Leids Dagblad: restauratie oudste boek in Nederlandse collectie

ElizaJacobiCodex01Kop

Het is niet echt nieuws. Het artikel waar deze kop vandaan komt is al verschenen op 7 november 2020. In het artikel vertelt Eliza Jacobi over het handschrift dat bekend staat onder de aanduiding ‘AMS 9’ en de restauratie die ze daar op kon uitvoeren. Eerder vertelde ik daar al over naar aanleiding van een presentatie/lezing vanuit het Rijksmuseum Van Oudheden in Leiden. ‘RMO restaureert oudste complete papyrus boek’, de twee woorden ‘oudste’ en ‘complete’ vatten de nieuwswaarde samen.


ElizaJacobiCodex01 5Web

Het artikel is niet beschikbaar op de web site van de krant. Als je het wilt lezen moet je een abonnement nemen. Beetje vreemd. Gelukkig had ik toegang tot een krantenknipsel.


ElizaJacobiCodex02TextElizaJacobiCodex03 01TextElizaJacobiCodex03 02TextElizaJacobiCodex04 01TextElizaJacobiCodex04 02TextElizaJacobiCodex05TextElizaJacobiCodex06TextElizaJacobiCodex07 01TextElizaJacobiCodex07 02Text


AMS 9 04 01

Dit is een pagina uit de codex. Er is een serie foto’s beschikbaar op de website van het RMO. Let op de linker hoek van de pagina, onderaan.


AMS 9 04 02

Dit is die hoek. Je ziet de restauraties zitten, door de verkleuring bijvoorbeeld. Helaas ontbreekt bij de foto’s het verhaal. Je weet nu niet of dit een foto is van voor of na de restauratie.


AMS 9 04 03

Maar de foto’s tonen wel de strookjes perkament (die hier verticaal lopen) die samen de pagina zijn gaan vormen. Je ziet ook dat er ook in de 6e eeuw al versieringen in en bij de tekst werden aangebracht. Tegelijk zie je dat het vertalen en analyseren van de tekst geen kleine klus is en heel wat ervaring vraagt.


Als je wat meer informatie en/of meer foto’s wilt zien
dan zijn er een paar websites waar je terecht kunt:
= De Instagram-pagina van het RMO;
= De universiteit van Würzburg, de Julius-Maximilians-Universität,
heeft een website over magische teksten in het kader van een
researchproject dat al een paar jaar loopt. In een van de
artikelen wordt deze codex beschreven;
= De collectiepagina van de codex van het RMO, met foto’s;
= het boek van J.A. Szirmai, The archaeology of Medieval bookbinding
(Aldershot 1999) pag. 34, 37, 41, 43, fig. 3.3 en 3.8. Dat pluis ik
nog verder uit want dit boek heb ik.
= In “Egyptische Magie”, (Leiden 2010), pagina 169 – 171,
geschreven door Maarten Raven (oud-conservator Egypte RMO)
vind je een vertaling van de brief van Jezus aan Abgar,
die ook in deze codex is opgenomen. Ook dit pluis ik
nog verder uit want dit boek heb ik gekocht;
= Een complete Engelse vertaling: Meyer, Marvin W., and Richard Smith.
Ancient Christian Magic: Coptic Texts of Ritual Power.
Princeton (New Jersey): Princeton University Press, 1999, no. 134, pp. 311-322.

Papyrus, leer en perkament

RoMeOlezingPapyrusLeerEnPerkament


De lezing die het Rijksmuseum van Oudheden eerder deze week
organiseerde, heb ik van huis uit bijgewoond.
De lezing/presentatie werd gegeven door Eliza Jacobi.
Ze besprak het restaureren van een boek in de collectie van het RMO
dat op dit moment ook in Leiden te zien is (helaas, corona).

Op de website van het museum wordt dit topstuk als volgt beschreven:

Koptische codex uit zesde eeuw

Een van de topstukken in de tentoonstelling is een Koptische codex uit de zesde eeuw: een verzameling teksten over Christus en heiligen, met magische spreuken om beschermende amuletten mee te maken.
Het is een van de oudst bekende codices in volledig oorspronkelijke staat.
De leren band, de versiering met perkament en de binding van de papyrus-bladzijden zijn origineel.
De codex werd dit najaar gerestaureerd en is nu voor het eerst weer te zien in deze tentoonstelling.
In de zaal vindt u een vitrine met foto’s, tekst en uitleg over de restauratie.

RMOKoptischeCodes6deEeuw01

De afbeeldingen in dit bericht zijn allemaal afkomstig van een filmpje op de website van het RMO. Aan het museum heb ik een vraag gesteld over eventuele schriftelijke of digitale informatie die er over het boek beschikbaar is. Maar dat is nog even wachten.


Het boek is dus een voorbeeld van van de oudste uitvoeringen (bindwijze)
van de vorm die we in de volksmond een (ingebonden) boek noemen.
Bijzonder is dat het originele boekblok nog in de originele band
aanwezig is.

RMOKoptischeCodes6deEeuw03

Koptische codex uit de 6e eeuw.


De opzet van de lezing was heel sfeervol: in de tempelzaal
stond mevrouw Eliza Jacobi voor de originele Egyptische tempel.

In de lezing kwamen verschillende aspecten van het restaureren
aan de orde:
= (literatuur) onderzoek;
Daarbij werd bijvoorbeeld een reconstructie van een dergelijke codex
genoemd die eerder gemaakt is door Julia Miller. Over het werk
van deze Amerikaanse is het een en ander op internet te vinden.
= de samenstelling van de codex;
Er werd gesproken over de twee platten, het sluitwerk of hoe dat
had kunnen zijn, de versiering van de leren bekleding die uit
verschillende stukken leer is gemaakt, het bind- of naaiwerk,
het boekblok van papyrus, het in de rug verwerkte textiel, de
extra stroken perkament in de katernen om het broze papyrus
te beschermen en de materialiteit van al deze onderdelen en
de dierlijke lijm.

RMOKoptischeCodes6deEeuw02

= moderne onderzoeksmethodes;
= papier en papyrus restauratietechnieken;
= de door de tijd veranderende restauratiepraktijk;
= ook de naam van Karin Scheper viel in verband met de
vermoedelijke manier waarop de platten zijn gemaakt.

RMOKoptischeCodes6deEeuw04

Zicht op het bindwerk. Helaas is de lezing niet meer beschikbaar en is het museum nog geruime tijd eigenlijk alleen bereikbaar voor mensen die in Leiden en omstreken wonen. Dus voorlopig wacht ik op de reactie van het RMO en zoek ik het internet af voor meer informatie over dit boek en deze fase in de uitvoeringspraktijk van de codex.


De lezing was zeer de moeite waard!
Bij mij is in ieder geval veel interesse gewekt om te proberen
verder te zoeken naar informatie over dit onderwerp en dan speciaal
over op welke manier een reconstructie hiervan te maken is.

Open Dag van de Stichting Handboekbinden

Afgelopen zaterdag was het Open Dag
bij de Stichting Handboekbinden.
We waren deze keer te gast bij de VU in Amsterdam.
Omdat ik nogal wat mensen steeds in de kramp zag
en hoorde gaan bij het nemen van foto’s heb ik
maar een paar, niet zo heel sprekende foto’s bij mijn bericht.

IMG_0719HerreDeVriesJanBoschOpkomstEnOntwikkelingVanDeCodexInDeLateOudheidEnMiddeleeuwen

Er was een lezing die precies in mijn straatje was: Jan Bosch vertelde over een lezing die eerder door Herre de Vries was samengesteld en waarvan we een afdronk kregen. ‘Opkomst en ontwikkeling van de codex in de late oudheid en middeleeuwen’. Ik zou er aan toevoegen ‘…in de westerse wereld’. Een erg interessant verhaal.


IMG_0720Literatuurlijst

Aan het eind van de lezing toonde Jan Bosch een literatuurlijst. Daar zitten een paar titels tussen die ik nog niet kende maar die ik graag wil lezen.


IMG_0726JASzirmaiTheArchaeologyOfMedievalBookbinding

Ik heb meteen de daad bij het woord gevoegd en heb het boek van J.A. Szirmai gekocht: ‘The Archaeology of Medieval Bookbinding’. Ik heb er ook al wat in gelezen en gebladerd.

 

De boekrol en mijn interesse daarvoor was al eerder op mijn blog te zien.
Het was dan ook fantastisch dat er een aantal Joodse boekrollen
te zien waren.
Bij de Estherrol werd speciaal stilgestaan.

IMG_0723DrLieveTeugensEstherrolOfMegilla

We noemen onze cultuur wel de Joods/Christelijke cultuur maar eerlijk gezegd weet ik van die Joodse cultuur niet veel. Daarom was het verhaal van dr. Lieve Teugens over de Estherrol of Megilla zo bijzonder. Zeker haar voorbeeld van de gezongen voordracht met audience participation (we mochten joelen bij het noemen van de naam van de slechterik in het verhaal) was leuk om eens mee te maken.


Er was nog veel meer op de Open Dag.
Te veel om op te noemen.

Een ding dan:
ik heb me ingeschreven voor een exemplaar van
‘Van den vos Reynaerde’ in losse katernen.
Dat wordt een van mijn volgende middeleeuwse projecten.
De uitgave wordt uitgegeven door de Stichting Handboekbinden
en is verzorgd door onder andere Rob Koch.

Stringing together

Al een tijdje probeer ik boekjes te maken geinspireerd door
de boeken die gevonden zijn in de Mogao-grotten in China.
Een internationaal project probeert via het internet iedereen
inzicht te geven in de vondsten in die Boeddhistische grotten.
Die vondsten zijn nu in musea over de hele wereld.

Wikipedia:

The International Dunhuang Project (IDP) is an international collaborative effort to conserve, catalogue and digitise manuscripts, printed texts, paintings, textiles and artefacts from Dunhuang and various other archaeological sites at the eastern end of the Silk Road. The project was established by the British Library in 1994, and now includes twenty-two institutions in twelve countries. As of 1 March 2016 the online IDP database comprised 137,812 catalogue entries and 483,721 images. Most of the manuscripts in the IDP database are texts written in Chinese, but more than fifteen different scripts and languages are represented, including Brahmi, Kharosthi, Khotanese, Sanskrit, Tangut, Tibetan, Tocharian and Old Uyghur.

Mij gaat het dan niet om de enorme rijkdom aan talen of om de inhoud
van die verhalen maar veel meer over hoe we van de boekrol langzaam zijn
overgestapt naar de huidige codex-vorm van het boek.

Mijn eerste project was de ‘whirl wind binding’ (xuanfeng zhuang).
Een ander de ‘vlinderbinding’ (hudie zhuang)
Mijn huidige project noem ik ‘Stringing together’.
Een van de boeken in de collectie van het International Dunhuang Project
is een heel eenvoudige bindwijze, een stapje in de reis van boekrol
naar codex. Van deze vorm kent men maar 1 exemplaar.
Maar ik vond het een logische stap.
In de documentatie staat er het volgende over:

StringingTogetherTheOriginal

Afbeelding van het boek in een document speciaal gemaakt met boekbinden als focus.


Ik ben al een tijdje bezig.
Zoals je op het origineel kunt zien gaat het om dubbel gevouwen pagina’s.
Bovenaan iedere kolom met tekst staat een afbeelding.
Ik had nog twee korte teksten staan van Arnon Grunberg en heb er
een kort verhaal aan toegevoegd. Dat laatste is een vertaling
naar het Nederlands van W.L. Idema van een van de Chinese verhalen
uit Dunhuang (uit een boek van hem met een hele collectie vertalingen).
Voor de afbeeldingen heb ik 60 lino-afdrukken gemaakt. 40 van een Boeddha.
Mijn teksten passen op drie A-4tjes.

WP_20171025_19_56_58_ProStringingRogetherPaginaDrieIsGedrukt

Deze week heb ik pagina drie gedrukt.


WP_20171028_10_16_17_ProStringingTogetherPaginaDrieIsGereed

Dit zijn alle pagina’s drie met de lino-afdrukken van een Boeddha.


WP_20171028_10_58_51_ProStringingTogetherInIederBladEenStrookIngeplakrTerVersteveging

De eerste vier exemplaren ben ik nu aan het inbinden. Ik vouw de A4-tjes in de lengte dubbel. Aan de binnenkant plak ik een strookje dikker, bruin papier. Dat is om de pagina’s meer stevigheid te geven maar ook om een steviger gaatje te kunnen maken waar het koordje straks door gaat.


WP_20171028_14_23_51_ProStringingTogetherDeEersteVierOpDeJuisteLengteGesneden

Hier zijn de eerste vier boekjes allemaal op dezelfde lengte gesneden. Het boekje kan een paar centimeter korten worden dan een regulier A4.


WP_20171028_14_24_21_ProStringingTogetherEenVanDeEersteVier

Dit is dan een van de eerste vier versies van Stringing together.


WP_20171028_14_25_40_ProStringingTogetherDeEersteVierVan10

Bij de teksten van Arnon Grunberg heb ik een ‘moderne’ lino-afdrukken gemaakt. Net als bij de Boeddha’s zijn er geen twee die aan elkaar gelijk zijn. Heel soms zijn er ook afdrukken met de hand bijgekleurd.


WP_20171028_14_33_05_ProStringingtogetherEenEenvoudigeBindwijzre

In de basis is dit een heel eenvoudige binding. Op de bovenste linkerhoek maak ik met de papierboor een gaatje. Dat gaat dan dus door het bedrukte papier en door de stevige strook bruin papier die er tussen gelijmd zit. Vervolgens gaat er een koordje door. Ik weet niet hoe ruim het koordje moet zitten. Dus bij de eerste zit er veel ruimte is. Later zal ik er nog een maken met minder ruimte.


WP_20171028_15_04_00_ProStringingTogetherNummerTweeKrijgtEenKaft

Nummer twee krijgt een eenvoudige kaft. Die lijm ik niet. Ik maak ook hier door en door een gaatje en vervolgens gaat het koordje erdoor.


WP_20171028_15_11_51_ProStringingTogetherNummerEenEnTwee

Dit is zover als ik nu ben. Twee versies van Stringing together.


Save