De ‘Pyramide van Austerlitz’is een bijzondere constructie in Nederland.
Wat het met Egypte te maken heeft ?
De vorm !
Vanochtend heb ik er rond 08:00 uur een bezoek gebracht
en een aantal foto’s gemaakt.
Daarnaast lees je hieronder de bijzondere ontstaansgeschiedenis
van dit monument en zijn bijzondere naam.

Geschiedenis

Het verhaal begint met generaal Auguste Frederic Louis Viesse de Marmont,
sinds de herovering van Toulon op de Engelsen in 1793
naaste strijdmakker van Napoleon, die hem in 1804 benoemt
tot opperbevelhebber van het Frans-Bataafse leger in ons land.
De Pyramide van Austerlitz is op 12 oktober 1804
opgericht door de 30-jarige, Franse generaal
Auguste F.L.V. de Marmont
ter herinnering aan het verblijf
van zijn 18.000 man grote legermacht op de Utrechtse heide.
Marmont had al zijn in Nederland gelegerde troepen
bijeen laten komen op de heide tussen Zeist en Woudenberg.
Daar was namelijk volop ruimte
om zijn slecht slecht georganiseerde leger
te trainen en voor te bereiden op een dreigende Engelse invasie.
Een duurzaam monument
Toen in het najaar van 1804 zijn manschappen
voldoende geoefend waren
en het mooie najaarsweer aanhield,
besloot Marmont nog wat langer te blijven
en zijn mannen aan het werk te houden
met het oprichten van een gedenkteken.
Hij koos voor een eenvoudig gedenkteken dat snel te bouwen was.
Daarnaast moest het goedkoop zijn en de eeuwen kunnen trotseren:
een piramide van aarde en grasplaggen
met een houten obelisk en een uitzichtplateau.

Bouw van de Pyramide

Op 10 september 1804 begonnen Marmont en zijn soldaten
met de bouw van de Pyramide.
Een loden bus met een perkament met alle namen van de soldaten
werd in de aarde gestopt.
Deze bus werd in 1893 weer opgegraven.
Na 27 dagen was zo’n dertigduizend kubieke meter grond verzet
voor de 36 meter hoge Pyramide,
die veertig treden kreeg op een twee meter hoog basement.
Daarna werd de dertien meter hoge houten obelisk geplaatst.
Als afbakening werd een cirkelvormige greppel
van negentig meter doorsnede om de piramide heen gegraven.
Op 12 oktober volgde de feestelijke opening
en op 21 oktober werd een groots diner gehouden.

Pas in maart 1805 konden de vier grote gedenkstenen
ter ere van Napoleon en zijn grote daden aan de Pyramide worden bevestigd.

Bewaking

Voor de bewaking en het onderhoud
stelde Marmont drie getrouwde soldaten aan,
voor wie hij huisjes bij de Pyramide liet bouwen.
Zijn verwachting dat hier een nederzetting, Marmontville,
zou ontstaan is niet uitgekomen.
De woningen werden in 1836 afgebroken.

Inspiratie

Marmonts inspiratiebron voor het gedenkteken
was de piramide van Gizeh,
die hij tijdens een veldtocht met Napoleon in 1798 had gezien.
Zelfs de treden, die deze oorspronkelijk gladde piramide
door eeuwenlange erosie had gekregen, werden gekopieerd.
Door Egyptische veldtochten werden in Europa
allerlei Egyptische motieven populair.
Deze egyptomanie leidde onder meer tot de bouw
van grafmonumenten in de vorm van een piramide.
Maar de grootste piramide van Europa is de Pyramide van Austerlitz.

Ook de obelisk was destijds een geliefd motief,
als overwinningsteken en als symbool van de keizerlijke macht.
In navolging van de Romeinse legers haalde Napoleon
een obelisk uit Egypte en stelde deze op in Parijs.
Marmonts keuze voor een obelisk lag dan ook voor de hand.

Vier gedenkstenen

De vier gedenkstenen die aan de Pyramide
moesten worden bevestigd kon de Amsterdamse beeldhouwer Guillot
pas op 7 maart 1805 leveren.
De aanvraag voor ‘vier Bentheimer steenen,
waarop inscriptien zullen uitgehouwen moeten worden’
was daags na de opening op 13 oktober 1804 gedaan
aan de Minister van Oorlog.
De kosten waren voor rekening van de staat.
Aan iedere hellingbaan, precies in het midden
tegenover een er recht naar toe lopend pad,
werden deze grote plaquettes bevestigd.
Dankzij de gravure van Baltard van omstreeks 1806
is de tekst van deze stenen bewaard gebleven.
De oorspronkelijke gedenkstenen zijn niet bewaard gebleven.
Inmiddels zijn op kosten van de gemeente Woudenberg
replica’s vervaardigd.

Gedenksteen I

Op de eerste steen aan de voorzijde
stond een opdracht aan de keizer:
‘PYRAMIDE OPGERICHT VOOR L’AUGUSTE
KEIZER VAN DE FRANSEN NAPOLEON Ier.
Door de troepen die gekampeerd hebben op de vlakte van Zeist,
deel uitmakend van het Frans-Bataafse leger,
onder commando van de bevelvoerende generaal MARMONT.’

Een Egyptische piramide
Interessant is het feit dat Marmont koos
voor een getrapte piramide
en niet voor een historisch correcte gladde piramide.
Zijn inspiratie voor de vormgeving van de piramide
was gebaseerd op wat hij in Egypte had gezien:
de piramide van Gizeh met haar door erosie
zichtbaar geworden treden.
Ook de combinatie met een obelisk erop is bouwhistorisch gezien merkwaardig.
In navolging van het Romeinse Rijk was de obelisk
als symbool voor de keizerlijke macht een gedenkteken bij uitstek.

Ligging
De Marmontberg, zoals de Pyramide aanvankelijk heette,
rees als een echte berg op uit de kale heidevlakte.
Voor de Franse opperbevelhebber was zijn gedenkteken
het middelpunt van ons land.
Op een van de hoogste punten van de Heuvelrug (49,5 +NAP)
bood de piramide uitzicht over de bossen
van het Zeister Slotcomplex,
de heide in het noorden en het rivierenland in het zuiden.
Verder weg was niet alleen de Zuiderzee zichtbaar,
maar zouden ook steden als Amsterdam,
Breda en Zwolle waarneembaar zijn geweest.
Nog steeds zijn vanuit het omloopplateau de Utrechtse Domtoren
en de Amersfoortse O.L.V.-toren te zien.
Het tegenwoordige pad naar de Pyramide is pas later ontstaan.
Oorspronkelijk liep een recht pad vanaf het midden van het legerkamp
naar een hoek van de Pyramide.
Zo was het zicht op het monument ook het meest optimaal.

Naamgeving
De Pyramide kreeg in 1806 van koning Lodewijk Napoleon
de naam ‘Pyramide van Austerlitz’,
ter ere van de door zijn broer gewonnen Slag bij Austerlitz (Tsjechie).
Sindsdien wordt ook het nabij gelegen dorp,
waar het legerkamp lag, zo genoemd.

Verval
Na het vertrek van Marmont in 1805 werd het kamp opgebroken,
verviel de Pyramide en raakte de heide bebost.
Aan de weg kwam in 1879 een uitspanning.
Inmiddels waren de Pyramide en de wijde omgeving
in handen gekomen van de familie De Beaufort.
De toenmalige burgemeester van Woudenberg,
J.B. de Beaufort, liet in 1894 een nieuwe stenen obelisk
op de Pyramide zetten.

(De piramide in 2001, foto Wim Hoogendoorn)

Restauratieplan
Toen in 1804 de Pyramide van Austerlitz
naar idee van de opperbevelhebber
van de Frans-Bataafse strijdkrachten,
generaal De Marmont, werd opgericht,
zou dit voor eeuwig een gedenkteken voor Napoleon Bonaparte moeten zijn.
Deze eeuwigheid bleek echter al snel van korte duur te zijn.
De extreem korte bouwtijd, de aard van de toegepaste bouwmaterialen
en het ontbreken van het noodzakelijke permanente onderhoud,
luidde al kort na de voltooiing het verval in.
In 1808 werd de houten obelisk afgebroken,
omwonenden stalen de gedenkstenen en de grastreden erodeerden weg.
De onaanzienlijke molshoop raakte bovendien onzichtbaar
door de bebossing van de heidevelden.

Door een restauratie in 1894 kreeg de Pyramide
weliswaar weer een gezicht met een nieuwe obelisk,
maar de karakteristieke treden kwamen niet meer terug.

Ook het verval werd niet gestopt,
ondanks de grote landelijke bekendheid die het monument kreeg.
De Pyramide van Austerlitz raakte zelf geheel begroeid
en werd tenslotte voor het publiek gesloten.

Na 1900 wordt de pyramide van Austerlitz
een toeristische trekpleister van landelijke bekendheid.
De uitspanning wordt gestaag uitgebreid met diverse attracties.
Voor hele generaties Nederlanders wordt
de ‘Pyramide van Austerlitz’ het doel van schoolreisjes.
Boudewijn de Groot, onze Nederlandse Bob Dylan,
zingt in 1975 over de Pyramide van Austerlitz en voelt zich ver weg van huis.
De bekende cabaretiers Wim de Bie en Kees van Kooten
veroorzaken in de jaren 1980 een gigantische verkeersopstopping
bij de Pyramide als zij het op de televisie hebben
over de schat van Marmont….

Betekenis van de Pyramide van Austerlitz
Wat maakt de Pyramide van Austerlitz uit 1804
met de obelisk uit 1894 nu zo’n belangrijk en uniek monument?
Waarom werd het aangewezen als beschermd rijksmonument?
En welke argumenten pleiten voor een ambitieuze
en kostbare restauratie?
Met de volgende argumenten wordt dit duidelijk:

– Als enige piramide van forse omvang in Europa
heeft het gedenkteken een hoge uniciteitswaarde
en zij is dan ook van internationale betekenis;
– De Pyramide is een interessante interpretatie
van Egyptische voorbeelden met gebruikmaking van lokale middelen.
Dit komt tot uitdrukking in de getrapte opbouw
in combinatie met de obelisk erop;
– De bouw van de Pyramide is een prestatie
van de Franse ingenieurskunst en organisatie.
Niet alleen wat betreft het werk zelf, maar ook wat betreft de situering
centraal in Nederland als uitzichttoren in een stelsel van meetpunten.
Deze meetpunten vormden de basis voor de onder Napoleon
tot stand gekomen kartering van ons land;
– De Pyramide vormt een symbool van de Franse Tijd
tijdens de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Holland
en als gedenkteken dat is opgedragen aan Napoleon Bonaparte,
die van grote invloed is geweest voor de ontwikkeling van Europa rond 1800;
– De Pyramide herinnert aan het verblijf van generaal Marmont
en zijn Frans-Bataafse legermacht op de Utrechtse heide
in de jaren 1804-1805;
– Als attractiepunt is de Pyramide in samenhang
met de nabijgelegen uitspanning een van de vroegste uitingen
van toerisme in ons land en in het bijzonder op de Utrechtse Heuvelrug.

Initiatief tot restauratie
Het feit dat de Pyramide van Austerlitz in 2004
tweehonderd jaar bestond, gaf de impuls om plannen
voor een nieuwe restauratie te maken.
Dit beroemde monument wachtte in trieste staat,
ontoegankelijk en onherkenbaar geworden voor het publiek,
verloren in het bos op een nieuwe herrijzenis.
De grote (internationale) cultuurhistorische waarde
van de Pyramide van Austerlitz als symbool,
als landmark en als architectonisch object rechtvaardigt
een ambitieuze restauratie.

Enthousiast geworden door het boeiende verhaal over dit monument
in relatie tot de Franse Tijd in ons land
hebben de provincie Utrecht, het Landgoed Den Treek-Henschoten BV
en de gemeente Woudenberg het initiatief genomen tot restauratie.
In 1999 werd aan architectenbureau De Steunbeer BV te Zierikzee
opdracht gegeven de restauratie uit te werken.
Dat jaar werd een vooronderzoek uitgevoerd
en een restauratieplan opgesteld.
Door veldonderzoek naar onder meer de oorspronkelijke zodenstructuur
konden de afmetingen, hoogte en de hellingshoek van de Pyramide
en de exacte maten van de treden worden gereconstrueerd.
Archiefmateriaal ondersteunde deze bevindingen.

In 2000 volgde een zoektocht om de benodigde financiering
rond te krijgen.
Dit lukte verbazend snel dankzij een donatie
van het Prins Bernhard Cultuurfonds, bijdragen van de provincie Utrecht
en het landgoed Den Treek-Henschoten BV
en een subsidie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
In oktober van dat jaar volgde de presentatie van de plannen
met de aanbieding aan de ambassade van Frankrijk
van de publicatie ‘De Pyramide van Austerlitz,
erkenning voor een Frans gedenkteken’

In 2001 werden de benodigde vergunningen voor de restauratie verkregen
en werd de ‘Stichting Pyramide van Austerlitz’ opgericht,
bestaande uit vertegenwoordigers van de provincie Utrecht,
de gemeente Woudenberg en het Landgoed Den Treek-Henschoten BV.

(De piramide in 2003, foto Dries van Veen)

(Bovenstaande tekst is van de web sites
van de Stichting Pyramide van Austerlitz
en van de horecagelegenheid aldaar)

Mijn foto’s van vanochtend (23/03/2006):

(In de verte zie je de piramide al)

(De zon komt net boven de bomen, het is nog koud)

(Op het zand zie je nog de resten van de vorst)

(Helaas kun je de pyramide niet echt bezoeken.
Er ligt een gracht rond het complex.
Daar weer omheen een haag.
Daarbij een hek.
Dat hek was dicht.
Misschien ga ik later in het jaar nog eens proberen om foto’s
te maken vanaf het uitkijkpunt.
Bovenstaande foto toont de haag en gracht, onderaan de foto)