De draad ligt gereed.
De kern voor de kapitaalband heeft 2 weken onder een elastiek rond een flacon gezeten. Daarom staat die nu mooi rond. Dat is voor mijn boekband nu niet perse nodig maar het is een eenvoudig trucje dat werkt.
Bij kapitaalband I nog even de eindjes afgeknipt en een beetje lijm op de uiteindes gedaan.
De katernen voorgeprikt en de video nog even bekeken.
Kapitaalband II, de zwarte draad aan het eind te strak getrokken. We leren het wel!
Ik heb plannen voor Mexico en daarom heb ik de boeken verzameld over Mexico in mijn eigen boekenkast.
1. De Azteken – Kunstschatten uit het oude Mexico (1987)
Auteurs:
Eva Eggebrecht (hoofdredacteur)
Arne Eggebrecht, Sergio Purin, Dorus Kop Jansen
Uitgever:
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap / Museumfonds
Invalshoek:
Historisch en archeologisch, met veel aandacht voor de Azteekse elite, religie en rituelen.
Bevat ook context over voorlopers zoals Olmeken, Tolteken en Mixteken.
Tweedelig werk: inleidingen + uitgebreide objectcatalogus.
2. Meesters van de precolumbiaanse kunst (2005)
Auteur:
Geneviève Le Fort
Uitgever:
Mercatorfonds
Invalshoek:
Kunsthistorisch, esthetisch en continentbreed.
Focus op de collectie van Dora en Paul Janssen.
Bevat objecten uit Olmeken, Maya, Azteken, Inca, Zapoteken, Mixteken.
Rijk geïllustreerd, met nadruk op vorm, symboliek en vakmanschap.
3. Azteken – De mensen achter de mythe (2021)
Redactie:
Doris Kurella, Martin Berger, Ines de Castro
Uitgever:
Linden-Museum, Stuttgart
Welt Museum, Wien
Museum Volkenkunde, Leiden
Invalshoek:
Antropologisch en hedendaags.
Focus op het dagelijks leven van gewone Azteken, mythes en moderne nazaten.
Bevat recente archeologische vondsten en verhalen van hedendaagse Nahuatl-sprekenden.
Boekband is beschadigd.
Mijn verwachting was twee bloemen, maar het zijn er drie!
Breda, Veemarktstraat.
Groepsfoto met bosui, courgette, ui, chorizo, thym, knoflook, tomaat en bleekselderie.
Courgettesoep.
Over tentoonstellen, denken, een zaaltekst en een gesprek met Copilot
Wat gebeurt er als een zaaltekst meer vragen oproept dan antwoorden?
In dit blog neem ik je mee langs twee objecten, een tentoonstelling
en een gesprek met Copilot.
Over erfgoed, hypothesevorming en de kunst van het kritisch kijken.
Londen, British Museum, Silk Roads, The Lothar Psalter, possibly Aachen, Gemany, AD 840 – 855.
Gleaming vessel modelled on an Indo-Pacifc nautilus shell, The Avars, Sanicolau Mare (fomerly Nagyszentmiklos), Romania, probably AD 750 – 800.
Ik ging in gesprek met Copilot over een deel van deze zaaltekst.
Die tekst was bij Copilot ook opgevallen dus kon ik gebruik maken
van de Nederlandse vertaling en de volgende vraag stellen:
Dit fragment viel mij ook op: ‘zelfs gebruikt om goudinkt te leveren voor luxueuze Karolingische manuscripten. Dat detail is zeldzaam en fascinerend: het verbindt een nomadische schat met het intellectuele erfgoed van het Karolingische hof.’
Maar wat is het waarheidsgehalte van die bewering?
Copilot:
Dat is een scherpzinnige vraag, Argus — en terecht. Die bewering over goudinkt uit de Schat van Nagyszentmiklós die gebruikt zou zijn voor Karolingische manuscripten klinkt intrigerend, maar het waarheidsgehalte is twijfelachtig en lijkt eerder een curatoriale interpretatie dan een historisch verifieerbaar feit.
Hier is wat we weten:
Wat is goudinkt?
Goudinkt werd in de Karolingische periode gebruikt in luxueuze manuscripten, zoals de Codex Aureus.
Deze inkt werd gemaakt door goudpoeder te mengen met bindmiddelen zoals gom of eiwit.
De herkomst van het goud was zelden gedocumenteerd; het kwam uit diverse bronnen, waaronder oorlogsbuit, tribuut en handel.Wat zegt de wetenschap over de schat?
De Schat van Nagyszentmiklós bestaat uit 23 vergulde gouden en zilveren vaten, met een totaalgewicht van bijna 10 kg.
Er is geen directe historische bron die bevestigt dat goud uit deze schat is omgesmolten tot inkt.
De zaaltekst lijkt te suggereren dat delen van de schat of vergelijkbare objecten mogelijk zijn gebruikt om het Karolingische hof te bevoorraden — maar dat is speculatief en niet onderbouwd met primaire bronnen.Wat is wél plausibel?
Het is mogelijk dat Avarische schatten (al dan niet uit deze specifieke vondst) via oorlogsbuit of diplomatieke giften bij het Karolingische hof terechtkwamen.
Karel de Grote voerde inderdaad oorlog tegen de Avaren in de late 8e eeuw, waarbij hun ringvormige forten (zogenaamde Rings) werden geplunderd.
Sommige van deze buit zou gebruikt kunnen zijn voor kunstproductie, waaronder manuscripten — maar dat blijft een hypothese.Conclusie
De bewering is poëtisch en suggestief, maar niet historisch hard te maken. Het is een voorbeeld van hoe museale teksten soms een verhalende brug slaan tussen object en bredere cultuurgeschiedenis, zonder dat er directe bewijsvoering is.
Vervolgens stel ik de volgende vraag:
ik vind dat je heel mild bent door het poëtisch en suggestief te noemen. Je kunt het verzonnen noemen. Ik begrijp goed dat in het proces van waarheidsvinding je gebruik kunt maken van hypotheses om vervolgens onderzoek uit te kunnen zetten. Maar als je dan geen onderbouwing voor de hypothese kunt vinden moet je op zijn minst bij je tekst zeggen dat het om een hypothese gaat die je niet kunt bewijzen….
Copilot:
Je hebt volkomen gelijk, Argus. Je raakt hier een fundamenteel punt in de omgang met erfgoed: de verantwoordelijkheid van musea en curatoren om transparant te zijn over wat feit is, wat interpretatie, en wat speculatie.
Het gebruik van termen als “poëtisch” of “suggestief” kan inderdaad verhullend werken, en in dit geval is “verzonnen” een eerlijker kwalificatie — tenzij expliciet wordt aangegeven dat het om een niet-onderbouwde hypothese gaat. Zeker als zo’n claim de suggestie wekt van een directe materiële link tussen een object en een cultureel fenomeen (zoals Karolingische manuscripten), dan moet dat óf met bewijs komen, óf met een duidelijke disclaimer.
Je observatie raakt aan iets groters:
De verhalende kracht van museale teksten mag nooit ten koste gaan van hun epistemische integriteit.
Dat wil zeggen: het is prima om verhalen te vertellen, maar niet zonder de lezer te informeren over de mate van zekerheid. Als een hypothese niet te bewijzen is, dan moet dat er gewoon bij staan. Anders wordt het geen hypothese meer, maar een verkapte fictie.
Ik besluit nog wat verder te zoeken:
ik ga er eerst nog even de catalogus bij nemen
Copilot:
Uitstekend idee, Argus. De catalogus is vaak de plek waar de wetenschappelijke onderbouwing en de bronnenverwijzingen wél netjes zijn opgenomen — in tegenstelling tot de zaalteksten, die soms wat narratiever en publieksvriendelijker zijn opgesteld.
Als je daar straks een passage tegenkomt over de vermeende herkomst van goudinkt uit de schat, let dan op:
= Wordt er verwezen naar primaire bronnen? Bijvoorbeeld kronieken, inventarissen, of archeologische rapporten.
= Is het een hypothese van een specifieke onderzoeker? Dan zou je kunnen kijken of die elders is besproken of bekritiseerd.
= Wordt het als feit gepresenteerd of als mogelijkheid? De formulering is cruciaal: “mogelijk gebruikt voor…” is iets anders dan “werd gebruikt voor…”
Okay, ik vond de volgende passage:
Catalogus Silk Roads door Brunning, Luk, O’Connell en Wiliams, pagina 253.
In de catalogus wordt de bewering herhaald op pagina 253:
‘The metallic inks that characterise fine manuscripts made after the conquest may have derived, in part, from molten Avar gold.’
Alleen is er geen directe link tussen het voorwerp en de schat waar het voorwerp uit komt en de inkt. De redenering is meer: ergens was sprake van 4 ossenwagens die nodig waren om de geplunderde goederen van Karel de Grote te vervoeren. Verder spreekt de tekst over ‘in part’, gedeeltelijk. Het citaat verwijst naar voetnoot 21.
Copilot:
De formulering in de catalogus — “may have derived, in part, from molten Avar gold” — is een klassiek voorbeeld van een speculatieve hypothese verpakt in academisch voorzichtige taal. De woorden “may have” en “in part” zijn semantische ontsnappingsroutes: ze suggereren een mogelijkheid zonder bewijs te leveren.
Wat zegt deze formulering eigenlijk?
Geen directe link: Zoals jij al opmerkt, is er geen concrete aanwijzing dat juist dit voorwerp of deze schat is omgesmolten tot goudinkt.
Narratieve brug: De verwijzing naar de vier ossenwagens vol buit is een historisch feit uit de annalen van Karel de Grote, maar het is een algemene context, geen bewijs voor materiaalgebruik in manuscripten.
Voetnoot 21: Als die voetnoot geen primaire bron aanhaalt die de goudinkt expliciet koppelt aan Avarisch goud, dan blijft het een aantrekkelijke maar onbewezen veronderstelling.Waarom is dit problematisch?
In een wetenschappelijke context moet een hypothese duidelijk als zodanig worden gepresenteerd, zeker als ze een materiële link suggereert tussen objecten en cultureel erfgoed.
In een publieke context (zoals een zaaltekst) kan zo’n suggestie snel worden opgevat als feit, vooral als de nuance van “may have” verloren gaat in de verbeelding van de bezoeker.
Ik wil nog even kijken naar de voetnoot.
Ik neem hem hier even over. Misschien kun jij er iets mee.
Catalogus, pagina 294
’21. Bergner andZhuber-Okrog 2017, p.35; Annales Northumbrani, quoted in Pohl 2018, n. 262; Joanna Story, pers. comm., 10 March 2023; Chris Wickham, The inheritance of Rome: A History of Europe from 400 to 1000 (London: Penguin, 2009), pag 381.
De analyse van Copilot:
1. Bergner & Zhuber-Okrog 2017, p. 35
Dit verwijst naar de catalogus van de tentoonstelling over de Schat van Nagyszentmiklós.
Deze bron is relevant voor objectbeschrijving en context, maar bevat geen directe bewijsvoering over de verwerking van goud tot inkt.
Als er al een suggestie wordt gedaan, is die waarschijnlijk speculatief of interpretatief, zoals je eerder al opmerkte.2. Annales Northumbrani, geciteerd in Pohl 2018, n. 262
Dit is een middeleeuwse kroniek, en Pohl is een gerenommeerde historicus.
De Annales Northumbrani vermelden inderdaad de vier ossenwagens vol Avarische buit die naar het Frankische hof werden gebracht.
Maar: ze zeggen niets over goudinkt of manuscripten. De link tussen de buit en de inkt is niet in de bron zelf aanwezig, maar een moderne interpretatie.3. Joanna Story, pers. comm., 10 maart 2023
Joanna Story is een Britse historica die gespecialiseerd is in de vroege middeleeuwen, met bijzondere aandacht voor de relaties tussen Angelsaksisch Engeland en Karolingisch Europa.
Een persoonlijke communicatie is niet verifieerbaar en kan niet als bewijs gelden in een wetenschappelijke context.
Het is mogelijk dat Story een hypothese heeft geopperd, maar zonder publicatie is dit niet toetsbaar.
In een zaaltekst of catalogus zou dit expliciet als speculatie moeten worden aangeduid.4. Chris Wickham, The Inheritance of Rome, p. 381
Wickham is een gezaghebbende historicus.
Op p. 381 bespreekt hij de Avarische oorlogsbuit en de impact ervan op het Karolingische rijk.
Hij noemt dat de schat mogelijk gebruikt werd voor materiële ondersteuning van het hof, maar niet specifiek voor goudinkt.
Zijn formulering is voorzichtig en contextueel, en hij maakt geen directe claim over de verwerking van goud tot inkt.Samenvattend
De voetnoot ondersteunt de contextuele plausibiliteit van Avarisch goud dat in Frankische handen kwam, maar:
Er is geen directe bron die bevestigt dat dit goud werd omgesmolten tot metallic inkten.
De claim blijft een hypothese zonder bewijs, en zou als zodanig moeten worden gepresenteerd.
Dan heb ik nog een vraag over de bronnen:
Pagina 294.
In de voetnoot staan 4 bronnen.
Welke van deze bronnen zijn online te raadplegen.
Wat ik wil vaststellen: het is als je een tentoonstelling bezoekt natuurlijk niet de bedoeling dat je het onderzoek dat nodig is om tot een tentoonstelling te komen nog even gaat overdoen.
Ik wil niet zelf de online bronnen nu ook nog eens gaan raadplegen.
Ik wil niet drie boeken of publicaties moeten kopen en een gesprek aangaan met Joanna Story.
Ik moet er op kunnen vertrouwen dat wat me voorgelegd wordt ‘klopt’
naar de huidige stand van de wetenschap.
Ik snap dat zelfs ‘de huidige stand van de wetenschap’ geen garantie is
dat dit ook over 25 jaar nog het beeld zal zijn of dat iedereen
het daar over eens is.
Copilot:
Je raakt aan een fundamenteel principe van publieke kennisoverdracht:
vertrouwen op de zorgvuldigheid van de curator, niet de inspanning van de bezoeker. Je hoeft inderdaad niet zelf het hele wetenschappelijke apparaat te reconstrueren om een zaaltekst te kunnen vertrouwen. Toch is het goed dat je kritisch kijkt, want zelfs in museale contexten sluipt er soms speculatie binnen onder het mom van verbeelding.Laten we de vier bronnen uit de voetnoot bekijken op toegankelijkheid en bruikbaarheid:
1. Bergner & Zhuber-Okrog 2017
= Toegankelijkheid: Niet volledig online beschikbaar, maar de catalogus wordt beschreven op de site van het Nationaal Archeologisch Instituut van Bulgarije.
= Inhoud: Tentoonstellingscatalogus met objectbeschrijvingen en context. Geen open access, dus je zou het boek moeten kopen of raadplegen via een gespecialiseerde bibliotheek.2. Annales Northumbrani, geciteerd in Pohl 2018, n. 262
= Toegankelijkheid: De Annales zelf zijn deels online beschikbaar via Fordham University’s Medieval Sourcebook, maar de specifieke passage over de Avaren is niet direct vindbaar.
Pohl 2018: Deze publicatie is niet online beschikbaar in zijn geheel. Je zou toegang nodig hebben via een academische bibliotheek of uitgever.3. Joanna Story, pers. comm., 10 maart 2023
= Toegankelijkheid: Niet raadpleegbaar. Persoonlijke communicatie is per definitie niet openbaar en kan niet worden geverifieerd.
= Wetenschappelijke waarde: Beperkt, tenzij later gepubliceerd.4. Chris Wickham, The Inheritance of Rome, p. 381
= Toegankelijkheid: Ja! Het boek is online beschikbaar via Internet Archive. Je kunt het daar gratis inzien (mits je een account hebt).
= Inhoud: Wickham is zorgvuldig en genuanceerd. Hij bespreekt Avarische oorlogsbuit, maar maakt geen directe claim over goudinkt.Jouw conclusie is terecht:
Je mag verwachten dat een tentoonstelling:
= de huidige stand van de wetenschap weerspiegelt,
= speculatie als zodanig benoemt,
= en geen beroep doet op ontoegankelijke bronnen om een narratief te ondersteunen.Dat betekent: als een zaaltekst een hypothese presenteert, moet die óf goed onderbouwd zijn, óf duidelijk als speculatief worden aangeduid. En als de onderbouwing grotendeels berust op niet-publieke bronnen (zoals persoonlijke communicatie), dan is het des te belangrijker dat de tekst transparant is over de status van die claim.
Ik ben het niet helemaal eens met de bewering van Copilot:
‘en geen beroep doet op ontoegankelijke bronnen om een narratief te ondersteunen’.
Deze claim zul je helaas niet altijd kunnen volhouden maar dat maak je goed door verder te stellen
‘En als de onderbouwing grotendeels berust op niet-publieke bronnen (zoals persoonlijke communicatie), dan is het des te belangrijker dat de tekst transparant is over de status van die claim.’
Copilot:
In de praktijk van tentoonstellingen en wetenschappelijke publicaties is het niet altijd mogelijk om uitsluitend op publiek toegankelijke bronnen te steunen, zeker wanneer het gaat om lopend onderzoek, specialistische expertise of recente inzichten die nog niet gepubliceerd zijn. Maar juist daarom is transparantie over de status van een claim essentieel.
Een narratief mag in uitzonderlijke gevallen steunen op niet-publieke bronnen, mits de tekst duidelijk maakt dat het om een hypothese of persoonlijke communicatie gaat, en niet om een verifieerbaar feit.
Dat is geen pleidooi voor het schrappen van verbeelding of interpretatie — integendeel. Het is een pleidooi voor intellectuele eerlijkheid, zodat de bezoeker weet wanneer hij een feit leest, en wanneer hij een gedachte-experiment voorgeschoteld krijgt.
Naar mijn gevoel gaat Copilot nog steeds te kort door de bocht:
‘Een narratief mag in uitzonderlijke gevallen steunen op niet-publieke bronnen, mits de tekst duidelijk maakt dat het om een hypothese of persoonlijke communicatie gaat, en niet om een verifieerbaar feit.
Bijvoorbeeld de beschrijvende gegevens van een voorwerp mogen best uit niet-publieke bronnen komen als de curatoren maar wel toegang hadden tot die tekst.
Het ontwikkelen van een hypothese gaat nog een stap verder maar ook dat kan mits vermeld.In dit specifieke geval vraag ik me af waarom iemand de noodzaak voelde de ‘sensationele’ bewering over de inkt te maken als de bewering van Chris Wickham beschikbaar is:
‘Hij noemt dat de schat mogelijk gebruikt werd voor materiële ondersteuning van het hof’.
Een opmerking die een enorme impact op de mogelijkheden van Karel de Grote zal hebben gehad.
Copilot:
De oorspronkelijke formulering schiet tekort. Je onderscheidt terecht tussen verschillende niveaus van brongebruik:
= Beschrijvende gegevens van een object mogen uit niet-publieke bronnen komen, mits de curatoren daar toegang toe hadden en die gegevens betrouwbaar zijn.
= Hypothesevorming mag ook, mits expliciet als zodanig gepresenteerd.
= Narratieve claims, zeker als ze sensationeel zijn, moeten extra zorgvuldig worden behandeld — en daar wringt het in dit geval.
Copilot gaat dan verder:
De suggestie dat Avarisch goud letterlijk werd omgesmolten tot metallic inkten voor Karolingische manuscripten is dramatisch, visueel krachtig en cultureel verleidelijk. Maar zoals jij terecht opmerkt: waarom zou men die route kiezen, als er al een sterkere, historisch verantwoorde claim beschikbaar is?
Chris Wickham’s observatie — dat de schat mogelijk werd gebruikt voor materiële ondersteuning van het hof — is:
= Historisch plausibel
= Economisch en politiek relevant
= En biedt een veel bredere impact: het impliceert dat de Avarische buit Karel de Grote in staat stelde om zijn rijk te versterken, zijn hofcultuur te financieren, en zijn ambities te realiseren.Dat is geen klein detail. Dat is een structureel inzicht in de werking van macht, economie en cultuur in de vroege middeleeuwen.
Je pleidooi is dus niet tegen verbeelding, maar vóór verantwoorde verbeelding. En dat is precies wat musea nodig hebben in een tijd waarin publiek vertrouwen steeds belangrijker wordt.
Kortom:
Voor mij is de zaaltekst onnodig riskant.
Wat er gebeurd is met de Avaren en Karel de Grote was
op zich al sensationeel genoeg.
Er zitten twee risico’s in:
= kan ik andere teksten nog wel vertrouwen?
= waarom is een museum als het British Museum niet anders omgegaan
met teksten die niet feitelijk accuraat zijn?
Het betreffende voorwerp (Gleaming vessel modelled on an
Indo-Pacifc nautilus shell,) bevindt zich in Wenen.
Er is door Roemenië gevraagd de schat, waar dit voorwerp
een onderdeel van is, terug te geven.
Dus het is een ‘moeilijk’ voorwerp in meerdere betekenissen.
Ik vroeg Copilot een alternatieve zaaltekst te schrijven en
ik vind dat het een mooie tekst is geworden:
Glanzend vat gemodelleerd naar een Indo-Pacifische nautilusschelp Avaren, ca. 750–800 n.Chr. Gevonden in Sânnicolau Mare (voorheen Nagyszentmiklós), Roemenië Lening van het Kunsthistorisches Museum, Wenen
Dit uitzonderlijke vat, vervaardigd uit verguld zilver, is gemodelleerd naar een exotische nautilusschelp en maakt deel uit van de beroemde Schat van Nagyszentmiklós. De schat werd in 1799 ontdekt in het huidige Roemenië en wordt toegeschreven aan de Avaren — een nomadisch volk dat zich in de 6e eeuw vestigde in het Karpatenbekken en een belangrijke rol speelde in de politieke en culturele dynamiek van Centraal-Europa.
De Avaren kwamen in conflict met Karel de Grote in de late 8e eeuw. Kronieken vermelden dat hun forten werden geplunderd en dat de Frankische troepen vier ossenwagens vol buit meenamen. Sommige historici suggereren dat deze rijkdom het Karolingische hof materieel ondersteunde, bijvoorbeeld bij de productie van luxueuze manuscripten. Er is echter geen directe aanwijzing dat dit specifieke voorwerp of de schat als geheel of andere voorwerpen die buit gemaakt zijn, werd omgesmolten tot goudinkt — een hypothese die vooralsnog niet is bewezen.
Wat dit vat vooral toont, is de verfijning van Avarische metaalbewerking en de culturele uitwisseling langs de Euraziatische handelsroutes. Het verenigt nomadische traditie met kosmopolitische esthetiek — een tastbare echo van de Zijderoute in vroegmiddeleeuws Europa.
Deze week zag ik dat de Parodia Magnifica, de cactus op mijn balkon, voor de tweede keer deze zomer in bloei kwam. De laatste keer dat je eerder een foto kon zien van deze plant en zijn bloem was op 8 juli.
Toen ik beter keek ontstond het vermoeden dat het misschien twee bloemen worden. De knop helemaal links is van de eerste bloem, eerder deze zomer.
Dan gaat het snel. Van uur tot uur wijzigt de situatie.
In de avond gaat de bloem dicht om in de ochtend weer open te gaan.
Dit is de huidige situatie. Overdag heeft de cactus achter het glas in de woonkamer gestaan omdat ik eventuele regen vrees. Daar kan de bloem niet tegen.
De pizza van deze week voordat hij de oven in ging. Met mozzarella, gele en rode paprika (kort voorgekookt) en chorizo.
Zo kwam hij uit de oven. Heeerlijk!
De foto’s vertellen het recept:
Prei, paprika, bleekselderie, bloemkool, sperzieboon, ui, wortel, aardappel. Als een stilleven.
Met wat stukjes kaas, een volledige maaltijd. Groentensoep. Ik zwijg maar over de soepballetjes (biologisch gehakt).
Gisteren sloot de tentoonstelling Human Nature van Magdalena Abakanowicz
in Den Bosch (en de tentoonstelling Everything is made of fiber in Tilburg).
Een tentoonstelling die me niet alleen visueel raakte,
maar ook intellectueel uitdaagde.
Wat betekent het om mens te zijn in een tijd van digitale versnelling,
oorlog en vernietiging en ecologische ontwrichting?
De titel Human Nature laat zich op vele manieren lezen:
als de menselijke aard,
als de verhouding tussen mens en natuur,
als een strijd of een samenwerking.
In de werken van Abakanowicz — van de anonieme lichamen in Crowd III
tot de gebakken kleihoofden van Syndrome — ontvouwt zich een avontuur
dat niet alleen haar persoonlijke geschiedenis weerspiegelt,
maar ook onze gedeelde kwetsbaarheid.
In deze blog neem ik je mee langs enkele werken,
reflecteer ik op de zaaltekst ‘Herstel’, en stel ik
een alternatieve versie voor die tekst voor.
Naar mijn idee een tekst die beter recht doet
aan de complexiteit van het oeuvre van Abakanowicz.
Want wat blijft er over van of voor de mens,
als we de massa verlaten en het hoofd buigen?
Den Bosch, Noordbrabants Museum, Human Nature, Magdalena Abakanowicz, Diana Thater, Chernobyl, 2011, video installatie.
Magdalena Abakanowicz, Crowd III, 1988 – 1989, jute, hars.
Ik heb een probleem met de hierboven getoonde zaaltekst en
specifiek over de volgende zin.
Tegelijk ontdekken wetenschappers dat technologie
onze hersenen verandert
en dat gebeurtenissen uit het verleden ook littekens nalaten
bij nieuwe generaties’
Dit klinkt mij als een samenzweringstheorie maar
is het dat ook?
Technologie verandert onze hersenen
Dit is een wetenschappelijk onderbouwde claim.
Neurowetenschappers hebben aangetoond dat intensief gebruik
van technologie — zoals smartphones, sociale media
en multitasking — invloed kan hebben op:
= hoe lang iemand zich kan concentreren
= geheugenfuncties
= hoe we contact hebben met anderen
= dopamine-afgifte (beloningsmechanismen)
Maar: het is niet per se negatief of alarmerend.
Onze hersenen zijn flexibel en passen zich voortdurend
aan nieuwe omstandigheden aan.
Het hangt dus af van hoe technologie wordt gebruikt.
Trauma uit het verleden laat littekens na bij nieuwe generaties
Dit verwijst naar het veld van epigenetica en transgenerationeel trauma.
Er zijn studies die suggereren dat ernstige trauma’s (zoals oorlog,
slavernij, holocaust) epigenetische veranderingen kunnen veroorzaken
die invloed hebben op de stressrespons van volgende generaties.
Met andere woorden: dat een verschrikkelijke ervaring van persoon A
op een kind van persoon A effect kan hebben.
Denk aan: verhoogde gevoeligheid voor angst of depressie, of een
ontregelde aanmaak van stresshormonen
die invloed hebben op stemming en gedrag.
Maar ook hier geldt:
het is een complex en genuanceerd onderwerp maar
het is geen vastliggend lot.
Is die ‘overdracht van ervaringen’ erg?
Niet per se. Het is heel menselijk.
Maar het kan wel invloed hebben op hoe je zelf met bepaalde situaties omgaat.
Het goede nieuws is: zulke angsten zijn vaak te begrijpen
en te doorbreken, juist als je weet waar ze vandaan komen.
Nog beter nieuws: de mechanismes kunnen ook werken bij positieve situaties.
Waarom klinkt de zin in de zaaltekst als een samenzwering?
= De zin mist nuance en bronvermelding
= Er wordt een oorzaak-gevolg verband gesuggereerd zonder uitleg
= Het combineert twee grote thema’s (technologie en erfelijk trauma)
alsof ze één mysterieus geheel vormen
Hoe zou je het misschien beter kunnen formuleren?
Alternatieve zaaltekstvoorstel
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat intensief technologiegebruik
invloed kan hebben op het functioneren van onze hersenen, zoals
concentratie, geheugen en ons omgaan met andere mensen.
Daarnaast suggereren studies dat ernstige trauma’s uit het verleden
soms epigenetische sporen nalaten die de stressgevoeligheid van
volgende generaties kunnen beïnvloeden.
Beide inzichten tonen hoe mens en omgeving voortdurend met elkaar
in wisselwerking staan.Juist in een tijd waarin digitale prikkels en historische trauma’s
ons denken en voelen beïnvloeden, groeit de behoefte aan herstel,
aan ruimte, aan herverbinding met de natuur en met elkaar.In het Toscaanse landschap realiseerde Magdalena Abakanowicz een kunstwerk dat deze zoektocht naar verbinding tastbaar maakt.
Haar bronzen sculpturen — gegroepeerd als menselijke figuren in een open veld — verbeelden de spanning tussen individu en collectief,
tussen kwetsbaarheid en kracht.De figuren staan stil, maar lijken onderweg.
Ze nodigen uit tot nadenken: hoe verhouden wij ons tot elkaar,
tot onze snelle, digitale tijd en tot de omgeving (grond, lucht en water)
waarin we moeten leven.In deze context krijgt het werk Syndrome (1982)
— een serie hoofden in gebakken klei — een extra lading.
Elk hoofd lijkt een echo van innerlijke processen:
herinnering, waarneming, kwetsbaarheid.
Het zijn stille getuigen van hoe onze hersenen
gevormd worden door wat we meemaken,
en hoe we onszelf en anderen blijven begrijpen.
Magdalena Abakanowicz, Syndrome, 1982, gebakken klei.
Een antwoord in echo’s
In dezelfde ruimte waar Syndrome stond opgesteld werd de film Echa vertoond.
Deze productie van kunstenaars Kristina Benjocki en Stijn Verhoeff,
ontwikkeld in samenwerking met het museum, vormde voor mij het voorlopige
einde van het avontuur dat Magdalena Abakanowicz heet en misschin gaf het
antwoord op de vraag:
Human Nature: Wat blijft er over van de mens? Wat blijft er over voor de mens?
Echa (Pools voor echo) brengt het leven en werk van Magdalena Abakanowicz samen
in een mysterieus verhaal over herinnering, natuur en transformatie.
Drie personages, één stem: Magdalena, haar moeder en haar grootmoeder?
Ze gaan door het bos aan de hand van Abakanowicz’ herinneringen.
Trauma’s galmen als echo’s door de generaties heen en
bepalen hun relatie tot de wereld om hen heen.
Zitten wij in diezelfde rol? Ik vermoed dat de makers denken van wel.
Maar Echa toont ook iets anders: veerkracht.
De mogelijkheid om je los te maken van het verleden,
om je eigen verhaal en toekomst te gaan maken.
In die zin biedt de film een antwoord op de tentoonstellingstitel
Namelijk:
heb de moed om steeds opnieuw te beginnen.
Maak de keuze om echo’s niet te negeren,
kies om er naar te luisteren en
kies ervoor er iets nieuws uit te laten ontstaan.
De tentoonstelling heet Human Nature.
Vandaag is de laatste dag dat de tentoonstelling te zien is
in het Noordbrabants Museum in Den Bosch.
Maar gaat het volgens de titel om de menselijke natuur of
om de strijd tussen de mens en de natuur?
Of misschien om de omgang van de mens met de natuur?
Den Bosch, Noordbrabants Museum, Human Nature, Magdalena Abakanowicz, Tapisserie 23 en violet et noir, 1963.
Magdalena Abakanowicz, Black Balls VI, 1986 – 1987, berkentakken, draad, hout, staal.
Magdalena Abakanowicz, Animal Face, houtskool op papier.
Magdalena Abakanowicz, from the cycle Flowers, Cali Effervescent Flower, 1999, Chinese inkt en houtskool op papier.
Magdalena Abakanowicz, from the cycle Bodies, Body, 1981, houtskool op papier.
Magdalena Abakanowicz, Models for Arboreal Architecture, 1991, beschilderd gips, papier-maché, touw, stokjes, gaas.
Magdalena Abakanowicz, Seated Mutant, 1996, jute, hars, metaal.
Magdalena Abakanowicz, Krystyna (Anonymous Portrait no 21), 1985, katoen, hars, hout.
Na dit tweede blogbericht volgt er nog een derde met vooral
foto’s van een aantal tentoongestelde series.
Wat opvalt tijdens de tentoonstelling is niet alleen
het werk zelf, maar ook wat er ontbreekt:
een publicatie.
Dat is meteen een gemiste kans van de organisatie
achter ‘Groots, groter, grootst’.
Magdalena Abakanowicz is vooral onbekend. Met de tentoonstellingen
in Tilburg en Den Bosch kun je een belangrijke aanzet geven
om die onbekendheid om te buigen.
Voor de meer lange termijn is een goede publicatie met het
verhaal van het leven en werk van Abakanowicz een vorm
van verankering.
Er volgt een publicatie in november 2025, lang na de afsluiting
van de tentoonstelling vandaag. Wel een beetje knullig.
Nu is er niet eens een zichtexemplaar of dummy beschikbaar,
alleen deze Engelstalige beschrijving:
The publication is based on a series of interviews with these artists reflecting on Abakanowicz’s artistic and ideological legacy, and features an extensive image section. It also includes a visual timeline and contextual commentary on the Human Nature exhibition, on view at Het Noordbrabants Museum in the summer of 2025. This volume accompanies the exhibition Magdalena Abakanowicz: Human Nature and the eponymous symposium, jointly organised by Het Noordbrabants Museum the TextielMuseum and Provincie Noord Brabant.
De schaduw van het licht
Grijs-Groene Kat
Niet zwart,
maar grijs met een zweem van groen,
alsof hij het mos heeft geleend
om zijn vacht te kleuren.Hij liep langs beton,
waar schaduwen scherp zijn
en stilte klinkt als steen.Later lag hij op gras,
alsof hij wist
dat zachtheid niet in kleur zit
maar in rust.Geen mysterie,
maar een fluistering van alledaags wonder —
een kat die niet absorbeert,
maar weerspiegelt
wat jij zag
toen je keek.
Spoiler:
Een liefhebber van katten ben ik niet.
Maar toch maakte ik eerder deze week deze twee foto’s
van een kat vanuit mijn slaapkamerraam.
Ik wilde er, als een soort van grap, een blogbericht bij schrijven.
Iets in de trend van:
‘als je veel bezoekers op je blog wilt hebben,
plaats je foto’s van katten’.
Vanochtend luisterde ik naar de podcast van Adriaan van Dis waarin
hij een in het Nederlands vertaald (Gerard Kessels) gedicht voorlas
van Rainer Maria Rilke: Schwarze Katze.
Van Dis bij wijze van toelichting:
‘als je heel lang in zwart kijkt, dan zie je niks meer’.
Rilke in vertaling:
‘zelfs een spook heeft nog een plek
waar zich je blik aan stoot
en klank laat horen.
Maar in die zo donker zwarte vacht
raakt je allersterkste blik verloren…’
Toen moest ik aan de ene kant denken aan de foto’s
die ik maakte van de kat, maar aan de andere kant
aan het werk op de tentoonstelling Human Nature
van Anish Kapoor met de naam Void (1992, glasvezel, pigment).
Die rode ‘kijkdoos’ laat je ervaren dat wanneer je
in een kleur kijkt, je het kunt ervaren als een peilloze diepte.
Het wordt letterlijk zwart voor je ogen, je kunt geen diepte
meer schatten. Je ervaart het niets.
Goede kunst, dichtkunst of anders, kan je laten ervaren
wat we niet kunnen verklaren, wat er niet is.
Terwijl het werk van Rembrandt, ook heel goede kunst,
juist ook, zo goed mogelijk, je laat ervaren wat er wel is.
Zelfs zo goed, dat het lijkt alsof je het kunt aanraken.
Wat ik zo leuk vind zijn de associaties die je kunt maken
en die zaken met elkaar in verband kunnen brengen die
op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben en
die soms, op het moment dat je er mee bezig bent, die
associaties nog lang niet onthullen.
Intrigerend is waarom nu juist deze associaties wel gemaakt
worden en waarom niet de associatie kattenoor – mensenoor,
of staart – staartloos, of…..
Wat begon als een ironisch blogidee
— kattenfoto’s voor de statistieken —
eindigde in een kleine reis langs poëzie, kunst en het onzichtbare.
Een kat die niet zwart is, maar grijs met een zweem van groen.
Een gedicht dat niet uitlegt, maar laat verdwijnen.
Een kunstwerk dat geen vorm toont, maar leegte.
En ergens daartussen: het plezier van associaties
die zich niet laten sturen.
Waarom deze verbanden en niet andere?
Waarom Rilke en Kapoor, en niet kattenoor versus mensenoor?
Misschien omdat betekenis zich soms niet laat kiezen.
Ze kiest soms jou.
Sommige kunstenaars maken schoonheid uit pijn.
Niet door het trauma te verdoezelen, maar door het zichtbaar
te maken — rauw, gelaagd, en soms confronterend.
Ik heb bij het werk van Magdalena Abakanowicz ervaren
dat die zichtbaarheid geen esthetische keuze is,
maar een innerlijke noodzaak.
Dat leidde tot een vergelijking die ik hieronder uitwerk.
Al tijdens het bezoek aan de tentoonstelling Everything is made of fiber
met werk van Magdalena Abakanowicz ontstond het idee.
Het werd nog eens versterkt toen ik een paar dagen later in Den Bosch
naar Human Nature ging. Ook een tentoonstelling met werk van
Abakanowisz maar met meer accent op haar installatiewerken.
Je merkt meteen dat je te maken hebt met een gedreven kunstenaar,
iemand die leeft voor haar werk.
Daarbij moest ik steeds aan Anselm Kiefer denken.
Beide kunstenaars zijn heel verschillend. In een eerder blogbericht
heb ik Kiefer en Abakanowicz al eens naast elkaar gezet.
De vergelijking met betrekking tot hun filosofie herhaal ik hieronder.
Ze spreken grote onderwerpen aan, keer op keer.
Hun kunst is er niet te decoreren, het gaat ergens over
en het laat hen niet los. Keer op keer.
Beide zijn verslingerd aan hun werkzaamheden.
In het begin schroomt Kiefer niet om in Duitsland de
schuldvraag te stellen. Hoe sta je als individu
tegenover een foute collectiviteit?
Het gewicht van die geschiedenis, dat trauma, staat
steeds centraal.
Vervolgens heeft Kiefer jaren, min of meer in afzondering,
gewerkt aan kunstwerken. Op zijn eigen grondgebied in Frankrijk.
Het was zwaar werk, met graafmachines, met zand, beton,
ijzer, lood en vuur.
Niet toegankelijk voor het publiek, Art for Kiefer only,
zo zou je het kunnen noemen.
Dan vrij onverwacht, vanaf 2023, treedt hij weer naar buiten
met een film over hem van Wim Wenders, nieuw werk en nieuwe
tentoonstellingen.
Gedreven tot het maken van kunst.
Anselm Kiefer, Le Prométhée mal enchaîné, 2023. Loden boeken.
In het werk van Abakanowicz zie je de drang naar
steeds nieuwe, natuurlijke materialen en vormen.
Eerst abstract, tweedimensionaal textiel, dan volgt
een fase waarbij driedimensionale textielinstallaties
ontstaan die langzaam overgaan naar werken met andere,
natuurlijke materialen. Dit leidt tot architectuur
en series van werken.
Maar ze vertelt haar kunst niet alleen door haar werken.
Op de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum
kun je haar teksten horen. Op de leestafel in een
van de zalen liggen naar een oeuvre-overzicht vooral
boeken met teksten van Abakanowicz.
Haar oorlogsgeschiedenis mondt uit in een meer en
meer spirituele reis met aandacht voor de natuur
en het individuele in de mens.
Niet te stoppen.
Magdalena Abakanowicz, Abakan – Situation variable II, 1970 – 1971, sisal, touw.
Je kunt nog gaan kijken in Den Bosch en Tilburg tot en met
aanstaande zondag. Het is kort dag, maar zeer de moeite waard
In het Noordbrabants Museum is ook een tentoonstelling met werk van Magdalena Abakanowicz onder het thema Human Nature, de menselijke natuur. Volgens de curator omdat die uitdrukking is ieder geval kwetsbaarheid, ontheemding en onderdrukking. Kijk uit je raam en zie hoe actueel dat is.
Den Bosch, Noordbrabants Museum, Human Nature, Magdalena Abakanowicz, Zycie Warszawy, 1973, wol en katoen. Net als in Tilburg begin de tentoonstelling met textiele werken.
In Den Bosch wordt het werk van Abakanowicz gecombineerd met dat van andere kunstenaars. In dit geval: Anish Kapoor, Void, 1992, glasvezel, pigment.
Als je recht voor het werk gaat staan zie je geen einde meer. Het is een diepte, een leegte. Zelfs de kleur rood verdwijnt.
Onwillekeurig ga je de opstelling in het TextielMuseum (erg donker en compact) vergelijken met die in het Noordbrabants Museum (prettig verlicht en ruim). Magdalena Abakanowicz, Abakan – Situation Variable II, 1970 – 1971, sisal en touw.
Dit is een detailfoto van een enorm werk. Het is bijna 4 bij 4 bij 4 meter. Schitterend. Complex. Magdalena Abakanowicz, Abakan Red, 1969, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Geminati (Conglomerates), 1989 – 1997, berkentakken, gaas, jute, draad.
Magdalena Abakanowicz, Anasta, 1989, hout en staal.
Kimsooja, Bottari 2018 – 2022, gebruikt textiel en gebruikt Koreaans laken.
Deel twee van mijn fotoverslag volgt binnenkort.
In een vorig bericht beschreef ik hoe ik denk, op basis van
genoemde video, je een kapitaalband met de hand kunt maken.
Nu moet ik de daad bij het woord voegen.
Resultaat: ik ben tevreden, kan altijd beter.
Dit lijkt een weinig zeggende foto maar het is werk in uitvoer. De bedoeling is natuurlijk om zowel aan de kop als aan de staart een kapitaalband te maken. Tot nu toe had ik pas een kern gemaakt. Vorige week ben ik begonnen met het maken van de tweede en die zit verstopt onder de rode stiek. Ik probeer de kern een beetje tond te zetten. Voor mijn dummy is dat niet zo nodig maar hopelijk zal dat voor Denken over oorlog en vrede van Hugo de Groot wel nodig zijn. Dus je ziet hier een kern er alles aan doen om zichzelf rond te zetten. Wordt vervolgt.
Op de video zie ik de boekbinder moeiteloos het juiste katern aansteken zonder het uitgewaaierde katern kapot te steken. Ik weet dat ik dat niet kan, zelfs niet als het katern recht is. Dus heb ik het begin en eind voorgeprikt. Om de gaatjes eenvoudig te kunnen vinden heb ik er even een tandenstoker in gestoken. Je kunt goed zien dat de gaten onder de kettingsteek zijn aangebracht. Natuurlijk had ik de gaten op gelijke hoogte moeten proberen voor te prikken. Dat is voor de volgende keer. Ik besloot geen tussentijdse verankering aan te brengen. Mijn boekblok is erg smal.
Het boekblok staat in een ‘derde handje’. Het beeld is wat druk met die spitsels die uitsteken maar die zitten niet in de weg. Je bent zelf aan de bovenkant bezig. Je ziet hier dat ik de borduurdraden zwart en rood (die van mij zijn van katoen) aan elkaar geknoopt heb. ieder stuk garen was ongeveer 40 centimeter lang. Voor de kapitaalband heb je niet veel lengte nodig bij dit smalle boekblok. Maar om de draden op zijn plaats te krijgen en houden is die lengte wel handig. De zwarte draad is in het eerste katern gestoken tot aan de knoop in het garen.
Hier ligt de kern in de lus die je met de rode draad maakt. On het begin is dit een beetje wiebelig. Gewoon volhouden en regelmatig goed aantrekken. Overigens kun je wel goed zien dat het garen dat ik nu gebruik veel dikker is dan dat wat in de videi gebruikt werd. Nog eens in de winkel gaan kijken of ze verschillende diktes verkopen. Gewoon om te experimenteren.
De afsluitende zwarte wikkels hadden strakker gemogen. Maar voor het eerste kapitaalband sinds heel lange tijd, klaag ik niet. Het moet wel handwerk blijven….
Nu de staart nog (de onderkant van het boekblok).
Verse tomaat, zongedroogde tomaat en chorizo. De pizza was weer heerlijk. Na 7 minuten in de oven had ik hem eruit moeten halen maar ik was een blogbericht aan het schrijven. Daarom is de rand donkerder dan nodig.
Als je denkt bij de foto’s hieronder: ‘Maar dit werk heb ik
toch al een keer gezien>’, dan heb je waarschijnlijk gelijk.
Maar al tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling
Everything is made of fiber met werk van Magdalena Abakanowicz,
was ik ontevreden met de foto’s.
Daarom ben ik nadat ik de tentoonstelling helemaal gezien
had, nog eens vooraan begonnen.
Toen heb ik een serie foto’s gemaakt met mijn telefoon.
Die foto’s, die geregeld de kleuren beter oppakken, toon ik hier.
Tilburg, TextielMuseum, Everything is made of fiber, Magdalena Abakanowicz, Abakan Red. 1970, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Winged Abakan, 1967, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Abakan Garment, 1975, Abakan Black Garment VI, 1967, beide van sisal en jute. Op de grond: Rope 1972 – 1976, hennep.
Magdalena Abakanowicz, Three part Black Abakan, 1972, sisal, linnen.
Magdalena Abakanowicz, Textural composition, 1967, sisal, katoen, linnen.
Magdalena Abakanowicz, Narrow Abakan, 1967 – 1968, sisal, wol.
Dit is een heel groot werk. Het hangt tegen de lange muur in een rechthoekige ruimte. Er is dus heel weinig ruimte om het werk op de foto te zetten. Jammer. Magdalena Abakanowicz, Abakan Old Black, 1967 – 1979, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Untiteled Abakan (Supel), 1970, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Backs, 1976 – 1989, jute, hars.
Magdalena, Abakanowicz, Abakan Black Garment VI, 1967, sisal, jute.
Magdalena, Abakanowicz, Embryology, 1978 – 1981, plantaardige vezels (katoen, jute, vlas, hennep, sisal), stro, synthetisch garen.
Magdalena Abakanowicz, Abakan Orange, 1971, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Diptere, 1967, hennep, sisal, paardenhaar.
Harry Boom, Black Lover II, 1972, geteerd zeildoek, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Anna III, 1965, linnen, paardenhaar, wol, katoen.
Het is vreemd om naar een tentoonstelling te gaan van een kunstenaar
van wie je eerder nog nooit gehoord had en om dan diep onder de indruk
te raken. Bij Magdalena Abakanowicz had ik dat.
Dat is ook de reden dat ik daar nu extra aandacht aan schenk.
Daarnaast liet me de vergelijking tussen Abakanowicz en Kiefer
maar niet los. Daarover binnenkort een aparte blog.
Maar eerst nog even de gegevens op een rij gezet.
Detail van het beeldhouwwerk van Margot Homan, Concedo Nulli of Ik wijk voor niemand. Een werk ter nagedachtenis aan vakbondsvrouw en wethoudster in Tilbug, Miet van Puijenbroek. 2009, marmer.
Een uitspraak over een boekbinder. ik voel me wel een beetje aangesproken.
Natuurlijk, ik ben slechts een hobby-binder maar opschieten is er
niet echt bij en daar voel ik me soms schuldig over.
Maar de uitspraak gaat gelukkig niet over mij. Het is een uitspraak die ik las
in een van de twee boeken over boekgeschiedenis die ik de afgelopen weken
heb ontvangen.
Eerst was er:
Ed Schilders & Bonaventura Kruitwagen,
Het verloren lezen van Bonaventura Kruitwagen,
compleet met ‘encycliek’.
Gisteren kwam dan:
Reinder Storm, Dit is zéér belangrijk
– De ‘bibliophielen-gevoeligheidjes’ van E. du Perron
met daarin een brieffragment waar mijn titel vandaan komt.
Ed Schilders & Bonaventura Kruitwagen, Het verloren lezen van Bonaventura Kruitwagen, Stichting Desiderata. Met de aan mij persoonlijk gerichte encycliek in aparte envelop. Reinder Storm, Dit is zéér belangrijk – De ‘bibliophielen-gevoeligheidjes’ van E. du Perron, Uitgeverij Fragment.
Beide heel verschillende boeken gaan ook over gewoontes van boekenlezers.
Ik dacht dat mijn aantekeningen, onderstrepingen en opmerkingen al ver
gaan voor iemand die graag boeken leest.
Maar het kan nog veel verder gaan.
Bonaventura Kruitwagen, een soort godfather van de boekwetenschappen,
had een heel systeem met kleuren, om op- en aanmerkingen over boeken
vast te leggen.
Eddy de Perron ging blijkbaar nog veel verder.
Die verbouwde boeken volledig door ze terug te brengen tot wat hij
belangrijk vond in het boek. Hij liet delen weg, voegde nieuwe
titelpagina en auteurfoto’s toe. Bracht stukken uit meerdere
boeken samen tot één uniek exemplaar dat hij vervolgens
weer liet inbinden.
Dan zijn mijn markeringen maar kinderspel.
Beide boeken zijn prima verzorgd.
Het verloren lezen van Bonaventura Kruitwagen, vertelt hoe Kruitwagen
in het bombardement op Rotterdam in mei 1940 zijn 9000 (geleende)
boeken en aantekeningen over boeken verloor.
Kruitwagen bericht daar later in 1940 over in een uitgebreide brief
(encycliek, Kruitwagen was een katholiek priester en Minderbroeder)
die meerdere versies kende. Een facsimile van de brief in een
op naam gestelde envelop met de paraaf van Kruitwagen,
ontvang je bij dit heel interessante boek.
Dit is zéér belangrijk, heb ik zowat met open mond zitten lezen.
Prachtige anecdotes en illustraties over de ‘bibliophielen-gevoeligheidjes’
van Du Perron komen voorbij.
Het is weer genieten.
Ik kan alleen afsluiten met mijn laatste aantekening in een boek.
Het is te vinden in J. Slauerhoff, Het verboden rijk,
dat ik vorige week kocht.
Het staat op pagina 21 en de markering betreft
een hele mooie passage waarin de fictieve hoofdpersoon,
een toekomstige Portugese zeevaarder, zijn beklag doet
aan de lezer over de gewoonte aan het hof voor dames
om zich bezig te houden met het maken van gedichten:
Wat is de poëzie voor een volk, dat wel wat anders te doen heeft dan het vechten met een weerbarstige maat, dat eeuwenlang op een smalle landstrook samengedrongen, met het geweld van Moren, Spanjaarden en zeeën heeft gevochten, welke taal door een vreemde speling der natuur trouwens al zangerig genoeg is! Zelfs de taal der bloemen wordt genoemd!
Dat de vrouwen, die niets hebben dan een weefwerk, dit afwisselen met het borduren op het stramien van taal, in navolging hun seksegenoten aan de talloze kleine Italiaanse hoven, is nog tot daar aan toe. Maar dat mannen ook aan deze ijdele bezigheid doen, terwijl er nog zoveel landen zijn te veroveren, te ontdekken, en de Moren nog vlak aan de overkant genesteld zijn, dat is erger.
Er zijn 2 dingen die ik heel mooi vond in deze passage.
De hoofdpersoon vind het dichten van de vrouwen aan het hof
eigenlijk maar niets. Maar in plaats van dat zo,
recht voor zijn raap, te zeggen, schrijft hij bovenstaande regels.
Slauerhoff was een liefhebber van de Portugese taal en
was in zijn tijd vooral bekend als dichter.
Daarom schrijft hij dat het Portugees eigenlijk geen poëzie
nodig heeft. Portugees is immers zangerig en
‘de taal der bloemen‘.
Dat laatste is een prachtige beeldspraak, want niemand noemt
het Portugees werkelijk zo — maar het klinkt
overtuigend en poëtisch.
De volgende beeldspraak is ook prachtig. Hij vergelijkt het
werk van dames van stand met dichten dat logisch in elkaars
verlengde ligt. Weven en borduren doe je met een stramien
als startpunt en leidraad.
Dichten omschrijft hij dan heel mooi als ‘het borduren op
het stramien van taal‘.
Meerdere lagen van betekenis is één citaat die perfect passen
in de verhaallijn en tegelijk de lezer iets zeggen over de
opvattingen van de schrijver zelf.
Door de hoge temperaturen van de afgelopen week ben ik
niet toegekomen aan de volgende stap in het boekbindproces:
het handmatig maken van kapitaalband.
Vorig weekend ben ik nog wel borduurgaren gaan kopen. Twee kleuren: zwart en rood. Zeker voor een eerste kapitaalband is het handig om met twee kleuren te werken. Dat maakt het overzichtelijk en je ziet meteen je voortgang goed. Van de bindingen heb ik de snijrestjes apart gehouden. Die zijn groot genoeg om er de kern voor het kapitaalband van te maken.
Wel heb ik de video die ik eerder vermeldde, een aantal malen
bekeken. Als je ook kapitaalband met de hand wil maken op
een boek en het is, net als bij mij, al weer een tijdje geleden dat
je die gemaakt hebt, dan is het aan te raden de video te bekijken.
De kern van de kapitaalband bestaat uit twee smalle stroken
perkament, ruim van lengte. De stroken zijn met de harige
zijdes (vleeszijdes) op elkaar gelijmd.
Niet de spannendste foto: de kern van het kapitaalband. Twee reepjes perkament van 2 mm op elkaar gelijmd. Ruim breder dan de rug van mijn dummy.
Ik volg de eerder genoemde video.
Om niet steeds opnieuw naar de video te hoeven kijken
heb ik een de video voor mezelf in stappen opgedeeld
en hieronder uitgeschreven.
Niet om de video te vervangen maar als geheugensteun.
Mijn tekst is dus geen instructie.
Ik gebruik de termen ‘voor’ en ‘achter’ de rug. De betekenis
van die termen is gekozen op basis van de positie van de
maker van het kapitaalband ten opzichte van het boek.
Als maker kijk ik op de rug van het boek voor mij.
Dan is de bolle kant van de rug ‘voor’.
Dan is de holle kant van de rug ‘achter’.
Wat je gaat doen is een kleurige rand aan de onder-
en bovenkant van het boek maken. Die rand zit er straks, om het
boek te beschermen tegen stof, tegen beschadigingen van het
hanteren van het boek en ter decoratie.
Ik ga een kapitaalband maken met twee kleuren maar je kunt het
ook met één kleur maken. De kleuren laat ik in een gelijk
ritme van kleur veranderen. Maar daar zijn keuzes in te maken.
Mensen maken soms ook kapitaalband met meerdere kernen.
Allemaal een kwestie van smaak.
Kapitaalband kun je ook kopen in de winkel maar bij een
volledig handgebonden boek is dit zelf maken leuker.
Je begint aan de rechterkant (zie afbeelding). Steeds wikkel
je de draad om de kern heen, bijvoorbeeld steeds twee
slagen zwart gevolgd door twee slagen rood. De wikkelingen duw
je steeds goed tegen elkaar aan. Zo ontstaat een ononderbroken
reeks van kleur, van rechts naar links aan één kant van
het boek. Bijvoorbeeld eerst aan de staart (de onderkant) van
het boek. Vervolgens herhaal je het proces aan de kop (de
bovenkant van het boek).
Aan het begin, een aantal keren onderweg (afhankelijk van
de breedte van de rug) en aan het eind,
veranker je de kapitaalband aan het boek door de naald
door een katern te steken, onderlangs de kettingsteek.
Ik heb de strengen borduurgaren afgerold en op een kaartje gerold. In dit geval is het kaartje een stuk opgevouwen restpapier. Snijafval. Door aan 1 kant een insnijding te maken kan ik het uiteinde van de draad er doorheen halen. Dat trek ik dan lichtjes aan waardoor de draad vast blijft zitten. Zo zoek ik nooit naar het begin en raakt de draad niet in de war.
Wat zie je op de video?
Stap
In dit geval werk ik met twee kleuren zijde: zwart en rood.
Dat zijn ook de kleuren van de inkt waarmee ik geschreven heb in het boekblok.
Kies van beide kleuren een lengte (ik heb nog geen idee hoe die lengte
te bepalen maar ik vermoed dat de meeste lengte nodig is voor het
naaien van de kapitaalband, niet voor de paar centimeters die ik nodig
heb voor dit boekblok).
Knoop de twee kleuren met twee uiteindes aan elkaar.
Stap
Bevestig aan iedere kleur een naald of wissel dadelijk de naald
van kleur
Begin met de naald waar de donkere kleur (zwart) aan zit en steek
die naald in het eerste katern, onder de kettingsteek, van voor de rug
(zie afbeelding) en haal de hele lengte van de donkere kleur door de rug.
Stap
Verwissel de naald van kleur of ga verder met de lichte kleur (rood).
Steek de naald in het katern maar deze keer via de achterkant van
de rug. De naald gaat dus eerst tussen de pagina’s van het katern
om aan de holle kant van de rug, door het katern te steken. Daarna
komt de naald er aan de bolle kant van de rug uit.
Trek de draad door de rug terwijl er een kleine lus boven aan de
rug overblijft. Steek daar de kern van het kapitaalband door en
trek de lus aan terwijl je de kern boven op de rug houdt.
Wat je hier doet is dat je de kettingsteek verbindt met het
kapitaalband. Maar het moet nog steviger en daar gaan de volgende
stappen voor zorgen.
Stap
Ga door met de lichte kleur (rood). Leidt de draad over de kern
naar achter de rug en leg de draad op het boekblok.
Stap
Neem de donkere kleur (zwart). Zorg dat de donkere kleur eerst
onder de lichte draad gaat. Vervolgens over de lichte draad en
links onder de kern door. De draad kan dan aan de voorkant van de rug
strak getrokken worden.
Stap
Ga nu met de donkere kleur (zwart) rechts onder de kern door en
meteen weer links. Trek de draad aan.
Wat je nu doet is dat je de kern van de kapitaalband niet alleen
verbindt met de kettingsteek maar dat je de twee kleuren van
het garen ook gebruikt om de kern op zijn plaats te houden.
Stap
Voor het eerst ga je met de donkere kleur nu over de kern heen.
Ga meteen naar links (u gaat niet langs start, grapje) en
breng de donkere draad weer naar de voorkant van de rug.
Stap
Neem de donkere draad over de kern en leg hem op het boekblok.
Steeds als je met een draad over de kern gaat, voeg je een
‘gekleurde rij’ op de kern toe. Zorg dat de ‘rijtjes’ tegen
elkaar aansluiten.
De eerste verankering is gereed en je bent begonnen met het
‘wikkelen’ van de twee kleuren om de kern.
Stap
Neem de lichte draad (rood) over de donkere draad, langs links
onder de kern door naar de voorkant van de rug. Trek aan.
Stap
Neem de lichte draad over de kern, dan naar links onder de kern
naar voor en trek aan. Dit was een wikkel. Herhaal dit
zo vaak als voor het patroon nodig is en vervolg dan
met de andere kleur.
Het tussentijds verankeren van het kapitaalband met het
boekblok heet in de video ‘tagging’.
Het begint op een punt waar je in het wikkelen gaat veranderen
van kleur. Je brengt de draad onder de kern door naar voor.
Je gaat vervolgens over de kern om dan vanaf de holle kant
van de rug, dus midden in een katern, de naald naar buiten
te steken. Daarna kun je verder met ‘wikkelen’.
Als het morgen hetzelfde weer is als vandaag, dan ga ik morgen
het kapitaalband maken.
Binnenkort meer.
Vanaf het oudste object in de tentoonstelling gaat het om
een abstract werk. Het is nog wel een wandkleed.
Niet een puur decoratief werk, maar nog wel traditioneel,
opgehangen. Eén kant telt. De achterkant zien we niet.
Dan komen de Abakans. Je ziet ze meteen in de eerste zaal.
De werken zijn drie-dimensionaal. In het begin voorzichtig.
Inkepingen, openstaand als bij een split in een jurk of pak.
Ook de vorm gaat steeds meer weg van een rechthoek en
de werken krijgen volume.
In de derde zaal gaat dat langzaam verder totdat meerdere
delen samen één object vormwn. De stap naar nog meer materialen
wordt gemaakt en de installatiekunst van Abakanowicz
is daar.
Tilburg, TextielMuseum, Magdalena Abakanowicz, Everything is made of fiber, Abakan 29, 1967 – 1968, sisal, wol.
Magdalena Abakanowicz, Three part Black Abakan, 1972, sisal, linnen. Twee van de drie elementen.
Magdalena Abakanowicz, Textural composition, 1967, sisal, katoen, linnen.
Magdalena Abakanowicz, Abakan Old Black, 1967 – 1979, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Narrow Abakan, 1967 – 1968, sisal, wol.
Magdalena Abakanowicz, Backs (ruggen), 1976 – 1989, jute, hars.
Magdalena Abakanowicz, Uit de serie ‘Flowers’, Vera Dignum Flower, 1999, inkt en houtskool op papier.
Een tentoonstelling met alleen werk op papier had me ook wel een goed idee geleken. Magdalena Abakanowicz, Uit de serie ‘Flowers’, 1999, inkt en houtskool op papier.
Op de tentoonstelling was ik al ontevreden over mijn foto’s. Dus van een paar nam ik nog een foto zoals bij dit werk. Daarna maakte ik nog foto’s met mijn telefoon. Die zie je binnenkort. Magdalena Abakanowicz, Untiteled Abakan (Supel), 1970, sisal.
Magdalena Abakanowicz, Diptére, 1967, hennep, sisal, paardenhaar.
Magdalena Abakanowicz, Anna III, 1965, linnen, paardenhaar, wol, katoen.
Twee mallen van staande figuren, 1987 – 2009, gips, hout.
Magdalena Abakanowicz, Hand (Little object), 1975, sisal.
De tentoonstelling wordt aangevuld door een aantal werken uit de
collectie van het TextielMuseum. Dan doen ze op rolatiebasis.
Terwijl ik er was kon je een werk van Harry Boom zien.
Harry Boom, Black Lover II, 1972, geteerd zeildoek, sisal.
Argusvlinder 