Afgelopen zaterdag heb ik een workshop gevolgd bij Boektotaal.
Een of twee keer per jaar volg ik ergens in Nederland of
Belgie een workshop die een relatie heeft met boekbinden.
‘Werken met leer’ paste dus precies in het plaatje.
Ik heb eigenlijk geen ervaring met het werken met leer en
had behoefte aan een overzicht: wat komt er allemaal bij kijken,
wat is nou schalmen, wat dun je nou aan leer, hoe laat zich dat verwerken?
Allemaal beginnersvragen en ik kreeg heel veel antwoorden.
De Boekenmarkt is een gezellige winkel in een van de winkelstraten
in het centrum van Steenwijk. Boektotaal is de naam van hun website.
Tweede hands boeken, een scheepsmodel, dozen (want we veranderen met de tijd mee),
papier, karton, atelierruimte, veel boekbindgereedschap, lijm, garen en
natuurlijk leer.
De workshop werd heel vakbekwaam geleid door de eigenaar en ik ging
aan het eind van de dag tevreden naar huis met een in leer ingebonden boek
dat op een haar na gereed was.
Dat het gezellig was met de eigenaars van de winkel, de hond en de cursisten
is duidelijk.
Zo gingen we aan het werk:
Het boekblok hebben we niet met de hand gemaakt. Dan kan natuurlijk wel maar dat zou te veel tijd kosten. We willen met het leer aan de slag. Dus snel twee platten gemaakt (de voor- en de achterkant van de band), het ruggebord gesneden en het kraftpapier op maat gemaakt om een en ander met elkaar te verbinden. De platten liggen hier precies verkeerd. Aan iedere plat zijn twee hoeken afgerond. Dat is om het scharnierend leer straks meer ruimte te geven en de zijde die is afgerond moet dan ook aan de rugkant zitten. Maar hier is alles nog los, dus geen probleem.
Als je met leer gaat werken leg je het ruggebord aan de andere kant van het kraftpapier dan wat je zou doen als je een linnen band maakt. De reden daarvoor is dat je de achterkant zo glad mogelijk wil maken. Alle oneffenheden die onder het leer zitten, zie je straks door het leer heen (Prinses op de erwt-effect).
Eerst plak je het ruggebord op het kraftpapier.
Dan gebruik je een kneeplatje om te bepalen waar je de platten gaat lijmen. Wat een uitvinding!
De afgeronde hoeken van de platten komen aan de rugzijde.
Er ging iets mis met het kraftpapier maar dat is geen ramp. Het ruggebord zit aan de andere kant van de platten.
Het begint in de verte al op een boek te lijken. Passen is overigens net zo belangrijk als meten en het helpt je een beeld te vormen van waar je naar toe aan het werken bent.
Liggend ziet het er zo uit.
We gaan valse ribben op de rug van het boek maken. De verdeling van die ruibben op het boek is zo dat de onderste rib op buiten proportie veel ruimte vanaf de onderkant van het boek wordt gemaakt. Om de positie van de ribben te bepalen gebruiken we een mal.
Door de boekband op de mal te leggen kun je de positie van de ribben bepalen.
Hier gaan ze dus komen.
De basis van de valse ribben kun je maken met verschillende materialen: karton, vlastouw of gewoon stukjes draad in een coating. Die zijn al mooi rond. Dan hoef je niet veel te schuren (denk aan de prinses op de erwt!).
Dit is dan het leer. Op de ruwe zijde is het boek al afgetekend.
Dat leer gaan we schalmen of dunnen. Dat kan op verschillende manieren. Een van die manieren is met een scherp mes. Boekbinden is een heel regionaal georienteerd ambacht. Het gereedschap is dan ook anders per regio. Het resultaat is steeds gelijk. Hier zie je Duitse, Engelse, Franse en Zwitserse messen. Let op, niet alle messen zijn voor linkshandigen geschikt.
Schalmen kan ook met een machine. Maar denk dan niet dat het volledig automatisch gaat. De machine is meer een combinatie van een mes en een derde handje. Het machine geeft je de mogelijkheid de schuinte en de diepte van het mes vast te zetten. Met de hand zul je dat zelf moeten doen. Als je een machine als deze gaat gebruiken moet je eigenlijk ook een mes hebben. De machine kan niet altijd overal bij.
Een van mijn grote vragen was: wat dun je dan precies aan het leer. Het antwoord: om te beginnen de randen. Hier zie je mijn stuk leer waar de randen van zijn gedund. Je ziet ook (helaas) dat het aan de bovenkant (links) mis ging. Ik heb dit leer met de machine gedund. Voor een eerste poging ben ik heel tevreden.
De tweede plaats om het leer te dunnen is op de scharnier. Dan kan ook weer met de machine. daar zijn bijzondere hulpmiddelen voor bij geleverd. Voor beginners als ik. is er ook een andere oplossing.
Hier demonstreert de instructeur het gebruikt van het machine voor een sleuf.
Op dit voorbeeldstukje leer zie je de sleuf (onderste twee) maar ook een schuine kant aan de rand (boven aan).
Hier toont een medecursist de andere methode: schuurpapier. Werkt prima.
Het resultaat. Dit is nu gereed om de band mee te gaan bekleden. Maar de basis van de band is nog niet helemaal gereed.
Eerst het leer voorlijmen met een verdunde boekbinderlijm (PVA).
Na kort drogen van het voorlijmen, definitief het leer inlijmen.
Als het leer op de basis van de band is gelijmd ga je direct de ribben modelleren. Het leer is nu extra soepel door de lijm en met een vouwbeen kun je de ribben een mooi aanzicht geven. Dit is het noeste handwerk van de ambachtsman. Een kunststof vouwbeen werkt beter want laat geen verkleuringen na.
Vroeger ontstonden de ribben omdat touw gebruikt werd om het boek te binden. Dat liet sporen na en die kun je nu ook in het leer aanbrengen.
Aan de rug gaan we een heel kleine verdikking aanbrengen. De basis daarvoor is een klein strookje karton. Hier is het al aangebracht. Dat gaat er voor zorgen dat het leer hier dikker wordt (Prinses op de erwt). Als het boek dan dichtgevouwen wordt dan schuift die verdikking over het kapitaalbandje en zorgt en zo voor dat er geen stof in de rug kan komen.
Het is echt maar een heel klein en dun strookje karton. Hier ligt het naast de pincet.
Als je dan het leer om de band vouwt kun je de verdikking direct ook modelleren. Bij het omslaan van het leer om de band moet je ook zorgen voor mooie hoeken. Ook daarvoor heeft de instructeur meerdere oplossingen. Ik weet zeker dat hij die graag aan je wil uitleggen.
Even passen. Het kapitaalbandje is hier zichtbaar. Als de band straks aan het boekblok wordt bevestigd zal de rug helemaal dicht zijn. Alleen als het boek opengevouwen wordt bij het lezen zal de rug open staan. Superslim!
Zo zien de valse ribben er uit. Ik ben heel blij!
