De draad ligt gereed.
De kern voor de kapitaalband heeft 2 weken onder een elastiek rond een flacon gezeten. Daarom staat die nu mooi rond. Dat is voor mijn boekband nu niet perse nodig maar het is een eenvoudig trucje dat werkt.
Bij kapitaalband I nog even de eindjes afgeknipt en een beetje lijm op de uiteindes gedaan.
De katernen voorgeprikt en de video nog even bekeken.
Kapitaalband II, de zwarte draad aan het eind te strak getrokken. We leren het wel!
In een vorig bericht beschreef ik hoe ik denk, op basis van
genoemde video, je een kapitaalband met de hand kunt maken.
Nu moet ik de daad bij het woord voegen.
Resultaat: ik ben tevreden, kan altijd beter.
Dit lijkt een weinig zeggende foto maar het is werk in uitvoer. De bedoeling is natuurlijk om zowel aan de kop als aan de staart een kapitaalband te maken. Tot nu toe had ik pas een kern gemaakt. Vorige week ben ik begonnen met het maken van de tweede en die zit verstopt onder de rode stiek. Ik probeer de kern een beetje tond te zetten. Voor mijn dummy is dat niet zo nodig maar hopelijk zal dat voor Denken over oorlog en vrede van Hugo de Groot wel nodig zijn. Dus je ziet hier een kern er alles aan doen om zichzelf rond te zetten. Wordt vervolgt.
Op de video zie ik de boekbinder moeiteloos het juiste katern aansteken zonder het uitgewaaierde katern kapot te steken. Ik weet dat ik dat niet kan, zelfs niet als het katern recht is. Dus heb ik het begin en eind voorgeprikt. Om de gaatjes eenvoudig te kunnen vinden heb ik er even een tandenstoker in gestoken. Je kunt goed zien dat de gaten onder de kettingsteek zijn aangebracht. Natuurlijk had ik de gaten op gelijke hoogte moeten proberen voor te prikken. Dat is voor de volgende keer. Ik besloot geen tussentijdse verankering aan te brengen. Mijn boekblok is erg smal.
Het boekblok staat in een ‘derde handje’. Het beeld is wat druk met die spitsels die uitsteken maar die zitten niet in de weg. Je bent zelf aan de bovenkant bezig. Je ziet hier dat ik de borduurdraden zwart en rood (die van mij zijn van katoen) aan elkaar geknoopt heb. ieder stuk garen was ongeveer 40 centimeter lang. Voor de kapitaalband heb je niet veel lengte nodig bij dit smalle boekblok. Maar om de draden op zijn plaats te krijgen en houden is die lengte wel handig. De zwarte draad is in het eerste katern gestoken tot aan de knoop in het garen.
Hier ligt de kern in de lus die je met de rode draad maakt. On het begin is dit een beetje wiebelig. Gewoon volhouden en regelmatig goed aantrekken. Overigens kun je wel goed zien dat het garen dat ik nu gebruik veel dikker is dan dat wat in de videi gebruikt werd. Nog eens in de winkel gaan kijken of ze verschillende diktes verkopen. Gewoon om te experimenteren.
De afsluitende zwarte wikkels hadden strakker gemogen. Maar voor het eerste kapitaalband sinds heel lange tijd, klaag ik niet. Het moet wel handwerk blijven….
Nu de staart nog (de onderkant van het boekblok).
Door de hoge temperaturen van de afgelopen week ben ik
niet toegekomen aan de volgende stap in het boekbindproces:
het handmatig maken van kapitaalband.
Vorig weekend ben ik nog wel borduurgaren gaan kopen. Twee kleuren: zwart en rood. Zeker voor een eerste kapitaalband is het handig om met twee kleuren te werken. Dat maakt het overzichtelijk en je ziet meteen je voortgang goed. Van de bindingen heb ik de snijrestjes apart gehouden. Die zijn groot genoeg om er de kern voor het kapitaalband van te maken.
Wel heb ik de video die ik eerder vermeldde, een aantal malen
bekeken. Als je ook kapitaalband met de hand wil maken op
een boek en het is, net als bij mij, al weer een tijdje geleden dat
je die gemaakt hebt, dan is het aan te raden de video te bekijken.
De kern van de kapitaalband bestaat uit twee smalle stroken
perkament, ruim van lengte. De stroken zijn met de harige
zijdes (vleeszijdes) op elkaar gelijmd.
Niet de spannendste foto: de kern van het kapitaalband. Twee reepjes perkament van 2 mm op elkaar gelijmd. Ruim breder dan de rug van mijn dummy.
Ik volg de eerder genoemde video.
Om niet steeds opnieuw naar de video te hoeven kijken
heb ik een de video voor mezelf in stappen opgedeeld
en hieronder uitgeschreven.
Niet om de video te vervangen maar als geheugensteun.
Mijn tekst is dus geen instructie.
Ik gebruik de termen ‘voor’ en ‘achter’ de rug. De betekenis
van die termen is gekozen op basis van de positie van de
maker van het kapitaalband ten opzichte van het boek.
Als maker kijk ik op de rug van het boek voor mij.
Dan is de bolle kant van de rug ‘voor’.
Dan is de holle kant van de rug ‘achter’.
Wat je gaat doen is een kleurige rand aan de onder-
en bovenkant van het boek maken. Die rand zit er straks, om het
boek te beschermen tegen stof, tegen beschadigingen van het
hanteren van het boek en ter decoratie.
Ik ga een kapitaalband maken met twee kleuren maar je kunt het
ook met één kleur maken. De kleuren laat ik in een gelijk
ritme van kleur veranderen. Maar daar zijn keuzes in te maken.
Mensen maken soms ook kapitaalband met meerdere kernen.
Allemaal een kwestie van smaak.
Kapitaalband kun je ook kopen in de winkel maar bij een
volledig handgebonden boek is dit zelf maken leuker.
Je begint aan de rechterkant (zie afbeelding). Steeds wikkel
je de draad om de kern heen, bijvoorbeeld steeds twee
slagen zwart gevolgd door twee slagen rood. De wikkelingen duw
je steeds goed tegen elkaar aan. Zo ontstaat een ononderbroken
reeks van kleur, van rechts naar links aan één kant van
het boek. Bijvoorbeeld eerst aan de staart (de onderkant) van
het boek. Vervolgens herhaal je het proces aan de kop (de
bovenkant van het boek).
Aan het begin, een aantal keren onderweg (afhankelijk van
de breedte van de rug) en aan het eind,
veranker je de kapitaalband aan het boek door de naald
door een katern te steken, onderlangs de kettingsteek.
Ik heb de strengen borduurgaren afgerold en op een kaartje gerold. In dit geval is het kaartje een stuk opgevouwen restpapier. Snijafval. Door aan 1 kant een insnijding te maken kan ik het uiteinde van de draad er doorheen halen. Dat trek ik dan lichtjes aan waardoor de draad vast blijft zitten. Zo zoek ik nooit naar het begin en raakt de draad niet in de war.
Wat zie je op de video?
Stap
In dit geval werk ik met twee kleuren zijde: zwart en rood.
Dat zijn ook de kleuren van de inkt waarmee ik geschreven heb in het boekblok.
Kies van beide kleuren een lengte (ik heb nog geen idee hoe die lengte
te bepalen maar ik vermoed dat de meeste lengte nodig is voor het
naaien van de kapitaalband, niet voor de paar centimeters die ik nodig
heb voor dit boekblok).
Knoop de twee kleuren met twee uiteindes aan elkaar.
Stap
Bevestig aan iedere kleur een naald of wissel dadelijk de naald
van kleur
Begin met de naald waar de donkere kleur (zwart) aan zit en steek
die naald in het eerste katern, onder de kettingsteek, van voor de rug
(zie afbeelding) en haal de hele lengte van de donkere kleur door de rug.
Stap
Verwissel de naald van kleur of ga verder met de lichte kleur (rood).
Steek de naald in het katern maar deze keer via de achterkant van
de rug. De naald gaat dus eerst tussen de pagina’s van het katern
om aan de holle kant van de rug, door het katern te steken. Daarna
komt de naald er aan de bolle kant van de rug uit.
Trek de draad door de rug terwijl er een kleine lus boven aan de
rug overblijft. Steek daar de kern van het kapitaalband door en
trek de lus aan terwijl je de kern boven op de rug houdt.
Wat je hier doet is dat je de kettingsteek verbindt met het
kapitaalband. Maar het moet nog steviger en daar gaan de volgende
stappen voor zorgen.
Stap
Ga door met de lichte kleur (rood). Leidt de draad over de kern
naar achter de rug en leg de draad op het boekblok.
Stap
Neem de donkere kleur (zwart). Zorg dat de donkere kleur eerst
onder de lichte draad gaat. Vervolgens over de lichte draad en
links onder de kern door. De draad kan dan aan de voorkant van de rug
strak getrokken worden.
Stap
Ga nu met de donkere kleur (zwart) rechts onder de kern door en
meteen weer links. Trek de draad aan.
Wat je nu doet is dat je de kern van de kapitaalband niet alleen
verbindt met de kettingsteek maar dat je de twee kleuren van
het garen ook gebruikt om de kern op zijn plaats te houden.
Stap
Voor het eerst ga je met de donkere kleur nu over de kern heen.
Ga meteen naar links (u gaat niet langs start, grapje) en
breng de donkere draad weer naar de voorkant van de rug.
Stap
Neem de donkere draad over de kern en leg hem op het boekblok.
Steeds als je met een draad over de kern gaat, voeg je een
‘gekleurde rij’ op de kern toe. Zorg dat de ‘rijtjes’ tegen
elkaar aansluiten.
De eerste verankering is gereed en je bent begonnen met het
‘wikkelen’ van de twee kleuren om de kern.
Stap
Neem de lichte draad (rood) over de donkere draad, langs links
onder de kern door naar de voorkant van de rug. Trek aan.
Stap
Neem de lichte draad over de kern, dan naar links onder de kern
naar voor en trek aan. Dit was een wikkel. Herhaal dit
zo vaak als voor het patroon nodig is en vervolg dan
met de andere kleur.
Het tussentijds verankeren van het kapitaalband met het
boekblok heet in de video ‘tagging’.
Het begint op een punt waar je in het wikkelen gaat veranderen
van kleur. Je brengt de draad onder de kern door naar voor.
Je gaat vervolgens over de kern om dan vanaf de holle kant
van de rug, dus midden in een katern, de naald naar buiten
te steken. Daarna kun je verder met ‘wikkelen’.
Als het morgen hetzelfde weer is als vandaag, dan ga ik morgen
het kapitaalband maken.
Binnenkort meer.
De laatste keer dat ik over de dummy voor
Denken over oorlog en vrede schreef, had ik een plan:
Plan van aanpak (op basis van wat ik gelezen heb):
1. lijm de rug van het boekblok tussen de bindingen
als de bindingen niet verankerd waren op de
schutbladkaternen door de extra steken dwars door
de spitsels en achtersteeksels, dan had je die nog door
het garen van de binding kunnen bewegen
2. Laat de lijm drogen totdat hij plakkering is
of maak na het volledig drogen van de rug de lijm
een beetje vochtig
3. rond het boekblok aan beide schutbladkanten wat af
4. bepaal de grootte voor stroken perkament
die tussen de bindingen de rug gaan versterken.
Snij de stukken 3 cm breder dan de breedte van de rug
5. bepaal de grootte van de stroken shirting
die tussen buitenste binding en kop/staart komen.
Snij ze net zo breed als de perkamenten stroken
6. bevestig stroken perkament en shirting
Stap 4 is gelukt maar ik heb me nog wat meer verdiept in ‘het
rondzetten van het boekblok’ en ‘het knepen van het boekblok’.
Geholpen oor mijn moeizame ervaring en een heel duidelijke
video (Bookbinder’s Chronicle: making headbands) kan ik straks
bij het binden van het werkelijke boek, een stuk verder komen.
Daarvan ben ik overtuigd.
De termen (rondzetten, kneep maken) vond ik tot nu toe verwarrend.
De Engelse termen (rounding, backing) hielpen me ook niet.
Volgens mij zit het als volgt in elkaar:
Als je papier vouwt (probeer maar eens een paar vellen), dan zul
je ervaren dat de vouw dikker blijft dan het andere uiteinde
van het papier.
Als je dan een katern gaat inbinden met nog een aantal katernen
wordt het effect nog sterker doordat in de vouw ook nog het garen
komt te zitten. Deze zwelling is niet te voorkomen.
Rondzetten van het boekblok gaat de katernen een beetje verschuiven
zodat ze beter in elkaar passen en de totale zwelling van het
boekblok minder lijkt.
In de tekening overdrijf ik een beetje maar door de buitenste katernen door duwen en trekken en door voorzichting de hamer te gebruiken (denk aan de afbeelding uit Diehl die ik eerder liet zien), te verschuiven ten opzichte van elkaar, lijkt de zwelling minder. Boven zie je de katernen die dikker zijn aan de kant van de vouw. Onder zie je de katernen ten opzichte van elkaar verschoven. De vorm van ieder individueel katern blijft behouden. Zowel de achterkant (bij de vouw) als aan de voorkant (waar de lezer straks het boek opent) ontstaat een ronde vorm. Bol aan de rug, hol aan de voorkant.
Door het boekblok vervolgens tussen kneepplanken in een
blokpers te zetten, kun je met een hamer een rug aan het
boekblok maken, Daarbij gebeuren er twee dingen: er ontstaat
een kneep doordat de kneepplanken zich in het boekblok duwen,
en met een hamer kun je de achterkanten van de katernen
laten uitwaaieren.
De ronde vorm aan de achterijde van het boekblok wordt verder benadrukt. Voor de dummy was dit niet perse nodig maar een volgende keer ga ik dit opnieuw proberen.
Was er dan geen voortgang?
Zeker wel. Kijk maar mee.
Dit is mijn blokpers. Het ziet er erg interessant uit maar om nou te zeggen dat het een handig ding is…..
De lange kant van de metalen driehoek is rond de 42 centimeter. Ik probeer hier gevoel te krijgen hoe lang ik de kneepplanken ga maken. Copilot zei op basis van advertentieteksten dat 50 centimeter een goede lengte voor de planken zou zijn. Dat zou ook net passen in de blokpers maar ik ga voor kortere planken. Zulke grote boeken maak ik niet.
Hier ligt de driehoek op de losse katernen van Denken over oorlog en vrede: 40 cm is meer dan voldoende.
Hier zaag ik de planken op maat. Deze ga ik als kneepplanken gebruiken.
Dit is niet om te laten zien dat het garen door het papier is gescheurd bij het inbinden maar het ging me om het streepje, 6 mm vanaf de achterkant van de vouw. Dat is waar de kneepplank op komt te liggen.
Vervolgens ben ik de stukken perkament en shirting gaan snijden die straks tussen de bindingen en aan de kop en staart van de rug worden gelijmd om de rug te versterken.
Shirting (textiel), perkament, perkament en shirting.
De rug heb ik vervolgens ingelijmd en met de hand en hamer heb ik geprobeerd het boekblok een beetje rond te zetten.
Vervolgens ging het boekblok, tussen de kneepplanken (op 6 mm van de achterzijde). Dat ging in zijn geheel in de blokpers die hier met de uiteindes in de hoek van mijn l-vormig keukenblad ligt. De bindingen (met achtersteeksels) zijn vrij, ze zitten nergens tussen geklemd.
Na rondzetten en knepen plak ik de stroken perkanent en textiel op de rug. De oplettende lezer heeft gemerkt dat ik het boekblok niet meer op maat gesneden heb. Maar als je dat wel wil doen moet dat eerder gebeuren.
Ik vind het er haast uitzien als een kunstwerk.
De uit-stekende delen van de ‘achtersteeksels’ heb ik weggesneden. Nu is het tijd om de kapitaalband te gaan maken. Daarover binnenkort meer.
Als het kapitaalband is ‘bestoken’ en de bindingen zijn versmald
tot spitsels, heb ik het eerste artikel van Karin Cox uitgevoerd.
Maar nu loop ik op de feiten vooruit.
Ik ga weer aan de slag met het inbinden van de dummy voor
mijn project ‘Denken over oorlog en vrede’.
Ik begin bij het artikel van Karin Cox (Handboekbinden nummer 3
– 2024, de uitgave van de Stichting Handboekbinden).
Intussen ligt mijn dummy te wachten op mijn werktafel.
Cox maakt een interessante opmerking over De Bray.
Hoewel die misschien complex klinkt,
laat ze juist de praktische kant van middeleeuws boekbinden zien.
Die opmerking is:
‘NB De Bray raadt voor dikke folianten alternerend naaien (naaiposities overslaan) aan…’
Dus: als het niet nodig is: niet doen.
Bij dikke boeken werd het naaien van de katernen soms eenvoudiger
gemaakt door meerdere katernen tegelijk te binden. Dat was sneller,
kostte minder materiaal en het resultaat was blijkbaar nog steeds goed.
De opmerking over De Bray geeft mij de kans om nog iets over hem te delen
met behulp van Copilot:
Dirck de Bray was een fascinerende figuur uit de Nederlandse Gouden Eeuw — een echte duizendpoot. Naast schilder, tekenaar en houtsnijder was hij ook boekbinder en prentkunstenaar. In 1658, toen hij nog leerjongen was, schreef hij een uniek handgeschreven en geïllustreerd boekje: Onderwijs van ’t boek-binden. Dit werk is bijzonder omdat het de enige volledige handleiding over boekbinden is van vóór de 18e eeuw.
Wat maakt het boekje zo speciaal?
Het bevat 56 bladen met 16 kleurrijke tekeningen, uitgevoerd met pen en waterverf.
De Bray beschrijft het standaard boekbinden, niet de luxe varianten.
Het manuscript wordt bewaard in het Noord-Hollands Archief in Haarlem.
In 1977 verscheen een facsimile met transcriptie en Engelse vertaling.
Later stopte De Bray met boekbinden en richtte hij zich op schilderkunst.
Rond 1680 trad hij zelfs toe tot een klooster in Brabant,
waar hij in 1694 overleed.
Het is de bedoeling om de rug rond te slaan.
Zowel Cox als Goddijn spreken over die stap.
Heel veel ruimte besteedt Cox niet aan de manier waarop je dat kunt doen.
Ik vermoed dat ze dat als bekend verondersteld.
De foto’s in het artikel tonen, naar mijn gevoel, op zijn best een
afronding van de hoeken van het boekblok:
Afgerond boekblok, Handboekbinden, nummer 3 – 2024, pagina 122 – 123, fig 7.
Afgerond (?) boekblok, Handboekbinden, nummer 3 – 2024, pagina 124 – 125, fig 10.
Goddijn beschrijft wel hoe je te werk kunt gaan.
Maar hij geeft aan (Pagina 156, 1e kolom, bovenaan):
“Ook moest de rug niet te rond worden geslagen.”
Een illustratie in het boek geeft dit beeld (ronder dan bij Cox):
Peter Goddijn, pagina 157.
Beide doorspekken deze tekst met informatie over het lijmen
van de rug en de textiele en perkamenten stroken
die de rug gaan verstevigen.
Wat me opviel: de rug van een boekblok vertoont van nature
een neiging naar een kneep. Door het garen ontstaat in de vouw
van elk katern een verdikking — voelbaar als je het boekblok
tussen duim en vingers indrukt.
Het rondzetten is bedoeld om dit effect te versterken en
in goede banen te leiden.. Voel het maar eens, knijp
maar eens met je vingers in het katern.
Het rondzetten is een stap om naar een kneep toe te werken.
Voel de verdikking door het garen in de vouw van de ksternen.
Ik vond de teksten te veel ruimte voor interpretatie hebben om tot
een plan van aanpak te komen. Daarom nam ik er ook nog even het boek
van Edith Diehl bij (pagina 136, figuur 77c, d, e en f).
Edith Diehl, pagina 136, figuur 77-c, d, e en f.
De afbeeldingen tonen eigenlijk wat Goddijn beschrijft (pagina 156,
eerste kolom, net onder het midden:
“Leg het boek met de frontsnede naar de rand van de tafel sla met een brede hamer voorzichtig op de bovenliggende rand van de rug. Trek hierbij met de vingers van de vrije hand, die op het boek wordt geplaatst, het schutbladkatern (en daarmee de gehele bovenzijde van het boekblok) naar voren. De duim van dezelfde hand houdt tegelijkertijd de onderste helft van het boekblok tegen. Draai het boek om…….
Plan van aanpak (op basis van wat ik gelezen heb):
1. lijm de rug van het boekblok tussen de bindingen
als de bindingen niet verankerd waren op de
schutbladkaternen door de extra steken dwars door
de spitsels en achtersteeksels, dan had je die nog door
het garen van de binding kunnen bewegen
2. Laat de lijm drogen totdat hij plakkering is
of maak na het volledig drogen van de rug de lijm
een beetje vochtig
3. rond het boekblok aan beide schutbladkanten wat af
4. bepaal de grootte voor stroken perkament
die tussen de bindingen de rug gaan versterken.
Snij de stukken 3 cm breder dan de breedte van de rug
5. bepaal de grootte van de stroken shirting
die tussen buitenste binding en kop/staart komen.
Snij ze net zo breed als de perkamenten stroken
6. bevestig stroken perkament en shirting
De stap die hierna volgt is het maken van het kapitaalband.
Maar ik ga nu eerst de volgende zaken realiseren:
Vanmiddag heb ik een stuk beukenhout gehaald om kneepplanken
te maken. Ik kan geen winkel vinden die ze verkoopt.
De enkele keer dat oude kneepplanken worden aangeboden zijn ze bijna
onmiddellijk ook verkocht.
Beukenhout voor het zelf maken van boekenplanken of meubels. Een meter bij 20 cm breed en 1,8 centimeter dik.
Copilot maakte een schets voor de ideale kneepplank.
De maten moet ik nog wel eens langs mijn blokpers houden.
Want daarin ga ik ze gebruiken.
Als de planken gereed zijn ga ik de stappen 1 tot en met 6
van hierboven uitvoeren.
Jullie zullen snel mijn avonturen met het maken van kneepplanken en
het rondzetten van mijn boekblok hier kunnen lezen.
In een serie berichten neem ik je mee op mijn boekbindavontuur.
Daarbij volg ik de Stichting Handboekbinden die het initiatief nam voor
een bijzonder boekbindtraject. Alle leden en belangstellenden kunnen meedoen.
Natuurlijk kozen ze er voor een boek in losse katernen beschikbaar
te maken rond een belangrijk historisch boek dat vandaag nog
steeds actueel is. Het project zal worden afgerond met een tentoonstelling
van alle handgebonden boeken in Rijksmuseum Slot Loevestein.
Het boek verschijnt ter gelegenheid van het feit dat in 2025 het
400 jaar geleden is dat het boek ‘de iure belli ac pacis’ van
Hugo de Groot verscheen.
Deze Nederlandse denker, over onder andere recht, schreef dit boek en
vanwege de grote invloed van het boek op ons denken over de
juridische kant van oorlog en vrede, werd dit in 1991 als deel 8 opgenomen
in de serie ‘Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland’.
De uitgave die ik wil gaan inbinden en die in losse katernen te koop is
bij de Stichting Handboekbinden, is verzorgd door en voorzien van
inleiding en annotaties door A.C. Eyffinger en B.P. Vermeulen.
Dus een dik en groot boek met een belangrijke inhoud.
Ik koos er voor om als bindwijze de ‘Spitselband’ te gebruiken.
Deze bindwijze was populair in oa Nederland in de 16e en
17e eeuw.
Omdat ik deze manier van binden niet eerder heb toegepast besloot ik
eerst een dummy te maken. De katernen zijn daarvoor gereed.
De spitsels en de ‘achtersteeksels’ zijn uit perkament gesneden en
de eerste katernen zijn al ingebonden met kettingsteek en rondslag.
Tijd om deze eerste stap in het inbinden af te ronden.
Het meest interessante deel voor mij was het laatste katern. In
dit geval is dat een schutbladkatern.
Bij beide schutbladkaternen wordt de rondslag iets anders uitgevoerd.
Deze keer ga ik niet zomaar rond de perkamenten spitsel maar begin je
door met de naald midden door achtersteeksel en spitsel te gaan.
Het geeft je de kans om de dikte van het boekblok vast te zetten
en om op een stevige manier het inbinden af te ronden.
Het afronden van deze eerste stap, zag er in foto’s als volgt uit:
Bij het laatste katern ging het helaas mis. Ik trok te hard en op de verkeerde manier aan het garen, met als gevolg dat de draad het katern een stuk inscheurt. Dat ziet er niet mooi uit en je verliest ook een beetje stevigheid. Maar het zorgt er niet voor dat ik niet verder kan. Dus op naar de volgende stap.
Aan mij de taak om het artikel van Karin Cox weer te vervolgen
en de inhoud ervan te vergelijken met het hoofdstuk van Peter Goddijn.
Zij zijn de twee bronnen waar ik me op baseer.
Natuurlijk lees je daar binnenkort weer over hier op mijn blog waarbij
ik de vergelijking tussen beide bronnen uitdiep.
De lezer praat ik bij in de vorm van twee foto’s waarin te zien
is dat ik al verder ben met het inbinden van de katernen,
maar dat het werk nog niet af is.
De naaibank gebruik ik nog steeds dus dat bevalt.
De vorige keer ik schreef over mijn ‘Ode aan boekbinden’,
de dummy voor ‘Denken over oorlog en vrede‘, het boek dat
de beroemde tekst ‘de iure belli ac pacis‘ van Hugo de Groot
in beeld brengt. Toen ging het vooral over de laatste voorbereidingen.
Gisteren ben ik werkelijk begonnen met het naaien van het
boekblok. Stap voor stap neem ik je mee in deze avontuurlijke reis.
Nooit eerder maakte ik een spitselband dus veel is nieuw.
Voor mijn stappenplan gebruik ik de twee artikelen van Karin Cox
en het betreffende hoofdstuk van Peter Goddijn.
In eerdere berichten heb ik deze bronnen al besproken,
waaronder hun werkwijze en verschillen..
Het wordt het spannendst voor mij als mijn bronnen elkaar tegen
spreken en ik een keuze moet maken.
Dat was gisteren ook weer het geval.
Karin Cox geeft aan dat je de spitselband-methode uitvoert zonder
naaibankje.
Dat ziet er dan ongeveer zo uit:
Hier zijn de spitsels en achtersteeksels onder het eerste katern gestoken dat ik ga inbinden. Dat is het laatste, achterste katern. Een van de twee schutbladkaternen.
De spitsels positioneren zich tussen de voorgeprikte gaten in de katernen.
Achtersteeksel en spitsel zijn ook voorgeprikt.
De draad zit in de naald: (aantal katernen x lengte van kettingsteek tot kettingsteek) + extra lengte.
Peter Goddijn bespreekt een soort van eenmalige naaibank.
Een die je maakt specifiek op het boek dat je gaat binden.
Bij een boekbinderij kan dat dan gaan om een reeks van exemplaren
van dezelfde titel.
De constructie is goed bedacht en kan volgens mij best goed werken.
Maar tegendraads als ik ben besluit ik om toch mijn naaibankje
te gebruiken. Ik zie een aantal voordelen van het gebruik
van mijn naaibankje::
1. voor het eerste katern wil ik spitsel en achtersteeksel toch
even vastzetten. Ik doe dat met schilders tape. Dat vastzetten
kan makkelijk op de tafel van mijn naaibankje;
2. mijn naaibankje kan eenvoudig het katern open houden. Als je dat
niet zo doet heb je veel minder bewegingsvrijheid en anders
ga je steeds op zoek naar het midden van een katern;
3. als het werk op mijn naaibank ligt kan ik die oppakken en
verplaatsen als ik dat graag wil;
4. het naaibankje helpt me de ruggen van de katernen gelijk te
houden en datzelfde gebeurt met kop en staart van het boekblok.
Vooral vanwege het gemak dus…..
Bij het binden wordt gebruik gemaakt van twee steken:
de kettingsteek en de rondslag. Deze combinatie van steken zie
je heel vaak bij middeleeuwse en handgebonden boeken. Het zijn
niet meteen siersteken (al kunnen ze best mooi zijn) maar vooral
degelijke steken die hun werk goed doen.
De kettingsteek is de steek aan de kop en aan de staart van
het boekblok en is gericht op het verbinden van de katernen
aan elkaar doordat de steken een ketting vormen van katern naar katern.
De rondslag is er vooral op gericht om de bladen die samen een katern
vormen met elkaar te verbinden aan een (hennep)touw of een band
van textiel, leer of zoals in dit geval een strook perkament.
De strook staat haaks op de katernen.
Dus met de katernen, de steken en bandmateriaal weef je als het
ware het verband in de rug van een boekblok om daarna de verbinding
aan te gaan met de boekband.
Omdat ik de kettingsteek vaak gebruik maar nog wel eens wilde zien
hoe die precies moet worden uitgevoerd. Te vaak kwam ik op websites
die de kettingsteek als siersteek gebruiken bij borduren of
boekbinden. En hoewel dat heel mooi kan zijn zocht ik toch verder.
Ik kwam uit bij een boek dat ik lang geleden al eens kocht als
onderdeel van een grotere partij boeken:
Edith Diehl, Bookbinding, It’s background and technique – Two volumes
bound as one.
Het boek leest moeizaam. Niet omdat het moeilijk is maar omdat het
alle handelingen heel precies beschrijft. Waarschijnlijk werd dat
erg gewaardeerd in de tijd dat het origineel van dit boek verscheen (1946).
Wij zijn zoveel visueler ingesteld door foto’s en video.
When beginning the sewing operation, the worker takes the top section off the book with the left hand and turns it over so that the fold faces her and is brought forward onto the bed of the frame. The section is grasped with the right hand at the fold as shown in Fig. 68, and with the left hand half the pages are counted off until the middle of the section is reached. The left forefinger is held in the middle of the section, and the section is knocked up at the head. It is placed against the sewing cords, with the head to the right and with the marks on the back of it adjusted to the position of the cords. Holding it in this position, the sewer is ready to begin sewing the section around the cords (see Fig. 70).
Dit is een vertaling van de tekst:
Bij het begin van het naaiwerk pakt de medewerker het bovenste katern van het boek met de linkerhand en draait het om, zodat de vouw naar haar toe wijst en op het framebed gelegd wordt. Met de rechterhand wordt het katern bij de vouw vastgepakt (zoals te zien is in figuur 68), en met de linkerhand telt ze de helft van de bladzijden af tot ze het midden bereikt. De linkerwijsvinger wordt in het midden gehouden, en het katern wordt aan de bovenkant rechtgetikt. Vervolgens wordt het tegen de naaikoorden geplaatst, met de bovenkant naar rechts en de markeringen op de rug uitgelijnd met de koorden. Zodra het katern op zijn plek zit, is de naaister klaar om te beginnen met het naaien rondom de koorden (zie figuur 70).
Zo heurt het.
Dat mensen ook linkshandig kunnen zijn, daar werd in de tekst geen
rekening mee gehouden. Daarom dat de afbeeldingen en instructies
bij mij vaak vragen oproepen.
Als je goed naar de foto’s van mijn avonturen kijkt dan zul je daar
ook wel het een en ander van zien.
Bij een kettingsteek grijp je steeds terug op wat er al gebeurt is bij
eerdere katernen.
Maar als je aan het eerste katern begint, zijn er nog geen eerdere
katernen. Bij katern twee is er nog te weinig geschiedenis dus de
kettingsteekhandelingen beginnen bij katern drie.
Op de foto van figuur 71 heb ik wat tekst geschreven.
Dit figuur gaat er van uit dat de naairichting van rechts naar links is.
De tekening toont het moment waarop je aan het eind van katern drie
uit het katern komt (START).
Je steekt dan de naald tussen katern 1 en 2 van rechts naar links, dus
in de naairichting (1). De draad die de naald volgt zal dus achter de draad
komen die van katern 1 naar katern 2 loopt. Die draad is een resultaat
van eerdere handelingen.
Vervolgens steek je de naald voor langs de draad die uit katern drie
komt (2, de naald zijn eigen draad) om naar katern 4 te gaan.
De rondslag geeft eigenlijk al aan wat die steek van plan is te doen.
Er stonden hele duidelijke tekeningen bij het artikel van Karin Cox.
Ik gebruik hier de eerste tekening en heb nog wat tekst toegevoegd:
Het betreft de rondslag voor de schutbladkaternen.
Eerst steek je van binnen in het katern (START) door het papier en
door het midden van het achtersteeksel en de spitsel (1).
Je vervolgt rechts van de spitsel (2) en je steekt door het papier.
In het katern ga je naar het voorgeprikte gat aan de linkerkant van
de spitsel (3).
Als laatste stap steek je de naald door het middel van de spitsel, het
achtersteeksel en het papier om binnen in het katern je weg te vervolgen
naar de volgende positie.
Op de volgende foto’s zie je mij dezelfde handelingen uitvoeren.
Je begint met door het eerste gat naar de binnenkant van het katern te gaan. Dit is de plaats van de eerste kettingsteek.
Je gaat midden op de spitsel en het achtersteeksel naar buiten. Bij volgende katernen die je dit niet.
Regelmatig de draad strak trekken. Op mijn naaibankje kan ik het eind van het garen tijdelijk vastzetten.
Na het midden ga je rechts van de spitsel weer het katern in.
Om er links van het spitsel weer uit te komen.
Voor een laatste keer ga je door het midden het katern weer in.
Als je het eerste katern gedaan hebt dan ziet het er aan de binnenkant
van het katern uit zoals op de volgende foto.
Omdat ik met perkament werk gebruik ik makkelijk te veel kracht en
de schutbladkaternen bestaan hier maar uit twee bladen.
Let dan op als je aan het garen trekt, en dat is geregeld nodig om
een goede spanning op de draad te houden, dat je trekt in de richting
van het naaien. Dus niet naar je toe.
Bij mij is op één plaats het garen door het papier gegaan. Niet erg,
maar minder mooi. Als het vaak voorkomt wordt je binding een rommeltje.
Na twee posities met de kettingsteek en drie met de rondslagsteek is het eerste katern gereed.
Na katern 2, dat je afsluit door het stukje begingaren te knopen aan
het garen dat uit de laatste kettingsteek komt, heb ik dit eerste
resultaat los gemaakt van het bed van mijn naaibank.
Ik kan mijn werk nog een keer controleren en straks door met katern 3.
Tot nu toe gaat dat binden eigenlijk goed.
Het kost me veel tijd door het tussentijds opzoeken van aanvullende
informatie, het maken van de foto’s en het maken van de blogberichten.
Maar dat zijn allemaal leuke activiteiten.
Tijd om verder te gaan met de volgende katernen — ik ben benieuwd
waar het vervolg van mijn boekbindavontuur mij brengt.
Vandaag weer een paar stappen gezet in het maken van mijn dummy
voor ‘Denken over oorlog en vrede’, een uitgave in losse katernen
van Stichting Handboekbinden.
De aanleiding van de uitgave van het boek is het feit dat het in 2025
400 jaar geleden is dat het boek ‘Iure belli ac pacis’ van
Hugo de Groot verscheen.
De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede)
is een boek van Hugo de Groot uit 1625. In dit boek wordt beschreven
wanneer een staat of soeverein vorst het recht heeft om een andere staat
of soeverein vorst aan te vallen,
en op welke manier dat dient te gebeuren.
De actualiteit – denk aan conflicten als die in Oekraïne, Gaza of
Irak – onderstreept de blijvende relevantie van het thema.
De uitgave van de Stichting Handboekbinden betreft deel 8 van de serie
‘Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland’.
Dit boek uit 1991 is verzorgd door en voorzien van een inleiding en
annotatie door A.C. Eyffinger en B.P. Vermeulen.
Om mijn versie in te binden wil ik gebruik maken van de boekbindtechniek
die Spitselband heet. Deze in de 17e eeuw populaire bindwijze
is mij onbekend en daarom probeer ik de aanwijzingen te volgen uit
het artikel van Karin Cox: ‘De spitselband’, deel 1 en 2 in het
magazine van de Stichting Handboekbinden.
En ook de aanwijzingen in de beschrijving van Peter Goddijn,
pagina 154 – 161 in het boek: ‘Westerse boekbindtechnieken van
de Middeleeuwen tot heden’.
Die aanwijzingen ga ik gebruiken om eerst de techniek uit te
proberen op een dummy: ‘Ode aan boekbinden’.
Een hele mond vol maar de afgelopen tijd ben ik bezig geweest
met het uitzoeken van het papier, het maken van de katernen, het
maken van een lino voor de bladwachters, het afdrukken daarvan en
schrijven van de inleiding die daarbij hoort.
Wat er nog moest gebeuren voor het boekblok gereed is,
was het inplakken van de illustraties.
Daar ben ik gisteren mee begonnen en heb ik vandaag afgerond.
Tijd om dan het inbinden voor te bereiden.
Eerst nog even over het inplakken van de illustraties.
Grofweg zijn die in twee formaten: de koepellino’s gaan
richting A5-formaat, de natuurdrukken richting A4.
Daarom begin ik met een soort van mal voor de koepellino’s.
De natuurdrukken worden op het oog min of meer in het
centrum van de pagina’s geplakt.
De mal heb ik gemaakt uit een krantenmagazine die ik
had gebruikt bij het lijmen. Door die activiteiten
waren pagina’s aan elkaar gaan zitten. Daardoor ontstond
voldoende dikte om het als mal te gebruiken.
Steeds op vier plaatsen een beetje lijm.
Ook bij de natuurdruk. Een paar resultaten:
Het goede nieuws is dat de opdikking als gevolg van
het toevoegen van de afbeeldingen heel erg meevalt.
Een strook afvalpapier gebruik ik om een prikmal te maken. De strook is hier net te lang.
De rug wil je in 4 gelijke delen verdelen zodat er drie plaatsen
ontstaan voor de spitsels.
Dat kan eenvoudig door de mal in de lengte dubbel te vouwen en
dat vervolgens nog eens te doen.
Dan vouw je de strook weer open en vouw je de strook nog eens
dubbel maar nu in de breedte.
Maar eerst snij ik de mal op de correcte grootte.
Tussendoor zoek ik naar de juiste plaatsen in de twee stukken perkament die ik in mijn vorraad heb, om de spitsels te snijden. Iedere keer kijk ik met bewondering naar de tekening op het grote stuk perkament. Dat wil ik zoveel mogelijk bewaren voor de boekband.
Mijn spitsels gaan 2 keer 10 centimeter + de beoogde dikte
van het boekblok worden.
In mijn geval resulteert dan in 22 centimeter.
Ik worstel een beetje met het achtesteeksel. Cox adviseert
in het artikel 4,5 centimer, zonder uit te leggen waarom.
Ik besluit voor 6 centimeter te gaan, 2 centimeter voor
de achtervouw, 2 centimeter voor het boekblok en 2
centimeter voor de voorvouw.
De tijd zal uitwijzen of dat werkt.
Mijn stroken perkament: spitsels en achtersteeksels
Dan vind ik de informatie in mijn bronnen een beetje verwarrend
over hoe de spitsels en de achtersteeksels bij elkaar
gebracht dienen te worden.
Eerst even wat informatie over de vlees- en haarzijde
van perkament (gedroogde en geprepareerde dierenhuid).
De bron van de volgende regels is Copilot.
Vleeszijde perkament
De “vleeszijde” van perkament is de kant die oorspronkelijk naar het vlees (de binnenkant) van het dier wees. Het verschil tussen de vleeszijde en de haarkant (die naar buiten wees) is subtiel, maar je kunt ze herkennen aan enkele kenmerken:
Kenmerken van de vleeszijde:
Gladheid: De vleeszijde is vaak iets gladder en egaler dan de haarkant.
Textuur: Soms zie je fijne adertjes of een licht vezelachtige structuur; die kunnen wijzen op de vleeszijde.
Glans: De vleeszijde heeft meestal iets meer glans dan de haarkant, zeker als het perkament goed is geprepareerd.
Afdrukken: In sommige gevallen zie je heel subtiel nog indrukken of sporen van het spierweefsel.
En de haarkant dan?
Poriegaten: De haarkant kan minieme stipjes of poriën vertonen waar ooit de haren zaten.
Ruwere structuur: Iets korreliger of stroever aanvoelend.
Wat zeggen mijn bronnen over hoe ik de stroken perkament
ten opzichte van elkaar moet gebruiken?
Cox:
Leg de korte stook perkament op het midden van de lange binding, vleeszijden op elkaar.
Goddijn:
Leg nu twee perkamenten stroken op elkaar met de gladde (haar)zijde naar beneden (niet op elkaar plakken!).
Ze zeggen twee verschillende dingen nog even los van het feit
dat Cox werkt met een ‘achtersteeksel’, een korte strook perkament,
terwijl Goddijn met twee gelijke stroken perkament werkt per binding.
Ik ga voor Cox want dat lijkt me minder materiaal.
Maar Cox zegt de ruwe zijdes van beide stroken op elkaar te leggen,
terwijl Goddijn zegt bij beide stroken de ruwe zijdes naar boven te leggen.
Mijn interpretatie is dan: maak gebruik van de materiaaleigenschappen
en glad op glad zal meer schuiven, dus hier volg ik Goddijn. Intuïtief
zou ik gekozen hebben voor ruw op ruw. Maar ik heb geen ervaring
dus wil ik ten minste één van mijn bronnen volgen.
Mijn keuze voor Goddijn is dus vooral ingegeven door logica en gevoel
voor materiaalgedrag, al blijft het een leerproces.
Ik markeer het midden van de spitsel en ik trek een lijn op 2 centimeter van het uiteinde bij het achtesteeksel. Vervolgens leg ik die op de streepjes op elkaar, zoals Goddijn aangeeft, ril het perkament enmaak er een vouw van 90 graden.
Het resultaat. Op de rechtse kant, de kant met het korte stuk achtersteeksel, ga ik bij het inbinden de katernen een voor een leggen en binden.
Na de spitselonderbreking ga ik weer door met de papieren
prikmal.
Met potlood geef ik de vouwen aan.
Vervolgens bepaal ik de plaatsen waar ik gaten moet voorprikken:
voor de kettingsteek in ieder katern.
Gaten link, rechts en in het midden bij iedere binding
(waar het perkament komt) in de katernen met schutbladen.
Gaten links en rechts bij iedere binding (waar het perkament komt)
in de overige katernen van het boekblok.
Bij het voorprikken gebruik ik het onderste deel van de houten prikmal. Dat zorgt er voor, mt het goed aandrukken van de papieren prikmal, dat de gaten mooi in de naad van het katern komen. Ik denk altijd: envoudig. Maar het vereist concentratie.
De katernen liggen klaar om ingebonden te worden. Ik moet alleen de spitsels en achtersteeksels nog voorprikken. Maar dat is voor de volgende keer.
De prikmal kan in de kast.
De vorige keer ben ik gestopt bij het aanbrengen van de liniëring.
Dus vandaag kan ik verder met het schrijven van de tekst en
de teksten van de bladwachters. Ik ga de bruggen slaan.
Als de tekst geschreven is, schrijf ik ook nog een colofon. De tekst neem ik over met een of twee aanpassingen. Het colofon schrijf ik uit de losse pols.
Ode aan het boekbinden.
Op ieder katern is een afdruk te zien van de bladwachter op het andere katern. De bladwachters, de lino-afdrukken, hebben minstens één week, individueel liggen drogen. Maar toch geven ze nog een klein beetje af.
Op alle voorbladen van de 11 katernen zet ik twee lijnen om daar de teksten in te kunnen schrijven.
In iedere bladwachter, op het achterblad van de katernen, ga ik een tekst schrijven die ik herhaal op het voorblad van het volgende katern.
Tekst – het begin, de inhoud.
Een overzicht van de bruggen die ik vanmorgen geschreven heb.
De misdruk heb ik nog voorzien van een tweede kleur.
Zo komen de bladwachters straks in het boek te zitten.
De volgende stap is om de afbeeldingen in de katernen op te nemen.
Dat zal het boekblok dikker maken en daarom wil ik ze voor het
inbinden aanbrengen. Dan kan ik de rug niet te krap maken.
De dummy die ik ga proberen in te binden om te oefenen hoe een
boekblok van een spitselband in elkaar gezet moet worden,
verdient een inleiding. Die wil ik met de hand er in schrijven.
Met rode en zwarte inkt, met een vulpen.
De twaalf katernen ga ik ook voorzien met een afdruk van
een linosnede en een natuurdruk.
Om er voor te zorgen dat het boekblok niet te dik wordt als
gevolg van de toevoegingen, beperk ik het aantal tot in
totaal 12 afdrukken.
De inleiding heeft als thema de functie van bladwachters
als bruggen voor een boek. Dat idee hield me in de warme
nacht van zaterdag op zondag nog bezig.
Ik begon schetsen te maken van Aratus als brug over
een rivier. Het idee leidde niet tot geslaagde resultaten,
dus laat ik het plan maar varen.
Drie ‘Aratus als brug’-ideeën.
De afdrukken van de lino’s, laat ik ze de ‘koepellino’s’ noemen heb ik uit hun papier gescheurd zodat de eerste blik de gelijkvormigheid benadrukt.
Voordat ik aan het schrijven kan beginnen, zet ik eerst de bladspiegel uit met om te beginnen een bovenmarge (3 centimeter, de breedte van mijn metalen lineaal), de marge links van het blad waar het boek gebonden gaat worden (tweeeneenhalve centimeter), de marge tussen de twee kolommen tekst (2 centimeter) en 2 centimeter voor de rechtermarge. Twee regels reserveer ik voor de titel. Ieder ongeveer 1,8 centimeter hoog (de breedte van mijn cicerolat).
Iedere regel is 1 centimeter hoog en de ondermarge is opnieuw 3 centimeter. Al die afmetingen zijn natuurlijk willekeurig. Dan kan nu het schrijven beginnen.
De eerste allinea staat erop. Ik ben begonnen met het eenvoudigste werk. De platte tekst. Later zal ik de titel er boven schrijven en na het drogen zal ik zoveel mogelijk de lijntjes uitgummen. Maar die mag je blijven zien. Dat de belijning zichtbaar blijft in een tekst, zie je vaak bij manuscripten.
Tussendoor kies ik de zes natuurdrukken die ik in deze dummy ga opnemen. De overige natuurdrukken komen in een volgend project wel aan de beurt.
Het eerste blad is vol. Ik ga niet door op de achterkant. Er zijn genoeg bladen in de dummy. Dus ik ga vervolgen op een volgend blad waarop ik eerst de lijnen ga uitzetten. De complete tekst van de inleiding was al eerder op deze log te lezen.
Waarschijnlijk ga ik hier volgend weekend mee verder.
Afgelopen week waren de rode bladwachters gereed dus begint
de volgende stap in het voorbereiden van de dummy op het
inbinden tot spitselband.
De dummy dient er voor om nog eens te oefenen voor alle acties die komen kijken bij het maken van het boekblok voor de spitselband. Om nu een leeg boek te maken vind ik niet zo leuk dus gebruik ik de dummy om bladwachters te maken en uit te proberen en om de lino-afdrukken en natuurdrukken die ik de afgelopen tijd heb gemaakt in onder te brengen.
Ik ben geen kopiist of mooi-schrijver maar moet toch wel een soort van planning maken over wat waar gaat komen. Dat geldt voor de intro-tekst die al eerder op mijn blog te lezen was en ook voor de afbeeldingen. Dus ik begin met een inventarisatie. Tellen en meten. Er staat al een tekst in de eerste bladwachter. De misdruk heb ik als laatste katern toegevoegd dus de tekst verwijst niet naar een volgend katern maar naar de bladwachter zelf: ‘Dit is de beroemde misdruk. Denken over oorlog en vrede.’
Mijn katernen bestonden nog uit gevouwen bladen. Het gevolg daarvan is dat aan een zijde de bladen nog gevouwen zijn – met elkaar verbonden. Maar als ik er afbeeldingen in wil opnemen moeten alle pagina’s toegankelijk zijn. Daarom heb ik alvast een klein stukje van een kant afgesneden. Alle pagina’s zijn nu toegankelijk.
Vervolgens heb ik nagedacht over de bladspiegel van het eerste katern. Daar wil ik de introductie schrijven. Het komt misschien niet zo nauw als bij een echt middeleeuws boek, ik heb ruimte voldoende. Maar ik wil wel weten hoe een tekst in mijn handschrift gaat overkomen als ik twee kolommen op één pagina ga schrijven. Zeveneneenhalve centimeter. Hoe werkt dat. Je ziet mijn handschrift is niet mooi, niet gelijkmatig maar als ik niet te klein schrijf en de tekt niet afraffel, dan is de tekst leesbaar. Voor nu is dat voldoende. Ik wil schrijven in twee kleuren: rood en zwart. Vanmorgen daarom nog een vulpen met rode inktpatronen gekocht.
Ook voor de titel wil ik een gevoel krijgen voor de benodigde ruimte. Ik weet nu genoeg om op het blanco papier lijnen aan te gaan brengen net als in een middeleeuws boek van perkament. Alleen ga ik een potlood gebruiken.
De gegevens worden completer en accurater. De volgende stap kan morgen beginnen.
Het was zeker warm vandaag. Drukken, werken met inkt, heeft
dan zo wat beperkingen.
Maar ik heb maar 6 goede afdrukken nodig en dan hebben
alle katernen een bladwachter.
Dus ben ik vandaag aan deze rode afdrukken begonnen.
De Aratus linosnede had ik goed schoongemaakt na de zwarte bladwachters. Maar inkt trekt ook in de lino dus helemaal schoon lukt niet. Het is maar dat het zwart de volgende kleur niet beinvloed.
Het oogt een beetje donker. Gaat dat goed komen?
De rode inkt gedraagt zich veel beter dan de zwarte inkt van de vorige reeks. Dat zie je meteen op de eerste testafdruk.
De vijf testafdrukken waren allemaal beter dan de eerdere zwarte. Dus is het gelijk tijd voor het echte werk.
Over de resultaten ben ik heel tevreden. Tijd om het gereedschap schoon te maken. Dan kan ik misschien morgen beginnen met de teksten in de bladwachters en op de katernen op te nemen.
De 12 katernen die ik ga inbinden hebben geen tekst maar ik wil wel
bladwachters gebruiken op de katernen. Laat bladwachters nou net
tekst gebruiken om boekbinders te helpen katernen
in de goede volgorde te leggen:
op katern A breng je een bladwachter aan (kleine tekening) met
het eerste woord of de eerste paar woorden die op katern B staan.
En zo verder.
Vier van mijn zwarte bladwachters Aratus.
Daarom besloot ik een lijst woorden op te stellen die met
boekbinden te maken hebben. Die woorden schrijf ik dan in mij
bladwachter ‘Aratus’ en hetzelfde woord op het eerste blad
van het volgende katern.
Dit was mijn lijstje:
tekst
papier
karton
afbeeldingen
naald en draad
linnen
leer
zijde
goud
pigmenten
vouwbeen
Het lijstje was het resultaat van een brainstorm:
11 woorden (het laatste katern krijgt geen bladwachter), in
willekeurige volgorde, niet te technische termen.
Maar het aantal termen bij boekbinden is enorm dus om
er voor te zorgen dat ik de allerbelangrijkste niet
zou overslaan ben ik even met Copilot gaan overleggen.
Ik vroeg ook naar de volgorde.
Copilot reageert eerst op mijn lijstje en beleefd en vriendelijk
als altijd (het is geen mens) deed het dat als volgt:
Wat je al hebt (sterk en veelzijdig):
Tekst – de inhoud, het hart van het boek.
Papier – het drager van de tekst.
Karton – voor de stevigheid van de kaft.
Afbeeldingen – visuele verrijking.
Naald en draad – voor het naaien van katernen.
Linnen – vaak gebruikt voor de rug of bekleding.
Leer – luxe en duurzaamheid.
Zijde – elegantie, soms voor leeslinten of bekleding.
Goud – voor versiering, vaak op de snede of kaft.
Pigmenten – voor illustraties of versieringen.
Vouwbeen – het gereedschap, symbool van het ambacht.
Dan volgen zaken die ik ben vergeten:
Wat je eventueel zou kunnen overwegen:
Als je ruimte hebt om iets te vervangen of toe te voegen, denk dan aan:
Perkament – historisch belangrijk materiaal.
Katernen – de gevouwen vellen, een kernbegrip.
Pers – symbool voor het ambachtelijke proces.
Kapitaalband – het kleine detail bovenaan de rug.
Marmerpapier – decoratief papier, vaak aan de binnenkant van de kaft.
Typografie – als je de nadruk wil leggen op de vormgeving van tekst.
Die termen zouden goed in het lijstje passen maar daarvoor moet
ik de beschikbare ruimte (letterlijk en figuurlijk) gaan
opzoeken.
De opmerkingen over de volgorde die daarna volgden gaan daar bij helpen:
Over de volgorde:
Je huidige volgorde is logisch, maar als je een meer poëtische of symbolische opbouw wil, kun je denken aan een volgorde die het proces van boekbinden volgt:
Tekst – het begin, de inhoud.
Papier – de drager.
Afbeeldingen – de verrijking.
Pigmenten – de kleur.
Katernen / Vouwbeen – het vouwen.
Naald en draad – het naaien.
Karton – de structuur.
Linnen / Leer / Zijde – de bekleding.
Goud – de versiering.
Kapitaalband / Marmerpapier – de afwerking.
Pers – het afronden van het ambacht.
In deze lijst zijn 3 termen samengebracht in één:
Linnen / Leer / Zijde – de bekleding.
Nieuw zijn Kapitaalband / Marmerpapier en Pers.
Copilot greep meteen de kans aan om me nog meer te ‘helpen’.
Het ging er van uit dat mijn ‘ode aan boekbinden’
een geschreven tekst zou worden.
Maar mijn idee is om het meer praktisch uit te dragen in
de vorm van de dummy voor Denken over oorlog en vrede / Hugo de Groot.
Maar ik kan Copilot wel een soort van uitleg laten schrijven die ik
dan handgeschreven ga overnemen in het eerste katern.
Dus vroeg ik om een introductie van ongeveer 250 woorden:
Ode aan het Boekbinden – Bladwachters als Bruggen
Deze ode aan het boekbinden bestaat uit een reeks van twaalf katernen, elk gewijd aan een essentieel element van het ambacht. De structuur van het werk is geïnspireerd op het fysieke boek zelf: de katernen zijn met zorg samengesteld, en verbonden door een subtiel maar betekenisvol systeem van bladwachters.
Een bladwachter is hier het eerste woord (of de eerste twee woorden) van elk katern, dat tevens het laatste woord is van het voorgaande. Zo ontstaat een poëtische ketting van begrippen die het boek als object én als proces weerspiegelt. Elk woord verwijst naar een materiaal, gereedschap of idee dat een onmisbare rol speelt in het boekbindproces: van tekst tot vouwbeen, van inhoud tot afwerking.
De gekozen termen zijn:
tekst, papier, karton, afbeeldingen, naald en draad, linnen, leer, zijde, goud, pigmenten, vouwbeen, pers, kapitaalband en marmer(papier).
Ze vormen samen een reis door het boekbindersambacht – van het eerste woord op het blad tot de laatste vouw in de kaft.Deze vorm nodigt de lezer uit om niet alleen de inhoud te ervaren, maar ook de fysieke overgang tussen de katernen bewust te beleven. De bladwachters fungeren als bruggen: ze verbinden, begeleiden en herinneren ons eraan dat een boek meer is dan tekst – het is een tastbare, gelaagde creatie.
De vinding ‘brugwachters zijn een soort van brug’ beviel me.
Dus ik ga zeker wat doen met deze tekst.
Het hele idee van ‘bladwachters’ heb ik opgedaan in de inleiding van
het boek ‘Schatten op schrift’.
Daarin stond een foto van een bladwachter en ik vond dat een leuk
gegeven. Vooral omdat ik een dummy ga maken met lege katernen om
de Nederlandse bindwijze ‘Spitselband’ te oefenen.
Maar lege katernen, waarom zou je die inbinden?
Nu ja ik heb een goede reden maar ik blijf toch een beetje tegen
het idee aanhikken.
Dus toen ik de afbeelding in het boek zag dacht ik dat ik
zoiets kan maken in combinatie met de cursus lino snijden van
een paar weken geleden.
Vandaag ben ik nog eens terug gegaan naar het boek waaruit de
foto kwam van een bladwachter. Dat boek is:
Chronique de la traison et mort de Richart II Roy d’Engleterre, SCA 40.
Je kunt het bekijken bij de Digitale collecties in Leiden.
Drie pagina’s vond ik met een bladwachter wat meteen de
vraag oproept waarom er maar drie te vinden zijn.
Daar heb ik geen antwoord op en voor dit bericht boert dat
ook te ver. Dus laten we eerst maar eens naar de drie bladwachters kijken.
Een soort van dier met een menselijk gezicht dat een van zijn staarten (?) opeet. SCA 40 f006v.
Dit lenig figuurtje zag je eerder op mijn blog. SCA 40 f010v. Dit is het figuurtje dat beschreven staat in ‘Schatten op schrift’.
Een gezicht in koolbladeren of zijn het varens? SCA 40 f016v.
Afgelopen zondag heb ik wat spullen opgedoken om een lino af te drukken. Een plaatje glas om de inkt uit te rollen, inktrollers, een spatel, inkt, een lepel en ik vond ook wat gevouwen papier.
De kleine stukken papier kan ik gebruiken om mijn testafdrukken te maken. Ze passen goed op de lino en binnen de opstaande randen van de mal.
De inkt had drie jaar met de opening naar beneden gestaan. Dus de eerste inkt was mooi van dikte. Dat zou maar kort duren. De olie (?) in de inkt kwam snel boven drijven. Schudden bleek het antwoord.
Aratus voor de eerste keer ingeinkt. De eerste afdrukken zullen gebreken vertonen maar dat helpt je juist om te besluiten hoe je met de bolle kant van een lepel druk op het papier moet uitoefenen.
In de mal leggen. Helaas leg ik hem verkeerd….
De eerste afdruk is zoals verwacht bleek.
De volgende is beter al is er nog een probleem rechtonder op de afdruk.
Het probleem wordt veroorzaakt door de rand die iets hoger is dan de lino. Daar moet ik dus het papier beter aanwrijven. Je kunt dat met de hand doen maar met de lepel krijg je meer kracht op specifieke plaatsen.
Door meer aandacht op die plaats te leggen is het resultaat ook meteen beter.
Dan is het tijd voor het grote werk. Ik heb 12 katernen en 2 schutbladkaternen. Die schutbladkaternen doen bij mij niet mee met de katernsignaturen. Het laatste katern heeft dus geen ‘actieve’ opvolger. Zes katernen krijgen een zwarte bladwachter, vijf krijgen rode bladwachters.
Bij de tweede bladwachter lette ik niet goed op. De afbeelding staat op zijn kop.
Dit zijn de testafdrukken. Die krijgen geen plaats in de dummy.
Maar deze bladwachters ‘Aratus’ wel.
Met de eenvoudige mal staan alle bladwachters wel mooi op dezelfde plaats. Volgende actie worden de rode bladwachters en dan kan ik er de tekst in gaan zetten. De tekst worden boekbindtermen. Als een soort van ode aan het boekvinden,
Mijn bladwachter Aratus wil ik gaan afdrukken, misschien vanmiddag nog.
Maar als je een lino op meerdere pagina’s op dezelfde plaats
wilt afdrukken, dan kun je wel wat hulp gebruiken.
Eerder deze week ontving ik twee boeken, margedruk.
Over die twee boeken later meer.
Die boeken zaten natuurlijk verpakt in karton en die
hergebruik ik om een soort mal van te maken.
Daar zorg je mee dat de straks ingeinkte lino steeds op dezelfde
plaats ligt en waar je het papier ook steeds op dezelfde plaats kunt leggen.
De basis is een helft van de kartonnen envelop. Een strook karton dat al op de bodem ligt laat ik daar zitten. Op de andere rand moet daar ook een strook komen. De hoek die de twee stroken vormen is lager dan de dikte van de lino. Die stroken houden die lino wel op zijn plaats maar steken niet boven de lino uit. Dus het papier krijgt alle ruimte.
Je ziet hier hoe straks die linosnede steeds op zijn plaats komt te liggen. De stroken zijn 2 centimer breed. Dat is niet mijn keuze maar prima voor mij omdat mijn katenen toch nog leeg zijn. Als ik iets op de katernen ga zetten/plakken dan pas ik de maten aan op de beschikbare ruimte.
Om het papier steeds op dezelfde plaats te kunnen leggen
snij ik nog twee bredere stroken. Die stroken plak ik tegen
de basis aan alsof je een doos begint te maken.
De stroken plak ik in verband dus de eerste laat ik op de hoek
een stukje uitsteken. De twede plak ik daar dan weer tegen aan.
De metalen driehoeken gebruik ik om de stroken rechtop te
laten staan tijdens het drogen van de hobbylijm.
De oversteek, het stukje van strook een de voorbij de hoek stak, snij ik eraf. Als je een doos gaat maken gebruik je beter en zwaarder karton dan dit golfkarton. Die golfkarton lijmt moeilijk. Maar dit is een tijdelijke mal dus behalve de kleine 20 katernen hoef ik hiermee alleen de tests mee af te drukken. Het afdrukken van de lino ga ik met de bolle kant van de lepel maken. Dat is om thuis afdrukken te maken best een goede methode.
Op de hoek een stukje plakband omdat ik het lijmen van het golfkarton niet helemaal vertrouw. Op de foto zag ik dat ik het plakbandje nog beter moet aanwrijven.
Als de lijm droog is, niet moeilijk met de temperaturen van gisteren,
kan het testen van het afdrukken beginnen.
Tot voor kort wist ik niet wat een bladwachter, of custode, of
reclament, of katernsignatuur was.
Maar de inleiding van Irene O’Daly in Schatten op Schrift
bracht me op het spoor van dit gegeven:
een aanduiding met letters en cijfers en soms ook met
een illustratie die boekbinders moet helpen de katernen van
een manuscript op de juiste volgorde te leggen of te houden.
Als een soort van eerbetoon aan deze middeleeuwse gewoonte
maak ik een bladwachter voor de dummy die ik ga inbinden
om te oefenen voor het boek Denken aan oorlog en vrede.
Dat is een tekst van Hugo de Groot.
Maakte de schrijvers in de middeleeuwen de katernsignatuur
helemaal met de hand, ik ga een linosnede maken die ik
op oeder laatste blad van een katern kan afdrukken.
Die lino laat voldoende ruimte om na drukken nog een
tekst aan te brengen: het eerste of de eerste letter(s)
van het volgende katern.
Ik koos de naam ‘Aratus’ als uitgangsunt voor het ontwerp
omdat ik het idee kreeg de bladwachter te maken tijdens het
bekijken van de Leidse Aratea. Een handschrift met een
Latijnse vertaling van reen Grieks gedicht van de dichter Aratus.
Aratus in spiegelbeeld. Helaas kom ik niet goed uit. De letters laten zich niet goed verdelen. Dat moet dus iets anders.
Terwijl ik bezig was het ontwerp met de hand over te nemen op een stuk linoleum kwam ik er pas goed achter dat het niet ging passen. Dus op papier een nieuwe poging. Daarbij laat ik het kader (dat ik eerder wilde maken) deels weg. Alleen het kader aan de bovenkant blijft staan. Daardoor heb ik meer ruimte.
Dit is dan het ontwerp. Al kwam ik er achter bij het overnemen van het ontwerp op de lino dat er een fout in het ontwerp zat. Maar dat heb ik niet meer in het ontwerp gecorrigeerd maar direct op de lino.
Misschien morgen de lino afmaken. Voor nu heb ik ook alvast een prikmal voor de dummy gemaakt. Alleen de plaatsen voor de kettingsteek ontbreken nog.
Er verschijnt een serie berichten op mijn blog over
het inbinden van het boek ‘Denken over oorlog en vrede’.
Het is een tekst (Iure belli ac pacis) geschreven door
Hugo de Groot die is en nog wordt verspreid door de
Stichting Handboekbinden. Deze versie bestaat uit losse
katernen. Ik ga er een spitselband van maken maar
dat is voor mij een nieuwe werkwijze.
De spitselband is een bindwijze die in de 16e eeuw
is ontwikkeld in Nederland en ook in de 17e eeuw
heel vaak gebruikt werd.
Omdat ik met deze bindwijze geen ervaring heb,
maak ik eerst een dummy: minder katernen, wel
bijna dezelfde afmetingen.
Er zijn al een aantal berichten te vinden op mijn blog
en er zullen er nog meer volgen.
Op tafel liggen drie soorten papier: verschillend papier en verschillend van afmeting. Er achter liggen de losse katernen in een bundel. op het papier ligt een vouwbeen. Er zijn een paar bladen gevouwen tot katernen en de ochtendzon scheen over het papier.
Dit werkt beter. De vellen vouw ik met een driehoekig metalen lineaal. Daarmee kun je snel het papier goed vouwen. Het vouwbeen gebruik ik om de vouwen extra scherp aan te zetten.
Het boekblok van de dummy krijgt minder katernen als het uiteindelijke boek. De grootte is wel nagenoeg hetzelfde. Dit is voldoende om te oefenen hoe de katernen te binden op perkament.
Aan het boekblok ga ik twee katernen toevoegen die als schutblad gaan dienen. De witte bladen zijn groter dan de katernen van het boekblok. Maar die snij ik op maat.
Dan is dit het resultaat. Gereed om een tijdje in de boekenpers te leggen.
Weer uit de boekenpers, zo’n 24 urr later, is dit gereed om de gaten te gaan voorprikken.
In Nederland staan we aan het begin van het Mahler festival.
Een festival in het Concertgebouw in Amsterdam met optredens
van grote orkesten, dirigenten en zangers waar ik tijdens
de corona tijd al een keer van heb kunnen genieten.
Bij wijze van voorpret ben ik al naar de symfonieën
gaan luisteren vandaag.
Toeval bestaat niet.
Net voordat ik dit bericht ging schrijven, luisterde ik
naar de eerste symfonie van Mahler.
Die heeft als bijnaam ‘Titan’ en eerder deze week bekroop
me het gevoel dat de spitselband wel eens een titaans karwei
zou kunnen worden.
Maar dat is overdreven (hoop ik).
De onderwerpen in mijn vorige bericht waren nog niet afgerond
en elk op zich kunnen ze je het gevoel geven dat het allemaal
erg complex is.
Het zijn zeker veel stappen, maar de meesten zijn goed te doen,
zeker als je tijd besteed aan een voorbereiding.
In mijn voorbereiding ben ik in de lijst met 6 onderwerpen
blijven steken bij onderwerp 4.
Welke onderwerpen uit het artikel van Karin Cox in het
magazine van de Stichting Handboekbinden staan nog open?
4 – sla de rug rond;
5 – extra stroken perkament en shirting voor de rug;
6 – het Duits kapitaal.
Terwijl ik zo bezig was op internet en in de boeken over boekbinden
die ik heb, kwam ik gelukkig ook wat geruststellende
informatie tegen. Want de spitselband is een avontuur met
veel stappen. Dat kan afschrikken.
4 – sla de rug rond
Het wordt al eenvoudiger, als je weet waar je het voor doet.
Althans zo werkt dat bij mij. Ik heb eerder ook ervaren
dat als je een boek bind je een verdikking krijgt in
de rug van het boekblok. Dat is het resultaat van de draad
die je gebruikt bij het binden.
Die verdikking (‘swell’ in het Engels, van opzwellen) zorgt
ervoor dat je boekblok aan de rugzijde breder is dan
de voorkant van het boek.
Het gevolg is dan dat de boekband niet zo mooi aansluit
op je boek. Overdreven krijg je dan dit beeld:
Dat is niet mooi maar het maakt het boek natuurlijk ook
niet steviger. Door de rug rond te zetten hef je het hoogteverschil
in het boekblok op en zal het resultaat steviger zijn.
Bovendien is dat wel mooi zo’n ronde voorzijde van het boekblok,
al is dat natuurlijk smaak.
Van DAS bookbinding zag ik een mooie video genaamd
‘Rounding and backing’. Met die kennis in het achterhoofd
durf ik het wel aan mijn boekblok rond te gaan zetten.
5 – extra stroken perkament en shirting voor de rug
De extra stroken perkament en textiel ‘vallen ‘ nu ook op
hun plaats. Die ronde rug kan straks wel wat steun gebruiken
om ook mooi rond te blijven. Zeker als je weet hoe
straks de perkamenten bekleding om het boek gaat.
Bij de spitselband moet de rug veel van de stevigheid
van het boek gaan brengen.
6 – het Duits kapitaal
Dat klinkt ingewikkeld, maar je kunt het ook overslaan.
Of bekijk een video waarin de aanpak wordt uitgelegd.
Zelf keek ik naar een video van weer DAS bookbinding.
De man legt heel goed en rustig uit hoe hij te werk
gaat en laat dat zien. De video is Engelstalig.
Het gaat om een kapitaalband met twee kleuren.
Eerder maakte ik zelf zo iets. Voor een eerste poging
viel het mij niet tegen.
Ik weet het, kan beter en dat ga ik bij het volgende boek dan ook doen 🙂
Intussen heb ik wel besloten om voor het boekblok eerst
een dummy te maken. Vooral om oude kennis en vaardigheden
weer even wakker te schudden.
Het perkament dat ik heb is voldoende voor 1 boek,
niet voor twee. Maar de stappen tot en met onderwerp 5 of 6
in dit bericht dat gaat wel lukken.
Een beetje te optimistisch dacht ik dat ik de laatste
krenten uit het eerste artikel van Karin Cox kon gaan
verzamelen.
Helaas er staan daar nog een aantal onderwerpen die
extra aandacht nodig hebben.
Of ik alle onderwerpen in één bericht kan behandelen,
weet ik niet. Maar ik heb nu in ieder geval een
compleet overzicht voor artikel 1:
1 – kettingsteek;
Ik heb het hele artikel nog eens gelezen en heb tot nu toe
niet stilgestaan bij het begrip ‘kettingsteek’ en dat is wel
nodig want ik gebruik die zelf bijna niet.
2 – samenhang van achtersteeksel/lange binding;
3 – het naaien;
Het naaien is een centrale handeling van de boekbinder.
Hier gaat het specifiek om rondslag, kettingsteek en de
mysterieuze instructie:
‘Steek aan de staart door het eerste naaigat naar binnen’.
Dat vraagt om verduidelijking.
Mevr. Cox verwijst daar als teaser nog naar twee termen, ‘alternerend
naaien’ bij dikke boeken en ‘wisselnaaien’ of ‘half uit naaien’
bij dunne, waar ik nog eens wat onderzoek naar moet doen.
4 – sla de rug rond;
Omdat ik hier geen ervaring mee heb, verdient dit extra aandacht.
5 – extra stroken perkament en shirting voor de rug;
6 – het Duits kapitaal.
Het kapitaal, dat meestal kleurige strookje dat je aan de kant van
de rug ziet, aan de boven- en onderkant van een boekblok, een
beetje tussen het boekblok en de boekband in, dat kapitaal kun je
overslaan. Maar het geeft wel iets extra’s aan een boek.
Laat ik het lijstje van boven naar beneden doorlopen.
1 – Kettingsteek
‘Kneep en binding’ helpt weer. Er bestaan meerdere uitvoeringen van
de kettingsteek maar degene die hier nodig is heet in het naslagwerk
‘de doorlopende kettingsteek’.
Het is het eenvoudigst voor mij om de definitie maar even over te nemen:
“korte steek waarbij het garen tussen uit- en intreden (in hetzelfde of
in een ander katern) onder het op die naaipositie aanwezige garen
van een eerdere naaitoer doorgaat (een lus maakt)”
‘Kneep en binding’ geeft sluitende definities, dat wil zeggen dat de
definities alle situaties moeten ondersteunen. Dan krijg je soms een
ingewikkelde zin voor iets dat eigenlijk heel vanzelfsprekend is.
In de definitie mis ik een beetje het doel van de kettingsteek:
daar waar andere steken vooral de losse vellen papier van één katern
bij elkaar gaan houden, gaat de kettingsteek een verbinding leggen
met een voorgaand en volgend katern.
Pagina 38 is de eerste plaats waar je de kettingsteek vindt, onder 32.7.
De overige 10 plaatsen in tekst en index voegen voor nu weinig toe.
Wil je de kettingsteek (chain stitch) in actie zien?
Online zijn verschillende video’s beschikbaar die deze techniek illustreren.
Je zult verschillende varianten vinden,
bijvoorbeeld als onderdeel van borduurtechnieken en op sites
voor creatief boekbinden. Die zaken zijn gerelateerd maar net niet
precies wat hier nodig is. Op de website van iBookbinding vond
ik wel een video die een goed beeld geeft:
Bookbinding Tutorial Part 2B geeft een goed beeld.
2 – Samenhang van achtersteeksel/lange binding
Het lijkt niet meer en minder te zijn dan een extra versteviging
tussen de binding en het boekblok. Het begrip komt niet voor
in ‘Kneep en binding’. Eventuele overtollige stukjes van het
achtersteeksel worden later weggesneden. Dus het bedekt de breedte
van het boekblok maar niet meer of minder.
3 – Het naaien.
‘Steek aan de staart door het eerste naaigat naar binnen’.
Het eerste naaigat bevindt zich aan de boven- of onderkant
van het boek, afhankelijk van waar je normaal begint.
Het naaien kan immers in beide richtingen gebeuren.
Het is het gat dat op de plaats zit waar de kettingsteek gaat komen.
De enige reden die ik kan bedenken om daar te beginnen is dat je er
zo voor zorgt dat er een uiteinde van het garen aan de buitenkant
van het boekblok blijft. Met dat uiteinde ga je de eerste twee
katernen die je gaat binden, aan elkaar maken.
‘Alternerend naaien’ en ‘wisselnaaien’ zijn beide methodes
die gedeeltes van de techniek overslaan of zelfs verdelen
over twee katernen. In beide gevallen zal de naaidraad
minder verdikking in de rug veroorzaken.
De eerste 3 van de 6 onderwerpen zijn in dit bericht aan de orde
geweest.
De volgende drie volgen later en dan heb ik deze onderwerpen nog
niet vergeleken met wat Peter Goddijn er over zegt.
Tot binnenkort.
Argusvlinder 