken perkament in het water liggen weken om er dadelijk strengels van te maken.
Omdat ik zo zuinig mogelijk ben met het perkament en omdat de instructies van Goddijn niet altijd heel helder zijn, zijn de stroken ongelijk van lengte. Ik weet namelijk niet precies welke lengte ik had moeten nemen. Goddijn zegt: ‘die zo lang zijn als driemaal de dikte van het boekblok’. Maar is dat exclusief of inclusief de platten? In mijn geval is het boek 2 cm dik, zijn de platten ieder 1 cm dik. Moet je dan 3 maal 2 of 3 maal 4 nemen? Volgens mij heb ik ongeveer 11 cm nodig. Dus de rekensom is volgens mij inclusief de dikte van de platten (3×4=12). Maar altijd zelf passen en meten!
De strengels zijn niet moeders mooiste maar ik denk dat het er mee door kan. Het lijkt me in ieder geval geen slecht idee om het perkament in een stukje papier te rollen.
Dan ziet dat er zo uit.
Na het perkament ingelijmd te hebben zet ik het nog even vast met een tang. Daarmee kan ik het perkament ook goed in de sleuf stoppen en wordt het heel plat.
Dit is dan het resultaat.
Hier zie je dat de voorplat gereed is om het boekblok te gaan naaien: het basiskapitaal en de leren bindingen zitten aan het voorplat vast.
‘The art of Bookbinding’ van Joseph Zaehnsdorf in een uitgave van Atelier de Ganzenweide.
Hier ligt het voorplat met het eerste katern op het naaibankje.
Dit is de tekening in het boek van Goddijn (pagina 27). In de tekst staat dan het volgende: ‘De katernen worden aan de ingesneden bindingen vastgemaakt met een dubbele wikkelnaaiing. Aan kop en staart worden ook de kapitaalkernen mee genaaid met een rondslag via het gat voor de kettingsteek’. Dat is prima maar dan moet je natuurlijk wel weten/begrijpen wat een dubbele wikkelnaaiing, een rondslag en een kettingsteek zijn. Het boek van Goddijn is vooral goed voor mensen die de kunst van het boekbinden al onder de knie hebben. Het is geen stap-voor-stap instructieboek.
Het eerste katern is genaaid en met het tweede is een begin gemaakt. Gelukkig zijn het niet zo veel katernen.
Maar die overige katernen volgen volgende keer.
Terwijl ik aan een dummy aan het werken was,
lag onder bezwaar het volgende boekblok al klaar.
Het boekblok betreft ‘The Art of bookbinding’ van
Joseph William Zaehnsdorf (1853 – 1930).
Het boek is van 1880 en de versie die ik als dummy
ga inbinden is uitgegeven door Atelier de Ganzenweide.
Het is geen middeleeuws boek maar de afmetingen
komen bijna exact overeen met de beschrijving van Peter Goddijn
bij zijn beschrijving van ‘Band met houten platkernen,
gesloten scharnieren, opliggende bindingen, vaste rug,
romaanse aanrijging, chevronkapitaal, platsluiting en
titelraampje (11e eeuw)’.
De beschrijving probeer ik te volgen.
Volgens de beschrijving van Goddijn (Westerse boekbindtechnieken van de Middeleeuwen tot heden, pagina 24) hoort de kapitaalsnede 2 bij 2 mm te zijn. Dat had ik ook aangebracht. Maar na de ervaring met de eerste dummy maak ik het toch groter: 5 bij 5 mm. Je ziet op deze foto ook het perkamenten dekblad dat om het eerste katern zit.
De beschrijving van dit boek (‘The Art of bookbinding’) dat je
gewoon in de boekhandel kunt kopen is op de website van Bol als volgt:
Originally published in 1880 this early work on book binding is a comprehensive and informative look at the subject. The contents are extensively illustrated, The information on book binding makes for absorbing reading throughout. Many of the earliest books, particularly those dating back to 1900s and before, are now extremely scarce and increasingly expensive.
Met platten. Ik heb 1 voor 1 de katernen ontdaan van het hoekje. Met een mes een boekblok in een keer doorsnijden lukte me de vorige keer niet. Nu zitten er wel kleine verschillen tussen de hoekjes maar de functie is om voldoende ruimte te maken voor het kapitaalband. Dat is er nu.
Hier wordt het boekblok in de houten blokpers gezet. Ik ga voor het eerst een boek niet prikken in de rug maar ik ga op de plaatsen waar de bindingen komen (3 plaatsen) en de plaatsen waar de kettingsteek komt (2 plaatsen voor het basiskapitaal) inzagingen maken.
Vijf zaagsneden in de rug van het boekblok terwijl het in de blokpers geklemd ligt.
Het resultaat.
Compleet met houten platten en de drie leren riempjes (van een oude tas). De perkamenten kapitaalkernen moet ik nog maken.
De volgende stap is het aftekenen van de platkernen zodat daar de gaten in geboord kunnen worden. Dat is een spannend moment. Vooral de twee gaten voor de kapitaal kern. De platten zijn geen massief hout maar een soort multiplex. Toen ik bij de eerste dummy probeerde deze gaten te maken dreigde de hoek af te breken. Dat moet ik hier zien te voorkomen. Bij de dummy heb ik toen de pogingen gestaakt. Hier wil ik dat het wel lukt.
Hier de tekst van de boekkunstbeurs als introductie:
Op 11 en 12 november 2017 stond Pieterskerk in Leiden in het teken van het boek. Toen vond de jaarlijkse Boekkunstbeurs plaats, georganiseerd door de Stichting Drukwerk in de Marge en de stichting Handboekbinden.
Elke bezoeker van de beurs krijgt een in beperkte oplage gedrukte uitgave, speciaal voor deze beurs gemaakt. Op de beurs kan men hier een omslag bij uitzoeken, en de plano vellen onder professionele begeleiding inbinden tot een echt boekje. ….. In 2017 was grafisch vormgever Max Kisman verantwoordelijk voor een erotisch alfabet.
Dus een beetje laat maar op de dag dat ik de BoekKunstBeurs bezocht
bezocht ik ook het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden.
Ik heb het boekje mee naar huis genomen en het gisteren ingebonden.
Omdat iedereen dat op zijn eigen manier kan doen,
zijn de uitgaves uiteindelijk heel verschillend.
Dat van mij ziet er als volgt uit:
Dit is de nog niet ingebonden binnenomslag en een voorbeeld van het alfabet. Hier de letters W en O.
Ken je Max Kisman niet, waarschijnlijk wel maar ben je niet
bewust dat bijvoorbeeld het werk van hem voor de VPRO door hem gemaakt is.
De bio van ‘Beeld en Geluid’ zegt het zo:
Max Kisman studeert tussen 1972 en 1977 verschillende richtingen, waaronder typografie, illustratie, animatie en grafische vormgeving, aan de AKI in Enschede en aan de Rietveld Academie in Amsterdam. Na zijn afstuderen werkt hij voornamelijk als grafisch vormgever en typograaf, bijvoorbeeld voor de tijdschriften Vinyl, TYP/Typografisch Papier en Language Technology/Electric World.
In 1992 wordt Kisman benaderd door Bob Takes, hoofdontwerper bij de VPRO die een opvolger zoekt. Kisman neemt het aanbod aan, maar het is wel een uitdaging voor hem. Hoewel hij veel ervaring heeft opgedaan met digitaal ontwerpen (Desktop Publishing) heeft hij nog geen ervaring met het ontwerpen van bewegend beeld op de computer. Takes werkt zijn opvolger dus enkele maanden in.
Wat opvalt is dat Kisman het omroeplogo van Willem van den Berg niet gebruikt in zijn stationcalls en programmaintroducties. In plaats daarvan gebruikt hij het door hem ontworpen lettertype ‘Fudoni’ (een combinatie van ‘Futura’ en ‘Bodini’) om de naam van de omroep in weer te geven. Omdat hij dit heel regelmatig doet wordt dit als het ware een tweede VPRO-logo. Voor zijn televisievormgeving ontvangt Kisman twee prijzen: de Publieksprijs van de Design Awards Rotterdam voor de VPRO-ontwerpen in 1995 en de H.N. Werkmanprijs voor de stationcalls van het seizoen 1994-1995. Zijn stationcalls en programmaintroducties worden door de VPRO op twee video’s uitgegeven en zijn VPRO-ontwerpen worden opgenomen in de collectie van het Stedelijk Museum te Amsterdam.
Kisman houdt zich in de periode dat hij hoofdontwerper is bij de VPRO ook bezig met de ontwikkelingen van projecten onder de noemer ‘De Digitale VPRO’. Hieronder valt bijvoorbeeld de website die in 1994 on-line gaat en door Max Kisman en Mieke Gerritzen ontworpen is. Verder werkt hij als ontwerper en redacteur mee aan het programma Prima Vista (VPRO) waar ook de ontwerpers Rob Schröder en Lies Ros uit collectief ‘Wild Plakken’ bij betrokken zijn.
Kisman is vanaf 1994 ook art-director van tijdschrift Wired (voorheen Language Technology/ Electric World). Zo rond 1997 heeft Wired grootse multimediale plannen en Kisman vertrekt naar San Francisco om daar voor Wired-televisie en -internet te gaan werken. Verder gaat hij in San Francisco les geven en start hij zijn eigen type foundry op. Vanaf 2006 woont de ontwerper weer in Nederland en werkt hij onder andere als illustrator voor De Volkskrant.
Dit is mijn buitenkant van de buitenomslag, die het boekje krijgt.
Dit is mijn binnenkant van de buitenomslag. De instructie vertelt niet wat de voor- of achterkant is van de omslag. Ik vind het rood het best passen bij het boekje dat verder helemaal in zwart/wit is uitgevoerd.
De kettingsteek is een van de bindwijzes die wordt voorgesteld en die ga ik toepassen. Ik weet niet of ik die eerder al een keer heb gebruikt en om de instructie te testen eerst even een klein proefje gemaakt.
Dus even de gaatjes prikken.
Dan de kettingsteek. Volgens mij zat bij de beursuitgave ook een stukje draad maar dat heb ik in ieder geval niet meer. Ik heb zwarte draad gekozen omdat de rest ook helemaal in zwart/wit is.
Vervolgens heb ik het boekje een beetje bijgesneden. Dat is niet perse nodig maar dat vind ik mooier.
De instructie van Tine Noreille om het planovel te vouwen naar een buitenomslag, is helder. Dat was eenvoudig en dit is het eindresultaat. #Geni #Taal #XXX van Max Kisman.
Het boek heeft een tijdje onder bezwaar gelegen. Daar is het nu onder uit. Het opengeslagen resultaat.
Afgelopen week ben ik actief geweest met het naaien van een boek.
Nu moet ik zeggen dat de term ‘naaien’ wel door iedereen
gebruikt wordt, maar ik vind rijgen eigenlijk meer op zijn plaats.
Bij naaien denk ik toch al snel aan het stevig aan elkaar maken
van losse delen.
Bij een boek gaat dat niet zo.
Eigenlijk rijg je de katernen aan elkaar en om de naaibandjes heen.
Vlechten zou je het ook kunnen noemen.
De stevigheid komt straks pas bij het lijmen.
Hoe dan ook, ik had 14 katernen die door de kettingsteek
aan elkaar genaaid moesten worden.
De les vond plaats in het Nederlands Drukkerij Museum.
Hier zie je de eerste katernen. Ik was begonnen met het maken van een mal om vervolgens de gaten in de katernen voor te prikken.
Langzaam wordt het een hele stapel. Het grootste probleem was nog om de draad, toen hij te kort dreigde te zijn, te verlengen door de volgende draad er aan te hechten. Je kunt er natuurlijk gewoon een knoop inleggen maar de uitdaging zit hem er in dat je die knoop wilt kunnen schuiven totdat hij op een plaats zit (naast het naaiband) waar hij geen kwaad kan.
We hebben er een instructie bijgehaald maar we kwamen er niet uit. Hopelijk gaat dat volgende keer beter.
Het naaien is best mooi gegaan. Volgende keer begin ik gelijk aan een tweede boek. Dat heb ik thuis al onder bezwaar liggen.
Nadat we twee kanten haaks gezet hadden, wilden we het papier in de pers stoppen om de rug te kunnen gaan lijmen. Probleem was echter dat het papier aan een kant veel hoger was dan aan de andere kant. Het gevolg was dat het papier direct verschoof in de pers als er enige druk op werd uitgeoefend. Dat is het gevolg van het vouwen van dit stevige papier. Daarom besloten we het eerst nog een week onder bezwaar te leggen.
En daar ligt het boekblok dan, onder twee oude strijkbouten.
Argusvlinder 