Als lid van Drukwerk in de Marge ontving ik afgelopen dagen een pakketje met mooi drukwerk. Deze Koppermaandagprent en gedicht was er een onderdeel van.
Dit is het gedicht van Ingmar Heytze.
Dit gedicht schreef Ingmar Heytze op 12-12-2015 als in memoriam voor drukker Kees Thomassen.
Het werd voor Koppermaandag 2023 gedrukt door Avalon Pers, de Zwarte Hen Pers en Vers van de Pers.
De tekst is gezet uit de Spectrum, de Univers en de Folio.
Koppermaandag is een feestdag voor de drukkers.
Op die dag drukten leerlingen een prent waar men
de straat mee op ging om geld op te halen om
gezamenlijk een glas te kunnen drinken op de meester
en het vak.
Afgelopen week kreeg ik van de
Stichting Drukwerk in de Marge een prent toegestuurd.
De prent is gemaakt door Niek Smaal en Thomas Gravemaker.
De prent toont bovenaan een Ideala Combinatieloket van
Lettergieterij Amsterdam.
Onderaan staat een gedicht van Reinold Kuipers,
het lettertype is Janson.
Dit is die prent. Veel plezier op Koppermaandag!
Vandaag heb ik het boekblok (20+ pagina’s)
in de snijmachine gesneden en vervolgens alle
pagina’s geritst.
Door de vouw die zo op iedere pagina ontstaat
kan het boek straks goed omgeslagen worden.
Door te plakken, het gebruik van verschillende dragers
(van heel dun tot bijna karton, van flexibel tot stug)
is het boekblok ongelijk van dikte en daarvoor is de Japanse
binding minder geschikt maar voor een uniek exemplaar
vind ik dat niet zo’n probleem.
Het boekblok is bijgesneden. Ik nam het blad en scheurde het in stukken.
De platten, hergebruikte poster van Drukwerk in de Marge (Koppermaandag, Allu), is ruimer dan het boekblok. Dat kun je beter niet doen bij een Japanse binding.
Het boek ligt al in de kast.
Tijd om aan de boekband te beginnen.
Ter herinnering: ik heb een Koppermaandagposter
van dit jaar in 4 stukken gesneden. Die twee aan twee tegen
elkaar gelijmd met de bedrukte kant naar buiten.
Zo ontstaan er twee platten.
Hergebruik van papier dus.
Op de boekband staan nu delen van de titel van de poster,
delen van het recept voor Allu, een boekbindersdeodorant en
delen van de afbeelding van palmbomen.
Daar zit geen diepere betekenis achter: hergebruik.
Op de voorplat, zeg maar de voorkant van het boek, wil
ik een deel van een esdoorn herfstblad afbeelden door zijden
draden door voorgeprikte gaatjes te leiden.
Dat heb ik eerst uitgeprobeerd om een stuk Zaansch bord
dat een van de pagina’s in het boek gaat worden.
Kleur 1: je ziet, hopelijk op foto 2 nog duidelijker, dat ik iets gedisciplineerder aan het werk ga dan op de losse pagina. Daardoor ziet straks de achterkant er beter uit en blijft het papier minder dik.
Kleur 2: ik neem nu ook andere kleuren dan op de losse pagina. Eén zo’n kleur is ongeveer 1 meter zijden borduurgaren.
Kleur 3: het is nog niet af en ik denk dat ik ook deze keer weer ga proberen om hier en daar een tweede kleur in te zetten.
Het bericht zou eerst ‘Andermans veren’ gaan heten.
Maar toen bedacht ik me dat de ‘veren’ via Drukwerk In De Marge
bij me gekomen zijn.
Het was weer een heel pakket, afgelopen week.
Een hele verrassing ook.
Drukwerk in de Marge is een vereniging met margedrukkers.
Ik ben daar lid van, al was het alleen maar dat ze samen met
de Stichting Handboekbinden ieder jaar een weekend organiseren
in Leiden met margedrukkers, kalligrafen, binders, leveranciers en
belangstellenden.
Het blad van DidM lees ik met plezier maar de laatste twee versies
waren grote verrassingen.
Zo ontving ik in een waar postpakket op posterformaat het recept voor ‘Drukkersdeodorant’. ‘Allu’ genaamd. Je kunt het product zelf maken en vervolgens gebruiken. De poster was ook een beetje vanwege Koppermaandag.
Het recept vertelt niet alleen de bereidingswijze maar ook hoe je het middeltje het best kunt bewaren. Voor de pot werd er alvast een etiket bijgeleverd.
Het drukkerscollectief ‘Corps 8’ nam via een serie overpeinzingen afscheid van een van hun leden. Ze laten ons meegenieten van de verhalen en belevenissen met Kees Baart. Het druksel heet ‘Denkend aan Kees Baart’.
Nog een ander onderdeel van het pakket was een exemplaar van ‘Mooi Marginaal 2018 – 2019’. Het boek is een weerslag van de 2-jaarlijkse wedstrijd om de 50 beste bibliofiele uitgaves van België en Nederland te selecteren. De winnaars toeren dan in de vorm van een tentoonstelling door beide landen. Nu met corona zijn die ambities wat afgezwakt. Neemt niet weg dat het boek altijd een feest is om te lezen. Tegelijk wil dit zeggen dat binnenkort de losse katernen van deze uitgave te koop zijn. Weer een leuk project.
Langzaam zal ik de diverse onderdelen van het pakket doornemen met niet in de laatste plaats de nieuwsbrief van DidM. Intussen heb ik de poster voor drukkersdeodorant opgehangen voor het raam van mijn werkplaats. Misschien zijn er belangstellenden.
Je hoeft natuurlijk helemaal geen leren band te maken
en je hoeft hem dan ook zeker nog niet te bedrukken.
Maar ik ben dat wel aan het doen.
Ik sprak steeds over Sint Veit, het werk van Aart van der Leeuw,
als het project voor Koppermaandag maar ik zat fout.
Dit jaar was er een ander boek dat uitgegeven is door Uitgeverij
Boekblok en dat bedoeld was als Koppermaandagproject:
‘Liefdesbrieven’ van Multatuli.
Op 2 maart 2020 is het 200 jaar geleden dat Multatuli in Amsterdam werd geboren. In het kader hiervan herdrukt De Arbeiderspers uit de privé-domeinreeks nummer 54 uit 1979, ‘Liefdesbrieven’. Bezorgd en van aantekeningen en een nawoord voorzien door Paul van ’t Veer, naar moderne spelling gezet door Henk Gielkens. Aan de nieuwe editie is een voorwoord van Elsbeth Etty toegevoegd.
De winkeleditie is genaaid en direct ingehangen in het papieren omslag, met flappen. Voor handboekbinders en andere boekenliefhebbers is het boek ook in losse, ongebonden katernen te koop.
Maar aan de ‘Liefdesbrieven’ ben ik nog niet begonnen. Ik ben een leren boekband aan het maken voor de tekst ‘Sint Veit’. Ben aangekomen op het punt dat ik het leer wil dunnen aan de randen die de omslagen gaan vormen. Daarvoor gebruik ik een leerdunmes maar ook een kleine hobbyschaaf.
Met schaaf, mes, markeringen en een stuk stevig karton probeer ik een zo recht mogelijke strook aan alle vier de kanten van het leer te dunnen. Daarna ga ik dat ook voor de rug en scharnierpunten van de band doen.
Tegen de haarzijde van het leer heb ik bakpapier vastgemaakt om het drukwerk zoveel mogelijk te beschermen. Bij het dunnen zet je toch wel kracht op het leer en hoewel het vlak met de bedrukking niet bewerkt wordt loop je toch het risico de mooie kant van het leer vuil te maken of het drukwerk te beschadigen.
De mooie kant is mooi gebleven. Het leer moet nog wel omgeslagen worden dus de afmetingen gaan nog veranderen. Maar dit geeft al wel een klein beetje een idee.
Ik heb het keer na het dunnen bijgesneden. Op een plaats was ik een beetje door het leer gegaan. Maar door alle zijdes opnieuw uit te meten en te snijden komt dat wel goed. Dat is zo mooi aan boekbinden: je kunt altijd nog wel wat correcties doorvoeren. Zeker als je niet in series boeken maakt kan dat goed.
Het moment om het boek in elkaar te zetten komt steeds dichter bij
maar nu eerst de band afronden.
De boekband die ik aan het maken ben voor ‘Sint Veit’,
een tekst van Aart van der Leeuw, krijgt op de leren band
de tekst ‘morgen’ over twee regels gedrukt met afficheletters.
Gisteren zag je hier een bericht over de eerste drie letters,
vandaag waren die droog en kon de tekst ‘gen’ ook gezet worden.
Bij de eerste test, op papier, komen de letters ‘gen’ te dicht of zelfs op ‘mor’ te staan. Dat moet beter. Daarom heb ik op het papier een streep getrokken. Die zie je links van de tekst. Dat is zogenaamd de onderkant van de tekst waaronder ik ‘gen’ ga drukken.
Bij de eerste test heb ik waarschijnlijk onvoldoende opgelet. Je ziet de potloodstreep opzij van de letters, op het plakband. Dat is hoe hoog de letters komen. Die moet ik dus in balans brengen met de streep op het papier.
Dit is het resultaat waar ik naar op zoek ben: een kleine kier wit tussen de twee regels met tekst.
Dan leg ik het leer met de mal zo gereed dat het geheel met de afficheletters dadelijk eenvoudig in de boekenpers kan. Goed opletten dat het papier of het leer dadelijk niet tegen de pers aan stoot. Alles moet mooi blijven liggen zoals ik het wegleg.
Het resultaat is prima. Je ziet nog een kleurverschil tussen de bovenste en onderste regel maar dat komt omdat de onderste regel nog uit natte inkt bestaat. Morgen zal dat bijgetrokken zijn.
Net als gisteren zet ik de mal even zo vast dat de tekst helemaal vrij is en goed kan drogen zonder bijvoorbeeld aan het papier te drogen. Volgende keer is het de beurt aan de haan.
Gisteren heb ik de katernen ingebonden tot een boekblok.
Vandaag heb ik er papier bij gezocht om als de schutbladen
te gaan dienen.
Dat is op maat gesneden en gelijmd en de platten zijn
uit grijsbord gesneden.
De volgende stap wordt dan de basis voor de boekband in
elkaar te zetten, het leer te gaan snijden en voorbereiden
(dunnen en een mal maken om het drukken van de tekst en
de lino op de boekband voor te bereiden).
In dit tempo dreigt het boek toch nog gereed te zijn
voor Koppermaandag.
Dit zijn de twee bladen paste paper die ik een tijd geleden gemaakt heb. Ik had ze zonder specifiek project in gedachten gemaakt. Maar beide zijn in hetzelfde rood. Dus dat gaat best mooi passen. De kleur die in de tekst wordt gebruikt is ook rood en die kleur gebruik ik ook voor de lino die op de omslag komt.
De katernen en de paste paper zijn in de snijmachine op maat gesneden. Ruim 16 bij 12 centimeter. De rug is gelijmd en er is gaas aangebracht om straks een goede verbinding tussen het boekblok en de boekband te krijgen.
Zo ziet het eerste schutblad er dan uit in het boekblok. De linkerhelft wordt straks tegen de boekband bevestigd.
Het schutblad achter ziet er dan zo uit. Minder fel van kleur maar een mooie, eenvoudige vorm.
Boekblok met platten.
Dan met de rug. In het nieuwe jaar kan dat in elkaar gezet worden en verder afgemaakt.
Ben al even bezig met het nadenken over de boekband maar
ik moet natuurlijk wel eerst de losse katernen nog inbinden.
Dat heb ik vandaag gedaan.
Dan kan ik morgen de achterkant lijmen, voorzien van een stukje gaas
en dan de stukken grijsbord voor de platten en rug snijden.
De losse katernen van Sint Veit, geschreven door Aart van der Leeuw, zijn ingebonden. Stap 1 om te komen tot een boekblok is daarmee gezet.
Met mijn afficheletters heb ik al een paar tests uitgevoerd
om een tekst op leer te drukken zodat ik het leer daarna
kan gaan gebruiken om het boek ‘Sint Veit’, geschreven door
Aart van der Leeuw, in te binden.
De uitgave die ik wil inbinden is de uitgave van Uitgeverij Boekblok
en Atelier de Ganzenweide. Het is de uitgave voor de
Koppermaandag van 2021.
De Koppermaandag bijeenkomst en tentoonstelling gaat het komend jaar
niet door, tenminste niet op de dag dat het echt Koppermaandag is.
Die tekst is prima af te drukken op het leer.
Naast de tekst wil ik ook een kleine lino afdrukken op het leer.
Ook dat gaat prima.
Maar wat nu als ik met de rode drukinkt van de linosnede moet drukken
over het zwart van de tekst?
Dat is de test die ik vandaag deed.
Eerst de haan voor een tweede keer op een stuk perkament afgedrukt. Net als de eerste keer gaat dat prima. Dit kan binnenkort als schutblad of als boekomslag dienen. Alleen nog een tekst zoeken.
De afdruk van de lino hoeft straks niet over de hele tekst zoals hier, maar mijn proefstuk leer is niet zo groot. Nu kan ik zien dat het maar goed is dat ze elkaar straks maar deels gaan overlappen. Maar het valt me niet tegen.
Hier links op de testafdruk op papier, zie je hoe de twee gaan overlappen.
Misschien dat ik bij dit gereedschap nog een kwast toevoeg om te zien of het rood met een kwast nog wat meer te accentueren is. Ook dat moet ik eerst testen. Voor nu is het resultaat goed genoeg om de boekband te gaan maken.
Vandaag is het Koppermaandag.
Zelf ben ik niet in de weer geweest met het drukken
van een Koppermaandagprent.
Maar Bert Rigters geeft dat wel gedaan voor de stichting
Drukwerk in de Marge.
Perfect getimed ontving ik afgelopen zaterdag mijn exemplaar.
Koppermaandagprent: Vier 2020!, iedereen is een hoopvolle en zonnige toekomt toegewenst. De prent is veel breder dan hoog en op mijn blog heb ik een vaste breedte voor foto’s. Daarom toon ik de prent hier twee keer: één keer in de leesrichting van links naar rechts en één keer gekanteld, van boven naar beneden.
Even tussendoor een klein boekje gemaakt.
Het was wat worstelen met de tekstverwerker maar
uiteindelijk ben ik er toch in geslaagd om de tekst zo te printen
dat ik het tot een boekje kon vouwen.
Hier ligt het boekblok op de band.
Het verhaal over Rebel, rebel – het nummer van David Bowie – staat centraal in dit boekje. De koppermaandagprent #Resist van Studio Zeedauw heb ik gebruikt om de band te maken.
Met een klein stukje zwart garen zijn de twee delen aan elkaar gemaakt.
Via het tijdschrift van DidM (Drukwerk in de Marge) ontving
ik een koppermaandagprent van Studio Zeedauw.
Misschien maak ik er een boekomslag van.
Koppermaandag is een traditie in het grafisch vakgebied.
Op de maandag na Driekoningen in januari vierden de drukkers een feest.
Sommige maakten dan speciaal drukwerk zoals deze prent die wil
oproepen tot verzet.
Binnenkort volgt er een mooiere foto.
De koppermaandagprent van dit jaar ligt in mijn werkplaats
onder bezwaar recht te worden.
Ik maakte vandaag een foto terwijl gereedschap de prent recht houdt.
De prent is van het Nederlands Drukkerij Museum.
Het ontwerp met een tekening van Fiep Westendorp is van
Wietske Lute. Heel mooi!
Aanleiding is de viering van de 100ste geboortedag van de beroemde en geliefde illustrator Fiep Westendorp. De prent is gemaakt door het Nederlands Drukkerij Museum dat de traditie van koppermaandag en de bijbehorende prent al weer jaren in ere houdt.
Deze week was ik wat vroeger dan anders bij het museum
en in de gelegenheid wat foto’s te maken van de
buitenkant van het museum.
Binnen was een kleine (maar fijne) ‘tentoonstelling’
met voorwerpen die met koppermaandag te maken hadden.
(Begrip koppermaandag mag je dan soms wel een beetje breed interpreteren).
Dit is het museum vanuit de tuin gezien.
U ziet het goed, in de tuin van het Nederlands Drukkerij Museum staat een pers. Prachtig toch!
Binnen zijn de vrijwilligers met het bestuur druk doende de tentoonstelling over het werk van Fiep Westendorp voor te bereiden.
Dit is een voorbeeld van drukwerk op hout van het het zogenaamde Amelander Dienblad. Dit is een relatiegeschenk van drukkerij Reclame nv. uit Rotterdam.
Zoals deze informatie aangeeft is het een 5 kleuren offset.
Koppermaandag geschenk uit 1997 van de Deelgemeente Noord in Rotterdam.
Deze vind ik ook heel apart.
Dus misschien was het plankje van hiervoor wel het deksel van de kist waarin deze fles zat?
Bij de voorbereidingen van Koppermaandag, vorige week woensdag, maakte ik deze foto van de kopperprent van Etten-Leur.
Wat de kopperprent precies is kunt u lezen op de tentoonstelling in het Nederlands Drukkerij Museum in Etten-Leur dat dit jaar 40 jaar bestaat.
De tekst van bovenstaande poster is ook hier te lezen:
Wat is Koppermaandag?
Al jaren wordt traditiegetrouw op Koppermaandag (de eerste maandag na Driekoningen) de kopperprent uitgereikt aan de burgemeester van Etten-Leur door de voorzitter van de Stichting Nederlands Drukkerij Museum onder het genot van koffie en worstenbrood.
Een oude traditie, die door de verschillende burgemeesters al jaren in stand gehouden wordt.
De Kopperprent komt eerst een jaar te hangen in de kamer van de burgemeester en vervolgens tussen voorgaande uitgaven van deze prent op een speciaal plekje in het stadhuis.
Koppermaandag is de eerste maandag na Driekoningen (6 januari).
Op die dag hielden vroeger de drukkersgilden traditioneel een feestdag.
De gildebrieven werden voorgelezen en de priveleges, die de leden van het drukkersgilde genoten, werden opgesomd.
Vervolgens trokken de gilde-lieden de stad in om geld in te zamelen, dat vervolgens werd verbrast.
Zo sloten zij de donkere periode rond de kortste dagen van het jaar af.
De naam stamt waarschijnlijk van ‘kopperen’, dat ‘feestvieren’ betekent, via ‘kop’ dat staat voor ‘beker’.
Koppermaandag wordt al in de eerste helft van de 15e eeuw genoemd, maar is waarschijnlijk nog ouder.
Toen in de 18e eeuw de drukkersgilden werden afgeschaft, werd de traditie van deze feestdag in stand gehouden onder de drukkers.
De gezellen van de drukkers drukten als proeve van vakbekwaamheid een speciale prent met een heilwens erop, de Kopperprent, die zij op Koppermaandag aan de meester-drukker en de eigenaar van de drukkerij overhandigden.
In de 19e eeuw werden de Kopperprent ook aan relaties gestuurd als geschenk.In de loop van de 20ste eeuw ging het ritueel vrijwel verloren, doordat men in plaats van Koppermaandagprenten, Kerst- en Nieuwjaarskaarten ging versturen.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de traditie van de Kopperprent deels weer in ere hersteld.
In 1948 gebeurde dat in Haarlem, de stad van Laurens Janszoon Coster, ‘s-Hertogenbosch, Arnhem en Gouda, daarna vanaf 1949 en later ook in Noord-Brabant (o.a. in Etten-Leur), Zeeland en in Groningen.
Argusvlinder 