Dit werk zag ik bij Electron. Zou zomaar bij mij aan de muur passen. Peter Bouwmans, Kasteel, Lakverf olieverf en dibond. De voorgestelde prijs was alleen wat royaal.
Tagarchief: kasteel
Johan Oosterman: Het Berghse kroniekenhandschrift
Dit is het boek dat bedoeld is voor een breed publiek en dat verscheen bij de tentoonstelling Kracht van Kronieken.
Het is ongelofelijk moeilijk om een goed boek te schrijven
dat voor een heel breed publiek interessant is. Daarin is
Johan Oosterman volgens mij goed gelukt.
Een boek over een heel oud boek (gemaakt rond 1460) is
een uitdaging. Het kroniekenhandschrift is met de hand
geschreven en voorzien van tekeningen.
Dat is anders dan het algemene beeld van dergelijke oude
boeken. Dat met de hand geschreven past wel in het
algemene beeld maar daar passen toch eerder de pagina’s
met goud en schilderwerk. Miniaturen.
Dan is het ook niet zo maar een roman.
Het is een geschiedenisboek.
Allemaal redenen waarom het schrijven van zo’n breed
mogelijk boek niet eenvoudig is.
Op maar twee punten had ik behoefte aan Google:
het Graafschap Mark en het begrip bannerheren.
Beide begrippen zou ik omschrijven als typisch Gelders.
Het graafschap Mark is waarschijnlijk heel bekend
als je de middeleeuwse geschiedenis van Gelderland
kent. Ook zijn bannerheren, ridders die het recht hadden
om bij bepaalde gebeurtenissen hun familiewapen (wapenschild)
te dragen, iets dat ik niet kende.
Hoe de grenzen van verschillende bisdommen in het gebied
liepen in verhouding tot de grenzen van de wereldlijke
heersers, is heel verhelderend en verklaart de structuur
van het boek.
Wat ik heel leuk aan het boek vind is dat er een vertaling
in is opgenomen van de kroniek van Gelre.
Dat geeft een goed beeld van wat er in een kroniek kon staan
en dat is heel, heel uiteenlopend.
Mij vielen een paar dingen op en die loop ik even langs:
= in algemene zin komt er erg veel oorlog in voor.
Meestal heel erg lokaal. Bijna als stammenoorlogen.
Daarnaast is de kroniek niet helemaal chronologisch.
Ook als je de opgeschreven datums voor waar accepteert,
staan de gebeurtenissen nog steeds niet op volgorde.
= de overstroming van 1287
Water speelde toen, net als nu, in het leven van mensen
een grote rol. Bij water mag je ook ‘het klimaat’ lezen.
= De dijk in Tiel wordt regelmatig doorgestoken.
In 1270 door de hertog van Brabant en in 1273 opnieuw
door hertog Jan van Brabant. Dan op Sint Victorsdag.
Daar vind ik twee datums voor: 21 juli of een dag in
december.
= Jodenvervolgingen komen regelmatig terug soms in
schokkende bewoordingen:
1309 Kasteel te Born
1349 door de kruisbroeders ‘want de pest heerste’
1370 in Brussel
= de strenge winter van 1363
= de vette hertog van Gelre, geboren op 13 mei 1333
(Sint Servaas), die overlijdt op 4 december 1371 (Sint
Barbaradag).
= de periode met twee pausen Urbanus en Clemens
= aan het einde van de tekst verandert het detailniveau
en liggen de gebeurtenissen dichter bij elkaar. Dan somt
de tekst de huwelijken en geboortes van kinderen op.
Dan neemt het bijna de vorm aan van een stamboom.
Hopelijk komt de hele vertaalde/hertaalde tekst van
het Berghse Kroniekenhandschrift snel beschikbaar.
Leuk boek. Aanrader.
Zeker na bezoek aan Kasteel Huis Bergh en de tentoonstelling
Kracht van Kronieken.
Kracht van Kronieken IV
Dit is dan de manier waarop je het Berghse Kroniekenhandschrift op de tentoonstelling kunt zien. Dat valt dan altijd een beetje tegen omdat het boek natuurlijk ingebonden is en je niet al de bladzijdes tegelijk kunt tonen. Maar dat wordt dan weer goed gemaakt door het boek te tonen tussen veel andere, gerelateerde boeken en voorwerpen. Onbekende auteur, Berghse Kroniekenhandschrift, Rijnland, 1450 – 1460.
Dit is de openliggende tekstpagina.
Dit is de openliggende afbeelding. Dit is niet een afbeelding van een specifiek persoon maar een soort van archetype van ‘De Vorst’.
Het gebeurde nogal eens dat een boek uit elkaar gehaald werd om bladen los te verkopen. Zou verboden moeten worden. Met de digitale mogelijkheden van nu is dat niet nodig en kun je ieder detail in beeld brengen. Daarom nog even focus op de afbeelding.
Er is nog meer te zien aan het boek. Je ziet aan de zijkanten bijvoorbeeld de klavieren (zeg maar de tabbladen). Van bijvoorbeeld perkament werd een soort van knoopje gemaakt dat aan een belangrijke pagina werd vast gemaakt. Bijvoorbeeld aan het eerste blad van iedere kroniek. Je ziet het klavier in het bovenste groene vierkant. Het andere groene rechthoek laat zien dat er waarschijnlijk ook sluitwerk aan de buitenkant van het boek zit.
Bij de tentoonstelling is een boek verschenen over het
handschrift van Johan Oosterman. Het boek is bedoeld
voor een breed publiek.
In het boek staat een mooie foto van het gesloten handschrift.
Daar zijn duidelijk de klavieren te zien en het boek heeft ooit sluitwerk gehad. Je ziet er ook ander beslag. In het midden en op de vier hoeken zitten metalen steuntjes. ‘Het Berghse kroniekenhandschrift – Begin van de Gelderse geschiedschrijving’ door Johan Oosterman. Pagina 20.
Getijdenboek, Arnhem, circa 1460 – 1480.
Getijdenboek, Arnhem, circa 1460 – 1480. Initiaal in detail.
Getijdenboek, Brugge, 1475 – 1500. Geen penwerk meer met goud in de marge maar een compleet geschilderde lijst rond de tekst.
Hiëronymusbijbel, Noord Frankrijk, circa 1250. Hiëronymus was de monnik/kerkvader die de bijbel in het latijn vertaalde. In deze versie is een soort van selfie van hem te zien in de eerste letter. Daarin zie je dat hij druk met het manuscript bezig is. Hij heeft een mes in zijn ene hand en een schrijfstift in de andere. Het mes diende om eventuele fouten weg te krabben van het perkament.
De versiering beslaat de volledige hoogte van de tekst (en meer). Hiëronymusbijbel, Noord Frankrijk.
Hiëronymusbijbel, Noord Frankrijk. Prachtig penwerk.
Hier zit Hiëronymus. Hij moet een beetje bukken om goed in beeld te komen. Hiëronymusbijbel, Noord Frankrijk.
Hiëronymus schrijft in de Hiëronymusbijbel, Noord Frankrijk, circa 1250.
Dit is een later voorbeeld van een boek waarin gegevens staan die in een handschrift als het Berghse Kroniekenhandschrift werden opgenomen. Dit is een kroniek speciaal rond Willem II. Gegevens (datums, gebeurtenissen) uit een dergelijk boek dienden als bron voor zo’n groter, meeromvattende kroniek. Kroniek over Willem II van Bergh, ‘s-Heerenberg, 1637.
Volgens mij begint de tekst met ‘In de naam van de vader, de zoon en de heilige geest’ en op dit fragment is goed te zien dat de binding zichtbaar is geworden door een scheur in het perkament. Kroniek over Willem II van Bergh, ‘s-Heerenberg, 1637.
In Kasteel Huis Bergh waren ook de ‘reguliere’
kunstwerken te zien.
Zo zijn twee voorkanten (voorplatten) van boeken
in de collectie aanwezig.
Vond ik toepasselijk bij Kracht van Kronieken.
Voorplat, Jezus aan het kruis met links Maria en rechts Johannes. Bovenaan het voorplat twee engelen, een met de zon en de ander met de maan, Limoges. Circa 1190 – 1210. De basis is van koper. Het kruis, de lendendoek en het andere beslag is email.
Zelfde voorplat maar nu het bovenaanzicht. De vorige foto laat zien hoe dik de voorplat is.
Dit lijkt me de engel met de zon.
Nog een voorplat. Een die helemaal is opgebouwd. De belangrijke afbeelding in het midden is verzonken in de lijst met mooie stenen. Voorplat, Heilige Petrus, Engeland, 12e eeuw. Opnieuw is koper de basis met daarop bergkristal en halfedelstenen.
Petrus heeft in de ene hand een grote sleutel en in de andere een boek. Voorplat, Heilige Petrus, Engeland, 12e eeuw.
De tentoonstelling was zeer de moeite waard.
Ik kan die iedereen aanraden.
Bij de tentoonstelling verschijnen twee boeken:
Het Berghse kroniekenhandschrift – Begin van de Gelderse geschiedschrijving door Johan Oosterman. Dit heb ik intussen gelezen en in een nog te schrijven bericht kom ik daar nog op terug. Het boek is heel leesbaar voor iedereen.
Het tweede boek is de meer wetenschappelijke editie. Voor alle duidelijkheid, geen van beide boeken is een echte catalogus van de tentoonstelling. Dit tweede boek is een bundeling van essays over het Berghse Kroniekenhandschrift. Ik ben al wel in dit boek begonnen en de toon van het boek is compleet anders als dat van Johan Oosterman (in het voordeel van Johan Oosterman die overigens ook één van de essays in dit boek schreef). Het Berghse Kroniekenhandschrift, redactie Wim van Anrooij & Jeanne Verbij-Schillings.
Kracht van Kronieken III
Er komt veel informatie tot je op de tentoonstelling ‘Kracht
van Kronieken’, die je gelukkig middels een paar boeken
thuis nog eens rustig tot je kunt nemen.
Eigenlijk wil je dan nog een keer gaan kijken.
Maar nu vervolg ik mijn fotoserie.
In de illustraties van middeleeuwse kronieken komen veel wapenschilden terug. Er worden zelfs hele boeken aan gewijd. Wapenboek van Hendrik van Heesel, Holland (Den Haag). Circa 1456. Leuk die puntschoenen. Links het wapen van de Heren van den Bergh.
Dit is een prachtig Getijdenboek. Voor de tentoonstelling gaat het vooral om de mooie afbeelding die hieronder volgt maar die hoofdletter aan het begin van de tekst (Initiaal) is zo mooi! Getijdenboek, Rijnland, Keulen, 1486.
De rijkheid van de versieringen in een boek is vooral afhankelijk waarvoor men het boek wil gaan gebruiken. Het is minder afhankelijk van de inhoud van de tekst al bestaat daar natuurlijk wel heel vaak een relatie tussen. Een gebedenboek is vooral voor prive-gebruik en zo rijk versierd voornamelijk voor iemand van adel. Getijdenboek, Rijnland, Keulen, 1486.
Dit boek is van een andere kwaliteit dan het vorige. Het is ook een getijdenboek maar de afbeelding op de linkerpagina is er pas later ingelijmd. Niets mis mee maar minder kostbaar. Getijdenboek met ingelijmde tekening (links), Noord Frankrijk (Amiens). Eind 15e eeuw. Dis is een boek uit de collectie van Kasteel Huis Bergh.
Vanwege het linkse wapen (van de familie Van den Bergh) en omdat dit zo’n prachtig juweel is: Koormantelspeld van de Heilige Vitus, circa 1335. Een koorkap is een mantel met een speld als sluiting.
Veel van de kronieken proberen te reconstrueren wat een bijzondere oorsprong de familie van hun graaf, koning of keizer is. Bij een stad als Nijmegen (Ymmaghen) is het eenvoudig de oorsprong te herleiden naar de Romeinen en wie beter dan Julius Caesar? Die jeeste van Julius Caesar, Govert van Ghemen, Holland (Gouda), 1486 – 1487. Caesar eerder als ridder dan Romeins veldheer. ‘Die jeeste’ betekent ‘het waargebeurde verhaal’.
Een van de belangrijke kronieken in het Berghse Kroniekenhandschrift is de Pausenkroniek. Daarbij ging men vaak terug op een tekst die iemand anders al eerder had geschreven, om dat, indien nodig, aan te passen en te vervolmaken. De ‘Chronicon Pontificum et Imperatorum’ werd daar vaak voor gebruikt. Er bestaan dan ook veel versies van deze tekst. Ook daarin een afbeelding met de Paus en de Keizer. Dit is de versie: Martinus von Troppau, Pausen en Keizerkroniek, Chronicon Pontificum et Imperatorum, Hagenau. Circa 1460.
Het wapen van de Bisschop van Utrecht is hier duidelijk te zien. Dit betreft de Kattendijkekroniek, Noord Holland. Mogelijk uit de omgeving van Haarlem. Circa 1491 – 1493. Maar let nog eens goed op die afbeelding:
Het is een ingekleurde houtsnede van een lezende Bisschop!
Wordt vervolgd!
Kracht van Kronieken II
Er was gisteren al te weinig tijd om het eerste bericht
af te maken. Dus pak ik vandaag de draad op.
Een handschrift als het Berghse Kroniekenhandschrift
roept een aantal vragen op die de tentoonstelling
probeert te beantwoorden.
Vragen als:
= zijn er ook gedrukte versies van dergelijke kronieken;
= ik kende al wel miniaturen maar dit is toch een heel
andere manier van illustreren
= worden illustraties altijd speciaal voor een boek gemaakt
De illustraties werden niet altijd speciaal voor een boek gemaakt. Soms werden ze pas later toegevoegd. Dit boek is daar een voorbeeld van. Hugo Ripelin van Straatsburg is de auteur van het boek met de titel Compendium veritas theologiae, Duitsland. Deze versie is van circa 1400 – 1425. De afbeelding is later aan de tekst toegevoegd.
Een ander voorbeeld van een met pentekening geïllustreerd handschrift. Nederrijnse Historiebijbel, Rijnland (Keulen?), 1457.
Dit boek is een voorbeeld van een kroniek (geschiedenisboek). Willem van Berchen is de schrijver en het heet Kroniek van Gelre, Nijmegen, 1457. volgens mij schreef hij het er zelf bij:
Willem van Berchen is de belangrijkste geschiedschrijver van het middeleeuwse hertogdom Gelre. Zijn bekendste werk is de Gelderse kroniek, een hoogtepunt in zijn oeuvre, waarin hij de geschiedenis van het hertogdom Gelre vanaf het ontstaan tot in zijn eigen tijd beschrijft. Hij was ook geestelijke, maar in die hoedanigheid heeft hij aanzienlijk minder sporen in de Gelderse geschiedenis achtergelaten. We kennen hem op de eerste plaats als de auteur van een aantal kronieken en over zijn persoonlijke levenswandel weten we weinig. Geboren werd hij waarschijnlijk in Nijmegen. Hij stamde uit een Nijmeegs geslacht, zoals hij zelf in de proloog tot zijn Gelderse kroniek schrijft. Het zal een eenvoudig burgermilieu zijn geweest. Over zijn vader weten we niet meer dan dat hij in 1393 het Nijmeegse burgerrecht verwierf en van zijn moeder kennen we zelfs niet de naam.
Het biografisch woordenboek Gelderland geeft
nog veel meer informatie over Willem van Berchen.
De verhoudingen tussen de kerk en de vorsten was natuurlijk ook erg belangrijk. Daarom dat in dit boek een grote illustratie die verhoudingen tussen hen duidelijk maakt. Een houtsnede. Dit is een voorbeeld van een gedrukte kroniek. Hartmann Schedel, Liber Chronicarum, Neurenberg, 1493.
Een voorbeeld van een geïllustreerd boek, een handschrift. Met een pentekening van strijdende ridders bijvoorbeeld. Claes Heynensz, Hollantsche Cronike, Noordelijke Nederlanden, uit het midden van de 15e eeuw.
Kracht van Kronieken I
‘Kracht van Kronieken’ is een tentoonstelling die ik zag
in Kasteel Huis Bergh in ‘s-Heerenberg.
Daar ben ik vorige week naar toe geweest.
Aanleiding voor de tentoonstelling is de koop in 2017 van
een handschrift met een verzameling geïllustreerde kronieken,
of geschiedverhalen. De aankoop werd gedaan door Kasteel Huis Bergh.
Het gaat om 11 kronieken die allemaal worden ‘ingeleid’
door een gekleurde tekening.
Het is een indrukwekkende tentoonstelling waarvan ik hier maar een paar glimpen van kan laten zien. Dan nog, dan lukt me niet in één bericht. Dus dit is het eerste bericht. Zo’n kroniek (handgeschreven!) kan je natuurlijk alleen pagina voor pagina laten zien. Daarom was ik blij dat de introductiefilm een aantal van de afbeeldingen liet zien.
Dit stelt de Hertog van Gelre voor met zwaard en wapen.
Dit is de Bisschop van Utrecht met kromstaf en wapen. Een belangrijk onderdeel van een geschiedenis is altijd het verklaren van de machtsverhoudingen op het moment dat de geschiedenis verschijnt. Dus zie je stambomen en een toelichting op de machthebbers: pausen, bisschoppen, keizers, koningen en de adel.
Dit is de Graaf van Holland, ook met vaan en wapen.
Kasteel Huis Bergh, Kracht van Kronieken: Berghse Kroniekenhandschrift, Rijnland, circa 1450 – 1460. Dus een nog volledig geschreven boek uit de tijd dat de boekdrukkunst net op gang kwam in Europa.
Koninginnenacht Breda: rond 23:00 uur
Spectaculair.
De lichtshow op de gevel van het Koningin Wilhelmina Paviljoen gaat zo beginnen.
De kleurrijke verlichting op het Blokhuis van de KMA.
De verlichtte KMA gefotografeerd vanaf de loopbrug naar het kasteel.
Met weerspiegeling in het water.
De Lion King breekt door de gevel.
Rood.
Jazz.
Met de verlichting wordt de indruk gewekt of men de gevel kan manipuleren.
Verschillende elementen uit de geschiedenis van Breda trekken voorbij. Hier neemt Beatrix afscheid.
Nederlandse vlag.
Veel mensen vonden het een leuk idee de KMA in het licht te zetten.
De Grote Kerk vanaf de hoek Grote Markt – Reigerstraat.
Drukt op de Havermarkt.
Onder de Toren met een lange Oranje loper.
Onder De Toren, op de hoek bij De Bruine Pij.
Oranjegekte bij de middenstand.
Grote Markt – Midden.
Grote Markt – Zuid.
Grote Markt.
Terug op het Kasteelplein. Stadswapen.
NAC.
Gevelmanipulatie.
Blauw.
De KMA, vanaf de trappen van de kadettenflat.
Argusvlinder 