Een prent gepubliceerd op X door Huis van het Boek.
‘Boekbinder’ uit het boek met ‘Emblemata’: Menschelyke Beezigheeden, Haarlem, 1695, Huis van het Boek, MMW 148 E 9.
Men vind veel ongebonden boeken (of lees: ‘slecht gebonden’)
onwaardig om ze te onderzoeken;
maar die te binden is mijn plicht
ik sta mijzelven niet in ’t licht
Een tijdje terug kwam ik een verhaal tegen over een boek
dat men van plan was te maken.
Het zou gaan over Leo Hoegen, papiermaker.
Met interesse heb ik het gevolgd en toen ik het boek kon
kopen, heb ik het ook gekocht.
Eerder deze week kwam dit heel leesbare en praktische boek
in de brievenbus terecht.
De scheppende kracht van papier, Elise Meijer schrijft in dit boek over Leo Hoegen, zijn kwaliteiten en internationale ervaring met papierscheppen.
Het boek is prettig geschreven, niet ingewikkeld of omslachtig
maar praktisch. Meteen bruikbaar voor iemand die ook eens papier
wil maken.
Zelf heb ik jaren geleden een cursus gevolgd bij Marieke de Hoop.
Een heel leuk evenement met als resultaat een aantal bladen
handgeschept papier van verschillende samenstelling waar ik
nog jaren met veel plezier toepassingen mee heb gemaakt.
Elisa en Leo pakken het anders aan: leuke afwisselende teksten
met ervaringen, weetjes en veel foto’s met bij ieder hoofdstuk
een QR-code naar een korte, heldere on-line filmles.
Het boek heb ik uit en ik heb alle lessen gevolgd en ik heb
er zin in.
Leo is zelf ook boekbinder dus weet heel goed waar je papier
voor gebruikt en hoe je met je eigen handen mooie dingen
dingen kunt maken. Als een soort samenvatting, ter afsluiting
lees je in het boek:
‘Ambachtslieden blijven ook nodig’, zegt Leo met stellige overtuiging. ‘Machines kunnen veel, maar zijn niet creatief. Een meester in een ambacht heeft zo veel kennis van materialen en gereedchappen en zo veel ervaring, die weet meteen of iets mogelijk is en hoe dan. Welke grondstoffen je moet gebruiken voor een bepaald effect. Een meester papierschepper voelt met de handen of een vel papier van goede kwaliteit is. Dat kan je een machine nooit feilloos leren. Ook voor nieuwe ideeën heb je een creatief menselijk brein nodig en de ervaring van de meester.’
Hier doet Leo Hoegen zich te kort, vind ik.
Hij gaat in de verdediging en vergeet hoeveel plezier
werken met je handen en het scheppen van papier oplevert.
Gelukkig lees je dat wel in zijn enthousiasme, ervaringen en
voorbeelden in het boek.
Daarom noem ik mijn bericht vandaag ‘Plezierpapier’.
Het is gelukkig weer wat frisser.
Vandaag zelfs weer regen.
Dat gaf mij de kans om verder te gaan met mijn enveloppenboek.
Het prikken van gaten in de katernen van enveloppen valt niet mee. Een van de katernen heeft bubble foam aan de binnenkant. Als je het kunt vermijden: doen. Maar ik denk dat het wel leuk is als het lukt. De enveloppen verschillen van grootte per katern. Dat is mijn keuze maar het maakt het prikken meer ingewikkeld, het inbinden dadelijk ook.
Voor een hobbybinder als ik kan dit er mee door. Maar een echte boekbinder zal zeggen: niet goed genoeg. Maar ik reken er op dat met het binden de gaten mooi bij elkaar komen. Iets wat niet lukt vanwege de verschillende afmetingen van de katernen door het opstoten van de katernen.
Om de lengte van de draad te bepalen waarmee de katernen worden gebonden neem je de lengte tussen de twee uiterste gaten en vermenigvuldig dat met het aantal katernen. In mijn geval 15 katernen maal 15 centimeter plus 15 centimeter voor het geval dat (knopen en doorhalen).
De knoppen op mijn moderne naaibank dienen om zoals hier een draad vast te zetten of om linten vast te zetten waaraan een boek kan worden gebonden. Dat doe ik hier niet. Dan had ik mijn gaten op andere plaatsen moeten maken.
Hier zie je de bubble foam op de moderne naaibank. Met een extra voorziening om je katern open te houden terwijl je aan het binden bent of foto’s maakt.
Dit is de draad die ik gebruik bij het inbinden. Raak niet in paniek als je draad zichzelf opdraait (zoals je hierboven ziet gaan beginnen) of zelfs als je denkt dat de draad in een knoop zit. Rustig terug draaien en het probleem verdwijnt. Voor even want het door een gat halen van de draad zorgt ervoor dat de draad gaat draaien.
Bijna halverwege. Binnenkort meer.
Er zijn een paar projecten onderweg maar
die vragen veel experimenten en denkwerk.
Dat is voor mij nu even minder geschikt.
Daarom ga ik, als een tussendoortje, een boek
inbinden op een zo’n eenvoudig mogelijke manier.
Het boek heb ik gekocht in 18 katernen. Eem van de katernen is een volledig blanco katern. Dat splits ik in twee katernen dus mijn versie zal uit 19 katernen bestaan. Het boek zal zowel aan het begin als aan het eind een aantal lege bladzijdes hebben. Dat doe ik eigenlijk altijd (als er een leeg katern beschikbaar is).
Het boek betreft ‘Handboek voor den boekbinder’ door Laurent Peeters. Het is gekocht bij Uitgeverij Boekblok. Het boekblok is nu 24 centimeter hoog maar als het gesneden wordt dan blijft er 22 centimeter over. Dat is dus het begin van de berekening voor het bepalen van de plaatsen van de gaten. Die ga ik woensdag voorprikken en dan kan het naaien van het boekblok beginnen. Nu zit het boek in de boekenpers.
Een boek met veel mooie foto’s. Heb er al wat in gebladerd maar als instructieboek laat het wel heel veel ruimte. Ik denk dat het als inspiratieboek heel geslaagd is.
Anja Schrik, Ecoverf II – Meer kleur!
Wat illustraties van Henriëtte Boerendans.
Hebben ze geweien?
Laurent Peeters, Handboek voor den boekbinder, Uitgeverij Boekblok.
Je kunt niet alles weten, tekst Bette Westera en illustraties Henriëtte Boerendans.
Aan dit proefpakket ga ik nog een speciaal bericht wijden. Ik kocht het van Yuriko Miyoshi, een kunstenares die vooral etsen maakt. Voor de etsen en voor het uitdragen van de Japanse cultuur is het bijzondere papier medium. In dit proefpakket gaat het om papier met de aanduiding: Sekishu Banshi.
Omdat ik een pakket kocht mocht ik een kaart uitkiezen. Deze kaart zie ik me best met kerstmis versturen.
Yuriko Miyoshi heeft geen winkel met de bijzondere Japanse papiersoorten maar ze wil meer aandacht voor die producten. Dat doet ze via haar eigen werk en door het promoten van de Japanse papierverkoper die dit papier verkoopt. Haar visitekaartje.
Kort geleden ben ik door de restjesdoos gegaan
en heb daar een aantal stukken leer uitgehaald
om te gaan gebruiken als leeslint.
Een ervan is wel erg lang maar daar kon ik me best
een toepassing bij bedenken.
Zeker als je een boek leest met een uitgebreid
notenapparaat. Dan heb je eigenlijk twee leeslinten nodig.
Dat heeft het boek waar ik het lange leeslint in
ga gebruiken niet. De noten staan op dezelfde pagina
als de tekst. Bespaart je het zoeken.
Maar het boek op zichzelf is fors genoeg om een lang
leeslint aan te kunnen.
Oude boeken, nieuwe podia. Liber amicorum voor Marieke van Delft.
Dit pas verschenen boek bevat een 50-tal bijdragen van mensen
thuis in de wereld van manuscripten, incunabelen, prenten,
archieven, drukkers, binders, schrijvers.
Verhalen met nieuwe vondsten, verhalen over het vakgebied en
verhalen over de rol man mevrouw van Delft daarin.
Vooral veel aandacht voor de vernieuwende rol van het internet.
Een plezier om te lezen!
Een van de meest gestelde vragen aan een hobby-boekbinder is:
Waar haal je de tekst vandaan?
Een boekbinder is natuurlijk, in het beeld van de meeste mensen,
vooral bezig met een tekst in te binden, die door iemand anders
is gemaakt.
De meeste boekbinders willen zich immers bezig houden met de
constructie van het boek, de illustratie van het boekblok en de band,
mooie schutbladen, leeslint, een foedraal voor het boek, de kneep,
leer of perkament, wat voor kapitaalband, wel of geen sluiting.
Is het een Engelse binding of toch Duits of Frans?
Gelukkig is er in Nederland een uitgeverij die zich specialiseert
in het uitgeven van boeken in losse katernen.
De ‘Uitgeverij Boekblok’ is voortgekomen uit de activiteiten
van Atelier de Ganzenweide.
Ze ontwikkelen samen met schrijvers, de beheerders van rechten op teksten en
illustraties, met uitgeverijen, enz, sets van losse katernen
die wij dan vervolgens kunnen inbinden tot mooie boeken.
Dit is een voorbeeld van een recente uitgave. Geschreven door Aart van der Leeuw met illustraties van Henri van Straten: Sint Veit. Het origineel verscheen in 1931. Nu van de hand van Uitgeverij Boekblok / Atelier de Ganzenweide. Het betreft een boek van een kleiner formaat (12 x 16,4 cm), 5 katernen van alk 12 pagina’s.
Na het inbinden zal dit op maat gesneden worden en een tijdje later eindig je dan met een uniek exemplaar van de tekst. Hier heb ik nog wat werk dus.
Little Women metSaoirse Ronan, Emma Watson, Laura Dern en Meryl Streep.
In de ogen van sommige een belangrijke film omdat het laat
zien wat de ‘rechten’ van vrouwen waren ten tijde
van de Amerikaanse Burgeroorlog.
Maar bij tijd en wijle te sentimenteel.
Meryl Streep is altijd een plezier om naar te kijken.
De laatste minuten zijn het leukst omdat je daar nog eens kunt zien
hoe een boek door een boekbinder in elkaar wordt gezet.
Compleet met een stempel van bladgoud.
Een film gebaseerd op een boek waarin te zien is hoe iemand
een boek kan schrijven, hoe je een boek kunt verkopen aan
een uitgever en hoe er een boek, het object, van gemaakt wordt.
***
De reden waarom ik naar den Haag ging afgelopen zaterdag
was de tentoonstelling van de Atlas maior.
Deze beroemde atlas is in het geval van Huis van het Boek
afgezet (ingekleurd) door Dirck Jansz van Santen.
De atlas is in de basis gedrukt door een van de bekendste
drukkers van Nederland: Joan Blaeu.
De muren van de ruimte waar de 6 delen van de atlas te zien zijn, zijn bedrukt met fragmenten van kaarten. Denk bij het woord atlas niet meteen aan aan atlas als de Bosatlas. Het is niet één boek maar wordt gevormd door een aantal boeken. Soms gaat de informatie op de kaarten en in de boeken veel verder dan bij een Bosatlas.
Het is een van de topstukken van Huis van het Boek en het hoogtepunt van de Nederlandse boekdrukkunst uit de zeventiende eeuw: de Atlas Maior van de Amsterdamse drukker en uitgever Joan Blaeu.
De ‘Grote Atlas’, uitgegeven tussen 1662 en 1665, staat bekend als de mooiste atlas die ooit gemaakt is.
De atlas bevat ca 600 kaarten van alle gebieden van de wereld.
Naast een Latijnse editie verschenen er versies in het Nederlands, Frans, Duits en Spaans.
Veel exemplaren van de atlas werden voorzien van extra kaarten, bijvoorbeeld omdat die recenter of gedetailleerder waren.
Ook het museumexemplaar bevat veel toegevoegd materiaal.
Alle kaarten in dit exemplaar zijn ‘afgezet’ (ingekleurd) door de Amsterdamse meester-afzetter Dirck Jansz van Santen.
Bij de eigenlijke ‘Blaeu-atlas’ hoort een aantal Stedenboeken: boeken met plattegronden en beschrijvingen van steden in de Nederlanden en elders in Europa.
Ook een Zee-atlas maakt deel uit van het geheel.
Deze tentoonstelling laat de variantie en pracht van al die verschillende boeken zien.
Omdat ik ging kijken op de eerste dag dat de Brexit definitief is begonnen, kan ik mijn bericht goed beginnen met de kaart van Engeland.
Op de kaart staat het wapen afgebeeld van de Koning van Engeland, of zoals ik las op een site over heraldiek: ‘Three golden lions on a red field representing the ruler of the Kingdom of England’.
Bij het werk van Van Santen spat het goud (zoals hier bij de letters) je tegemoet.
Detail van de kaart met London en omliggende steden. Iedere stad wordt gemarkeerd door een gouden punt.
De teksten in dit bericht zijn voor een groot deel afkomstig
van de borden op de tentoonstelling.
Familie Blaeu
De vader van Joan Blaeu, Willem Jansz (1571-1638), groeide op in Alkmaar.
Op 24-jarige leeftijd reisde hij naar Denemarken om te studeren bij de astronoom Tycho Brahe.
In 1596 trouwde hij in Alkmaar.
Joan, zijn oudste zoon, werd daar geboren.
Vanaf 1599 woonde het gezin in Amsterdam, waar Willem Jansz globes en instrumenten verkocht en vanaf 1602 ook kaarten en prenten.
In 1608 verscheen de eerste editie van zijn zeemansgids ‘Licht der zeevaert’.
Willem Jansz woonde en werkte vanaf 1605 op ’t Water (Het Damrak), naast zijn concurrent Johannes Janssonius.
Omdat hun namen op elkaar leken, voegde Willem Jansz vanaf 1621 de bijnaam van zijn grootvader, blauwe Willem, bij zijn naam.
Hij gebruikte vanaf toen ook het drukkersmerk met het motto ‘Indefessus agendo’, ‘Onvermoeibaar bezig’.
Blaeu drukte werken van dichters als Roemer Visscher en Vondel, maar ook verboden katholieke boeken.
Vanaf 1630 gaf gij atlassen uit.
In 1633 werd hij benoemd tot kaartmaker van de VOC.
In 1638 overleed Willem Jansz.
Zijn zoon Joan, die intussen rechten had gestudeerd, nam het bedrijf over.
In 1637 was aan de Bloemgracht een nieuwe, grote drukkerij gebouwd, de plek waar de Atlas Maior en vele andere uitgaven het licht zagen.
Net als zijn vader correspondeerde Blaeu met geleerden, zoals de brief aan een (onbekende) wetenschapper laat zien.
Blaeu vraagt of hij snel een tekst kan sturen over de modellen van het heelal van Copernicus (de zon draait om de aarde).
Die wil hij gebruiken in zijn voorwoord van zijn atlas.
In 1671 kocht Joan Blaeu een huis achter de Nieuwe Kerk, waar hij nog een drukkerij vestigde.
Die brandde in februari 1672 tot de grond toe af.
Joan Blaeu overleed niet veel later, op 28 december 1673.
Deze versie van Grollae Obsidio (Beleg van Groenlo) is gedrukt door Willem Blaeu in 1629. Het toont al de spreuk ‘Indefessus agendo’ die als een vorm van reclame of keurmerk werd gebruikt.
Dit is de handtekening van Joan Blaeu zoals die in de tekst wordt beschreven.
Dirk Jansz van Santen
‘Meester-afzetter’ klinkt anno 2020 niet als een reclame, maar een ‘afzetter’ was aan het eind van de zeventiende eeuw een inkleurder van prenten.
De inkleurder van de Atlas Maior van Huis van het boek was de beroemdste ‘meester-afsetter’ die Nederland ooit gekend heeft: Dirk Jansz van Santen (1637/8-1708).
Hij leefde en werkte in Amsterdam, maar over zijn leven is verder bijna niets bekend.
We weten dat hij werkte als boekbinder toen hij in 1674 trouwde.
Toen hij later lid werd van het St. Lucasgilde werd hij ‘afsetter’ genoemd.
Van Santens werk is te herkennen aan de uitzonderlijke luxe: hij maakte gretig gebruik van de beste en duurste pigmenten en bracht veelvuldig accenten aan met bladgoud.
Van Van Santen zijn uitsluitend topstukken bekend – atlassen, Statenbijbels en andere plaatwerken.
Verschillende bibliotheken in binnen- en buitenland bezitten door hem ingekleurde werken.
Behalve de Atlas maior heeft Huis van het Boek ook een door hem ingekleurd exemplaar van een werk van de Leidse hoogleraar Petrus Cunaeus (1586-1638) over het Joodse volk in het Oude Testament.
Aan dit boek werkte ook Dirk Jansz van Santen. Het boek is geschreven door Petrus Caneaus en heet: ‘De Republyk der Hebreen of Gemeenebest der Joden. Het boek bestaat uit 3 delen.ln Amsterdam uitgegeven door W. Goeree in 1684. Iemand kon dus een boek schrijven en laten uitgeven. Een uitgever kon ook het initiatief nemen om een tekst te drukken en verkopen. Daarbij was het niet zo dat automatisch alle delen op dezelfde manier werden ingebonden of dat alle delen werden voorzien van platen of dat die platen ingekleurd werden. Afhankelijk van de grootte van je beurs liet je aanvullende werkzaamheden als binden in perkament of leer en het afsetten uitvoeren.
Een ander deel van dit boek.
De Banden.
Exemplaren van de Atlas Maior werden vaak gebonden in perkament met een in goud gestempeld patroon van plaat- en rolstempels.
De atlas van Huis van het Boek is geen uitzondering.
We weten dat de beroemde Amsterdamse boekbinder Albertus Magnus banden maakte voor atlassen van Blaeu.
Hoewel het niet met zekerheid te zeggen is – andere Amsterdamse boekbinders maakten banden die erg leken op die van Magnus – is het goed mogelijk dat hij ook de banden om dit exemplaar heeft gemaakt.
Als amateur boekbinder heb ik ook met aandacht gekeken naar de banden: wit perkament met goudopdruk.
Zicht op de rug. Het lijkt erop dat de linten waarop de katernen zijn genaaid door de band komen.
Hier zie je zo’n lint er een beetje uitsteken. Maar waarschijnlijk valt daar meer over te zeggen.
Aan de voorsnede (voorkant) van het boek zie je dat er een randje perkament omgeslagen is, komend van het voor- en achterplat. De functie van de stukjes leer (?) zie ik niet maar had misschien met de sluiting te maken of was puur voor de versiering.
Hier lijkt het er op alsof de kapitaalkern door het perkament komt. Hoe de twee (band en kapitaalkern) aan elkaar bevestigd zijn kan ik zo niet zien. Het eerste katern (van onder af gezien) lijkt van een ander materiaal.
Terug naar de kaarten: Noord Amerika, de oostkust.
Deze kaart van ‘Nieuw Nederland’ werd uitgegeven door Blaeu’s concurrent Nicolaes Visscher.
Hij werd vermoedelijk toegevoegd omdat hij gedetailleerder is dan de kaart van Blaeu, en omdat hij een panorama van Nieuw Amsterdam heeft.
De kaart dateert oorspronkelijk uit 1656, maar dit is een heruitgave uit 1685.
Op dat moment was Nieuw-Amsterdam al definitief overgedragen aan de Engelsen en heette het New York.
Aan de geografische namen op de kaart zijn de lokale indianenstammen af te lezen.
Ook hun dorpen en vaartuigen staan afgebeeld, net als de fauna.
De volgende kaart is van het Keizerrijk China.
De Chinese Muur is duidelijk zichtbaar op deze kaart van het oosten van China.
Hij werd gemaakt op basis van gegevens van de jezuïet Martinus Martini (1614-1661), die tussen 1643 en 1651 in China had rondgereisd als missionaris.
Dit deel van de Atlas maior heet ‘Novus atlas sinensis’ (Nieuwe Chinese atlas) en staat bekend als de eerste westerse atlas van het land.
De kaart is ook de eerste waarop Korea niet meer als eiland wordt weergegeven.
Atlas Maior van Joan Blaeu: Kaart van China, de eerste westerse kaar met Korea niet als een eiland afgebeeld maar als schiereiland.
Er lag ook een zeekaart open: van de Oostzee. Ik vond het instrument dat de man gebruikt heel bijzonder. Daarnaast is de ‘vertaaltabel’ voor de verschillende soorten ‘mijlen’ opvallend. Als ik het Oudnederlands goed lees: Duitse, Spaanse, Engelse en Franse mijlen. De naam van de maker van de kaart staat er ook bij: Pieter Goos.
Detail van de kaart van Rome met de Engelenburcht en de St. Pieter.
Dit is denk ik het detail van de St. Pieter. Vanaf de rug gezien met bovenaan het St. Pietersplein met de obelisk.
Rome en Vaticaanstad.
Dit is een detail van de kaart van Haarlem. Dat is dan werer zo leuk omdat je er het huis van Laurens Koster kunt zien. Dat is nummer 10 op ‘Aanwijzing der vermaerste en merckelijkste plaetzen’.
10. ’t Huys van Laurens Koster, vinder der Druck konst.
Dit wapen zal vast met Haarlem te maken hebben naar ik kon het met Wikipedia niet thuisbrengen.
Hier liggen ze dan: Atlas Maior van Joan Blaeu in het Huis van het Boek en Den Haag. Over een paar weken kun je andere kaarten zien van dezelfde atlas.
Hieronder volgt de tekst van een klein boekje dat
ik aan het maken ben naar aanleiding van een missaal
die ik een tijdje heb mogen inzien.
Pen(nen)
over een
Kerkboek
Missale Romanum in ‘Justinus van Nassau’ aan het Kasteelplein in Breda
Deze zomer hebben we een boek te logeren.
Het is een groot, dik boek dat van een buurvrouw is.
Toen we bij haar op visite waren zag ze dat het boek me interesseerde.
Daarom is het deze zomer een tijd bij ons.
Het is een kerkboek, een Romeins missaal.
Volgens Wikipedia is een missaal:
“Een missaal of misboek is de benaming voor het boek waarin de liturgische gebeden voor de mis staan opgetekend.”
Een van de vormen is het zogenaamde ‘Altaarmissaal’:
“Het altaarmissaal wordt door de priester van de viering gebruikt. Dit altaarmissaal bevindt zich gedurende de viering op het altaar. De priester leest uit dit tamelijke grote boekwerk de bij de dag behorende gebeden en/of zangverzen voor, alsook de (evangelie)lezingen van de betreffende dag. De grote oude altaarmissaals waren vóór 1968 in de meeste rooms-katholieke kerken in het Latijn uitgevoerd en hadden een groot lettertype. Het missaal wisselt volgens de Tridentijnse ritus geregeld van plaats.”
“De Tridentijnse ritus (ook wel klassieke Romeinse Ritus) is de liturgie van de katholieke eredienst zoals die door paus Pius V gestandaardiseerd en veralgemeend werd in 1570 voor het verreweg grootste deel van de Latijnse Kerk. De benaming Tridentijns slaat erop dat deze liturgie geassocieerd wordt met de bepalingen van het Concilie van Trente (1545-1563). Andere benamingen die in gebruik zijn voor deze ritus zijn bijvoorbeeld traditionele Latijnse mis, oude Romeinse ritus, enz.”
De boekbinder
Het boek is volgens de eigenaresse afkomstig uit een kerk uit Tilburg.
Daarvan is een aanwijzing te vinden in het boek.
Het boek is namelijk ingebonden door J. van Laarhoven.
Veel heb ik niet kunnen vinden over deze boekbindfirma.
Maar er zijn een paar afbeeldingen die bewijzen dat het bedrijf heeft bestaan.
Op https://www.regionaalarchieftilburg.nl kun je foto 011279 vinden:
De stand van de Firma J. van Laarhoven, Wilhelminapark, papierhandel en drukkerij te Tilburg, op de tentoonstelling Stad Tilburg 1909.
Foto 060551 toont een brievenhoofd van het bedrijf:
Een andere website geeft de geschiedenis van het bedrijf weer en heeft nog meer foto’s.
Website: http://www.cubra.nl/De-paap-van-gramschap/l.htm#Laarhoven,_Jan_van
Het eerste deel van de tekst is gepubliceerd in 1988:
De tegenwoordige boekhandel, kantoorboekhandel, kantoormeubelzaak en sneldrukkerij Jevel-Jan van Laarhoven B.V. aan het Wilhelminapark 7, is ontstaan uit de firma Jan van Laarhoven die op 13 augustus 1863 werd opgericht door Jan van Laarhoven.
Hij werd geboren op 16 maart 1828 te Tilburg, was oorspronkelijk huiswever van beroep en begon in zijn huis aan de Hoeksestraat met het inbinden van boeken.
In 1875 verhuisde hij naar het Smidspad, waar hij de boekbinderij met een papierhandel uitbreidde.
Hij kreeg vanwege het inbinden van boeken in de stad al gauw de populaire bijnaam ‘Jan Plek’.
Daarna vestigde hij zijn bedrijf aan het Wilhelminapark.
In 1893 traden twee van zijn neven toe tot het bedrijf.
De eerste drukpers werd in 1907 geplaatst en in 1913 ontstonden de zetterij, linieerinrichting en de fabricage-afdeling van kantoorboeken.
Jan van Laarhoven overleed op 24 mei 1915 te Tilburg.
In 1986 werd Jevel-Jan van Laarhoven overgenomen door Welpeja Holding B.V.
Belangrijke activiteit is het inbinden van boeken voor meer dan 130 bibliotheken in onze provincie.
In 2001 werd daar aan toegevoegd:
Drukkerij Van Laarhoven verhuisde in juni 1993 naar de Jan Asselbergsweg op industrieterrein Het Laar.
Begin 1993 is de drukkerij verkocht aan JCT BV Klundert.De drukkerij werd failliet verklaard in juli 1995 en werd toen overgenomen door de Thieme-groep uit Den Haag.
Geheel los van de drukkerij staat Jan van Laarhoven Boeken BV, gevestigd op industrieterrein Loven aan de Jules Verneweg 5-5a.Deze bibliotheek-boekhandel werd in 1987 door de PW Groep (Pieter Jan Wassing Groep) overgenomen en is gespecialiseerd in het inkopen en met harde geplastificeerde kaften inbinden van boeken voor de Provinciale Bibliotheek Centrale (PBC).
In 2015 werd daar nog aan toegevoegd:
Als gespecialiseerde boekbinder voor bibliotheken gaf Van Laarhoven jaarlijks een boekje uit voor relaties onder redactie van Riki Slenders, als monografie of als thematische bundel met bijdragen van diverse Brabantse auteurs.
Deze uitgaven kwamen niet in de handel.
Auteurs die aan de reeks meewerkten zijn onder anderen: Jan Naaijkens, Cor Swanenberg, Cornelis Verhoeven, Michel de Koning, Paul Spapens, Jan Carstens, Ed Schilders, A.F.Th. van der Heijden, Jace van de Ven.
De uitgaven werden geïllustreerd door Nelleke de Laat.
De inhoud
Het missaal bestaat uit verschillende delen.
Dat kan er op duiden dat je een dergelijk boek min of meer zelf kon samenstellen.
De delen die te herkennen zijn, kun je herkennen aan de paginanummering, de lettertypes en de opmaak van de pagina’s.
De opmaak en tekst zijn hoofdzakelijk in twee kleuren uitgevoerd: rood en zwart.
Geïnspireerd op de middeleeuwse handschriften met rode hoofdletters en zwarte tekst.
Veel pagina’s hebben de tekst in een rood kader staan.
De algemene inleiding, de eerste 48 pagina’s. Nummering midden onderaan de pagina’s tussen haakjes. Dit deel beschrijft wat er allemaal nodig is bij een viering.
Dit deel is in Duitsland gedrukt. In de tekst komt het jaar 1932 voor.
De ‘Proprium de tempore’. de volgende 751 pagina’s. Nummering bovenaan de pagina binnen het kader. Vanaf pagina 65 zijn er 4 bladen die een andere nummering hebben. Aan deze pagina’s zijn ook 2 klavieren (bladwijzers) te vinden. De Proprium de tempore begint met de eerste zondag van de advent.
Het bevat de specifieke teksten voor de verschillende zon- en weekdagen.
Het is in dit deel van de tekst dat je de klavieren ziet uitsteken. Dertien in totaal.
Tussen pagina 94 en 95 vind ik een wikkel van een Trefin chocolaatje.
De ‘Commune Sanctorum’. 216 pagina’s. Nummering bovenaan de pagina binnen het kader in rechte haken.
Dit deel bevat de teksten voor feestdagen van de heiligen.
Dan volgt het ‘Missae propriae dioecesis Buscoducensis’. Feestdagen speciaal voor het Bisdom Den Bosch. 16 pagina’s, genummerd bovenaan de pagina. Elk nummer gevolgd door een asterisk (*), Op pagina 16 staat een inhoudsopgave van de 16 pagina’s. Daarop staat als datum eind april 1921 vermeld.
Aan het begin van deze reeks lijkt een extra pagina ingevoegd. Na het nummerloze eerste blad volgt pagina ‘2*’, dan volgt opnieuw een nummerloos blad waarop de achterkant weer als paginanummer ‘2*’ staat.
Appendix Cantus ad libitum (Printed in Germany). 39 pagina’s.
Daar ligt tussen 22 en 23 ligt een los vel met drie uitgeknipte stukken Latijnse tekst van vermoedelijk Gregoriaanse gezangen.
Op de pagina’s waarop datums vermeld staan staat ook vaak de naam ‘Ratisbonae’. Dat is Latijn voor de Duitse plaatsnaam ‘Regensburg’.
Daarbij staat de naam ‘Frederici Pustet’. ‘Friedrich Pustet GmbH & Co’ is een Duitse drukkerij. In 1870 verwerft Friedrich Pustet de titel “Typographus S. R. Congregationis” en het Vaticaan gaf hem de opdracht om alle ‘editio typica’ van alle liturgische werken te printen. Dit boek is daar een voorbeeld van.
De uitgeverij/drukkerij bestaat nog steeds.
Index alphabeticus omnium festorium, 4 pagina’s, genummerd bovenaan iedere pagina met een nummer gevolgd door twee asterisken (**).
De staat van boek.
Het boek is redelijke staat.
In het voorplat van de omslag zitten vier gaten. Dat zou er op kunnen duiden dat er nog meer beslag op het boek aangebracht was dan de twee klampsloten.
Ook in het achterplat zitten dezelfde vier gaten.
Van de twee klampsloten is er nog één werkend aanwezig. De klamparm van het onderste klampslot is afwezig. Het aanzetstuk, waarmee de klamparm aan het boek bevestigd zat, ontbreekt ook. De muiter is aanwezig.
//embedr.flickr.com/assets/client-code.js
In het aanzetstuk van de bovenste klamparm zijn twee van de drie spijkertjes weg.
De boeksneden tonen resten van verguldsel.
er zijn in het boek nog drie leeslinten aanwezig. Die zijn losgeraakt van het aanhechtpunt.
Er zijn een paar bladen ingescheurd, er zijn bladen met lijmresten van verdwenen klavieren.
De leeftijd van het boek
In deze missaal worden regelmatig datums genoemd. Vooral van het begin van de 20ste eeuw. De meest recente datum die genoemd wordt is 1932.
Daaruit mag je afleiden dat het boek in 1932 of later gedrukt is in Duitsland en daarna ingebonden in Tilburg.
Al was het alleen de volgorde.
Ik ben dit boek begonnen met het bedrukken van boekbindlinnen
met een gelli-plate.
De inhoud, daar was nog niet over nagedacht.
Vervolgens bij ik afdrukken gaan maken van hout waar ik
van af moest. Het was beschikbaar gekomen omdat ik een paar
pallets klein had gezaagd.
De afdrukken zijn op papier gemaakt die heel wisselend
van karakter zijn: gekleurde kartonsoorten en bamboepapier.
De afmetingen van de afdrukken sluiten niet aan bij de grootte
van de het linnen.
Het leeslint is gemaakt van stukjes snijafval van de
houtafdrukken en deels met garen aan elkaar geknoopt.
Dus alles aan dit boekje is experimenteel. De band is voorzien van spuitvernis. Maar zien wat op langere termijn daar mee gebeurt.
Het boek heb ik nog nooit gelezen maar de naam
van het boek en de schrijver zijn bekend.
Atelier de Ganzenweide heeft het nu in losse katernen uitgebracht.
Gisteren heb ik de katernen eens rustig bekeken en de aanwijzingen
voor de boekbinder doorgenomen.
Bij de tekst zit eigenlijk altijd ook een katern met blanco papier. Mooi om aan het begin en/of einde van de tekst toe te voegen.
Maar met deze versie van Pallieter van Felix Timmermans is meer aan de hand. Ooit is dit boek verschenen met één pagina die ontbrak. Rob Koch heeft dit in deze versie meteen gerepareerd maar op zo’n manier dat dit wel zichtbaar blijft.
In deze versie zit zowel een pagina 48 als een pagina 48 met * en een pagina 49.
Dus ik heb de aanwijzingen bekeken en een enkel katern losgesneden en die in de volgorde geplaatst die mij aanspreekt.
Mijn versie van Pallieter zal deze indeling volgen:
1. Aanwijzingen voor de binder (met ingeplakt vel)
2. Half blanco katern
3. Intro
4. Katern 1
5. …
6. Katern dat eindigt met pagina 48
7. Minikatern met pagina 48*
8. …
9. Laatste katern met tekst
10 Half blanco katern
Dus ik neem de ‘Aanwijzingen voor de binder’ op in mijn exemplaar.
Op de lege pagina heb ik het bedrukte vel geplakt dat Rob Koch
ter identificatie van de stapel katernen heeft gemaakt.
De aanwijzingen en dit inplakvel horen natuurlijk niet bij het verhaal van Felix Timmermans maar wel bij mijn versie.
Tijd om dit eens te gaan inbinden. Over de band loop ik nog na te denken.
Elseviers Weekblad, 30 juni 1984: zorgen over de stand van het onderhoud van boeken in archieven en bibliotheken en de rol van de boekbinder daarbij.
Bij het Nederlands Drukkerij Museum werkt ook een
boekbinder als vrijwilliger.
Daar ga ik een aantal ‘lessen’ volgen.
Afgelopen week kreeg ik al huiswerk mee.
Opgerold papier en een gevouwen voorbeeld.
Een zo’n opgevouwen vel is een katern van een boek.
Het huiswerk: papier mpooi opgerold en ingepakt en een gevouwen voorbeeld.
Aan het werk, met de klok mee te beginnen links boven: Voorraad te vouwen papier, reeds gevouwen vellen op een stapel, het voorbeeld en het vel dat ik net wil gaan vouwen.
Het resultaat zijn 15 gevouwen katernen die nu onder bezwaar liggen om goed plat te worden.
Het boek is uitgegeven door Rob Koch van Atelier de Ganzenweide.
Ieder katern is, dubbelzijdig, op 1 vel papier gedrukt.
Voor een boekbinder de gewoonste zaak van de wereld maar
voor een hobbyist als ik, een uitdaging.
Gisteren dus even overleg gehad met mijn vader om te zien
of ik het goed begrepen heb.
Vandaag ga ik de pagina’s dan met de hand snijden.
De kleur van het linnen, dat ik ga gebruiken om in te binden,
heb ik al gekozen. Zo ook het papier voor het schutblad.
De versiering van de kaft heb ik ook al bedacht.
Hier zie je een blad met een ogenschijnlijke wirwas aan pagina’s. Gelukkig staan er marge-indicatie streepjes op het papier gedrukt. Dus ik weet precies waar te snijden. Er staan natuurlijk ook paginanummers op, die helpen bij het correct rapen van de pagina’s. Ik heb van een A4-tje even een model gemaakt, de ‘pagina’s’ even losgesneden, om dan te zien hoe te rapen en vouwen om tot een goed katern te komen. Is te doen. Uitdaging zijn de twee lege katernen. Daar ontbreken de marge-indicatie streepjes.
Hier zie je hoe de pagina’s nog aan elkaar zitten. Een van de mooie kapitalen (hoofdletters, de letter B van buidelboek) en als je goed kijkt de marge-indicatie streepjes. (Daar is vast een andere naam voor.)
Argusvlinder 