De Nassaus van Breda

DSC07212GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23

Op de tentoonstelling ‘De Nassaus van Breda’ in het Stedelijk Museum Breda zijn een heleboel zaken te zien. Veel heeft te maken met bijvoorbeeld de list met het Turfschip. Maar er zijn ook drie boeken te zien, in bruikleen van de Nationale Bibliotheek. Drie boeken gekocht door Hendrik III van Nassau. Dit bericht gaat over het tweede boek. Guiart des Moulins is de schrijver. De informatie op internet over hem is beperkt en niet in het Nederlands. Maar Hendrik III zal het Frans wel machtig geweest zijn. Deze bijbel bevat illustraties en daarvoor wordt gewezen naar twee namen: Fauvel Meester en de Meester van Parijs. Over deze noodnamen is ook niet veel te vinden. Zo lees ik bijvoorbeeld dat achter de Meester van Parijs misschien wel drie handen zitten. De titel van het boek is Bible Historiale Complétée (Volledige Historiebijbel). Gemaakt circa 1320 – 1340. Leer en perkament. KB 71 A 23.


DSC07213GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23DSC07214GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23DSC07215GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23

Het leeuwtje (?) helemaal onder in is schattig.


DSC07216GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23IMG_0568GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23 01IMG_0568GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétée(VolledigeHistoriebijbel)Ca1320-1340LeerPerkamentKB71A23 02


Ik ben natuurlijk ook even gaan kijken op de website van de KB.
Daar staat onder andere een lijst met eerdere eigenaren:

Louis de Luxembourg; Filips van Kleef (1456-1528); Hendrik van Nassau III ; heer van Breda (1483-1538); prinsen van Oranje-Nassau; Willem IV prins van Oranje en Nassau (1711-1751); Willem V prins van Oranje en Nassau (1748-1806); Stadhouderlijke Bibliotheek, ‘s-Gravenhage; Cleef, P. van en D. Monnier (auctie, 1749); Parijs, Bibliothèque Nationale.

Dan ben je in ieder geval in goed gezelschap.
Dan volgt een beschrijving van het boek:

Het openingblad ontbreekt voor fol. 1,
De tekst van de tweede helft van de Bible Historiale Completée (te beginnen bij Ecclesiastes) ontbreekt
Datering band: 1755-1760
Geradeerde wapens van Waleran of Jean de Luxembourg (fol. 73v, 79r, 83r, 103r, 117v, 125r, 134v, 136v, 151r, 164r, 183v, 203v, 204v, 216r, 220v, 221v, 228r, 232v, 240v, 246r, 249v, 276r) en van Jean de Luxembourg (fol. 47r, 88r, 143r, 184r, 239r, 287r); fol. 287v: handtekening Filips van Kleef
51 miniaturen, 1 pentekening, 8 gehistorieerde initialen, gedecoreerde initialen, randversiering

SamsonDoodDeLeewMetBloteHanden

De afbeelding verbeeldt een verhaal uit het bijbelboek Rechteren: Samson doodt de leeuw met blote handen. Volgens mij vinden de toeschouwers het ook niet alles. Deze afbeelding komt van de website van de KB. Folio 131R, kolomminiatuur.


De andere miniatuur die in de tekst bij het tentoon
gestelde boek genoemd wordt is met David en Goliath.
Op de tentoonstelling is die niet te zien, het is niet mogelijk
om meer dan twee pagina’s tegelijk te tonen op een tentoonstelling.
Op internet is die snel gevonden.

GuiartDesMoulinsFauvelMeesterMeesterVanParijsBibleHistorialeComplétéeDavidAndGoliathDavidKillsGoliathWithAStoneFromhisSlingFolio144vColumnMiniature

Guiart des Moulins, Fauvel Meester, Meester van Parijs, Bible Historiale Complétée, David and Goliath: David kills Goliath with a stone from his sling (David doodt Goliath met een steen uit zijn slinger). Folio 144v, kolomminiatuur. Grappig dat Goliath als een ridder in uitrusting gekleed is. David is maar een herder met de kudde achter zich.


Oogtegels

IMG_0425UniekEnGeheimzinng
In het Kasteel van Breda lagen ooit ‘Oogtegels’.
Hendrik II van Nassau en Mencia de Mendoza lieten ze leggen.
Ze waren gemaakt in Antwerpen door de van oorsprong Italiaanse
pottebakker/keramist Guido Andries di Savino.

Op het Kasteelplein in Breda worden ze nu verbeeld
in een werk van de Spaanse Javier de Riba.

Dat werk is een skatebaan annex podium voor kleinkunst
(muziek, dans, yoga, acrobatiek, zang, enz.) en vervangt
de pontons die in eerdere jaren bij het Spanjaardsgat lagen.

Vanmorgen was de opening.

IMG_0424BredaKasteelpleinOogtegels

Rond 10:00 uur waren de hekken die er de afgelopen weken stonden weg. Het kan gaan beginnen.


IMG_0425HendrikIIIVanNassauMenciaDeMendozaGuidoAndries(DiSavino)


Toen ik nog wat verder zocht op het internet naar de oogtegels
kwam ik de volgende tekst tegen:

De lofzang van Pieter Nuyts “over het volbouwen des Hofs”
te Breda door Stadhouderkoning Willem III in 1697:

Hoe ziet men ’t puikst van neerlands zalen
En gaandeloze trappen praalen
In t midden van een staage ry
Van kamers transsen en zaletten
Van schoon gesiered kabinetten
Een veelgeoogde gallery

Met voetnoot;
In elken Vloersteen dezer Gallery is een geschilderde Oog gebakken…

Pieter Nuyts is een kleurrijk figuur en dan zeg ik het heel positief.
Hij was bestuurder en als koloniaal actief in (de buurt van) Australie
en in Japan en Taiwan.
Het liep helemaal verkeerd zoals uit de volgende veroordeling blijkt:

Een VOC-rechtbank in Batavia verklaarde hem op 17 september 1633 onder andere schuldig aan dubbele boekhouding, het tegen de instructies in privé handel drijven, het onterecht gijzelen van de Chinese admiraal in Amoy, zelfverrijking, bigamie, de moord op de zesenzestig VOC-militairen, het niet voorkomen van de gijzeling op Formosa, het willen claimen van het opperhoofdschap in Hirado en het onheus behandelen van de Japanse keizer. Als straf werd de betaling van zijn gage stopgezet en werden al zijn bezittingen geconfisqueerd.

Dat dit soort criminelen toch snel weer de vrije hand kregen
blijkt wel dat de man na terugkeer nog drie keer burgemeester
van Hulster Ambacht en twee keer van Hulst werd, terwijl de
eerder opgelegde boete werd terugbetaald aan hem !

IMG_0428OogtegelUitHetKasteelVanBredaGuidoAndries(DiSavino)1525-1550

Dit zijn dan de echte oogtegels waarop de opbouw op het Kasteelplein in Breda, op gebaseerd zijn. Gemaakt door Guido Andries (di Savino) in 1525 – 1550.


IMG_0429BredaKasteelpleinOogtegels

Dit is dan wat er vandaag op is gebaseerd met de hulp van de Spanjaard Javier de Riba.


IMG_0430BredaKasteelpleinOogtegelsIMG_0431BredaKasteelpleinOogtegelsIMG_0432BredaKasteelpleinZondagochtendconcertMetBeethovenEnOogtegels

Een zondagochtendconcert met Beethoven en moderne oogtegels op het Kasteelplein.


IMG_0434BredaKasteelpleinGroteKerkOogtegelsIMG_0435BredaKasteelpleinOogtegels

Net voor ik weg ging begon een Flamenco. Daar zat nog wel wat ruimte voor verbetering in. De komende weken is er een afwisselend programma waarin deze dansers nog een paar keer kunnen laten zien wat ze waard zijn.


IMG_0437BredaKasteelpleinOogtegelsIMG_0439BredaKasteelpleinOogtegelsIMG_0425UniekEnGeheimzinng


Razende stilstand

De tweede tentoonstelling waar ik even bij wil stil staan.
Na de tentoonstelling met het werk van Helen Vergouwen
volgt de collectietentoonstelling (verplichte looproute).
Vooral voorwerpen die ik ken van eerdere bezoeken.

Daarna volgt ‘Razende stilstand’, een tentoonstelling met kunst
uit Breda en omstreken gemaakt tussen 1970 en nu.
Ik heb vooral naar de werken op zich gekeken.
De boodschap van de curator kwam niet echt binnen en
daarbij komt dat ik een tentoonstelling over dynamische
moderne kunst nooit ‘Razende stilstand’ zou noemen.
Waarschijnlijk een titel die heel slim bedacht is maar
misschien te slim is.

De kunst deed me veel plezier.
Sommige werken kende ik van vorige tentoonstellingen zoals
de geënsceneerde foto’s van Teun Hocks maar ook heel
vaak zag ik werk dat ik nog niet kende van bekende
en onbekende kunstenaars van Breda.
Daarbij moet je Breda ruim zien.

IMG_5455PieterLaurensMolNachtzwaluw

Pieter Laurens Mol is een bekende naam in het Bredase maar dit zag ik voor de eerste keer. Ik ben verkocht. De strik en zwaluwstaarten in het zwarte hout: Pieter Laurens Mol, Nachtzwaluw.


IMG_5457JaapDeVriesBosII

Dit is een werk waar ik meteen op af liep. Je herkent het werk van Jaap de Vries gelijk. Op de tentoonstelling waren twee werken van zijn hand te zien. Een tweede foto volgt dadelijk. Jaap de Vries, Bos II.


IMG_5458FransVanVeenHendrikIII

Dit schilderij is enorm groot en daarom viel het niet mee om het op een goede manier op de foto te krijgen. Maar die paarse kleur doet het zo goed. Op zijn website heet het werk overigens Graaf Hendrik III.


Voor Breda (en niet alleen voor Breda) was graaf Hendrik TTT
belangrijk, zie Wikipedia:

Hendrik III van Nassau-Breda (Siegen, 12 januari 1483 – Breda, 13 september 1538) was graaf van Nassau en Vianden, heer van Breda en de Lek, en heer van Asse van 1504 tot 1538.

Hendrik III was een zoon van Jan V van Nassau-Dillenburg, stadhouder van Gelre, en Elisabeth van Hessen-Marburg. Hij was de broer van Willem de Rijke, graaf van Nassau-Dillenburg en dus een oom van Willem van Oranje. In 1504 erfde hij de bezittingen van zijn kinderloos overleden oom, Engelbrecht II van Nassau.

Hendrik trad in dienst van Filips de Schone die hij vergezelde op zijn reizen door Europa. In 1504 werd hij drossaard van Brabant. Op 17 november 1505 nam Filips de Schone hem op in de Orde van het Gulden Vlies. Op 31 december 1510 werd hij aangesteld als kastelein (rentmeester) van Slot Loevestein. Van 1515-1521 was hij stadhouder van Holland en Zeeland.[1] Ook was hij buitenlid van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ‘s-Hertogenbosch. In 1517-1518 betaalde hij het verschuldigde ‘ante obitum’ (doodschuld) aan deze broederschap. Ook werd hij een van de gouverneurs over de jonge Karel V met wie hij een goede band opbouwde. In 1521 overleed zijn tweede vrouw, Claudia van Chalon.

In datzelfde jaar, aldus Michel de Montaigne (Essais I,5), was Hendrik III betrokken bij het beleg van de Franse stad Mousson. Ook was hij het die namens Karel V Lyon innam (zie Italiaanse Oorlog van 1521-1526). Tussen 1522 en 1530 verbleef hij als raadsman en opperkamerheer van Karel aan diens hof in Spanje, de hoogste functie aan het hof. In 1524 trouwde hij op aanbeveling van Karel met de zestienjarige Mencía de Mendoza, die als dochter van Rodrigo de Mendoza uit een van de rijkste en aanzienlijkste geslachten van Spanje stamde. Ook nam hij deel aan een veldtocht tegen de Ottomaanse sultan Süleyman I. Hij stierf in 1538 en werd in de Grote Kerk in Breda begraven. Zijn weduwe, Mencia de Mendoza, hertrouwde in 1540 met Ferdinand van Aragón, hertog van Calabrië, zoon van koning Frederik IV van Napels. Zijn zoon uit zijn tweede huwelijk, René van Chalon, volgde hem op.

Tijdens het beheer door Hendrik beleefde Breda een periode van grote bloei. Hendrik gaf in 1536 opdracht tot de bouw van een renaissance-paleis, het Kasteel van Breda. De Henricuspoort, de voornaamste toegangspoort tot het kasteel draagt nog zijn naam. Het kasteel werd niet voltooid tijdens zijn leven.

IMG_5459MargotZweersFlatObjectNr14

Dit vond ik vooral heel leuk. De schaduwen op dit voorwerp zijn geschilderd. Daarom heet dit werk van Margot Zweers, Flat object #14.

IMG_5460MargotZweersFlatObjectNr14


De namen van de kunstenaars en hun werk stonden, als dat kon,
op de muur.
Dat leverde bij het werk van Margot Zweers dan de volgende bonus op:


IMG_5461MargotZweersFlatObjectNr14Txt


IMG_5462RuthTerwielGeel-ZwartMetOren2020

De tentoonstelling toonde ook een aantal vazen. Ruth Terwiel maakte deze Geel-Zwart met oren. Ik neem aan dat er geen verband is met NAC?


Wat jammer is aan een dergelijke tentoonstelling is dat er geen
catalogus is. Dat hoeft voor mij niet gelijk een duur boekwerk
te zijn maar een tekst met de afbeeldingen van de werken waarin
toegelicht wordt waarom de werken voor deze tentoonstelling zijn
geselecteerd. Leuk als naslagwerk en eventueel meer kennis op te
kunnen doen van museum, curator, kunstenaar en werk.
Tegen een kleine betaling zou dat mogelijk moeten zijn.

IMG_5465RuthTerwielEzelvaas2020

Deze vaas vind ik heel bijzonder. Als ik het goed begrepen heb vertegenwoordigen de beide vazen van Ruth Terwiel het jaar 2020 in het overzicht. Ruth Terwiel, Ezelvaas.


IMG_5466YeungYuk-KanHomeIII2021

Deze vaas vertegenwoordigt 2021. Hij is gemaakt door Yeung Yuk-Kan en heeft geen bodem. Niet gemaakt om echt als vaas dienst te doen. Meer als canvas met een prachtig rode stempel zoals zo vaak op Aziatische kunst.

IMG_5471YeungYuk-Kan

IMG_5467YeungYuk-KanHomeIII2021

De vaas heet Home III.

IMG_5469ColinPetersHetLaatsteUurVanSebastiaanMatte

Dit werk van Colin Peters maakt op mij veel indruk. De titel roept bij mij niet direct herkenning op: Het laatste uur van Sebastiaan Matte. Op de wand las ik er iets over.


IMG_5470ColinPetersSebastiaanMatteBeeldenstorm

Veel razends, heel weinig stilstand. De bewering dat Sebastiaan Matte de Beeldenstorm ontketende is misschien wat zwaar aangezet maar de verbinding naar de Twin Towers is interessant.


IMG_5472JaapDeVriesBosLichaamInHetBos

Jaap de Vries, Bos (Lichaam in het bos). Het rustige bos waarover in de tekst net gesproken werd is bij Jaap de Vries dus niet altijd rustig.


IMG_5473JosuaWechslerIkarus

Josua Wechsler, Ikarus. Sommige werken hangen hoog tegen de muur. Misschien mooi voor het effect en goed voor de ruimtebenutting maar soms moeilijk voor de fotograaf.


IMG_5475MelanieDeVroomZonderTitel

Melanie de Vroom, Zonder titel.


Er was nog veel meer te zien.
Alles bij elkaar een heel goede reden voor een
bezoek aan het Stedelijk Museum Breda.

den stenne monster the Breda

Een tijdje terug kreeg ik een boekje,
indirect, uit een erfenis.
Het boekje heet ‘De middeleeuwse omwalling van Breda’
en is uit 1978.

 photo IMG_20141017_0001KaftDeMiddeleeuwseOmwallingVanBredaBreda1978.jpg

Het gaat om een ‘Overdruk uit Jaarboek XXX (1977)’ van de
Geschied- en Oudheidkundige Kring
van Stad en Land van Breda “De Oranjeboom”.
Het boekje is gemaakt door ‘Broese’ in Breda.
Mijn vader heeft daar, lang voor deze uitgave,
de eerste stappen in het grafisch vak gezet.

Een van de leuke dingen van het boekje, dat twee verhalen bevat,
is dat een van de twee schrijvers een opdracht in het boekje
heeft geschreven op de binnenkant van de kaft.

 photo IMG_20141017_0011BinnenkantKaft.jpg

De twee verhalen zijn:

“De middeleeuwse omwalling van Breda”, door Dr. F.A. Brekelmans.
en
“De opgraving van de Gasthuispoort te Breda” door L. Moelands

Brekelmans was gemeentearchivaris van Breda van 1957-1982.
Heeft veel artikelen over Breda op zijn naam staan.
Moelands was amateurarcheoloog en lid van de Archeologische Werkgroep Breda.
Dhr. Moelands was direct betrokken bij de opgraving die hij
in zijn artikel beschrijft.

 photo IMG_20141017_0011BinnenkantKaftOpDrachtVriendelijkAangebodenDootLMoelandsJuli78.jpg

Binnenkant kaft met opdracht:
Vriendelijk aangeboden door L. Moelands, juli ’78.

Het artikel van Brekelmans levert een leuke reeks jaartallen op
in het ontstaan van Breda en de omwalling:

1160 Vermoedelijk ontstaan van Burcht Breda (Cerutti)
1165 Tolheffing door lokale heren
1198 Voor het eerst is er sprake van ‘castellum’,
een term voor een bouwwerk met militaire doeleinden.
1223 ‘casterum’ (burcht) en villa Breda worden genoemd. Nog geen stad.
1240 Bouw van het eerste Begijnhof
1246 Het ‘hospitale’ wordt genoemd (gasthuis)
1252 stadsrechten worden verleend door Hendrik IV van Schoten
1259 Jaar van de oudst bewaard gebleven schepenacte van Breda
1269 Er wordt een contract overeengekomen tussen Elisabeth van Breda/
Arnoud van Leuven en de stad Breda over de financiering van een kerk

“doen men makede den stenne monster the Breda” monster is monasterium wat kerk of klooster kan betekenen.

1290 Blijde inkomste van Raso II, er wordt gesproken over ‘port Breda’
In het algemeen betekent dit dat er sprake is van een versterkte stad.
Daarnaast wordt het recht verleend ‘cauchidegelt’ te heffen.
Dat staat voor kassei- of weggeld.
1308 Akte van scheiding tussen de Zusters Norbertinessen van Catharinadal
en het Gasthuis.

“eenen weegh gaende neffens den veistgraft twentech voete wijt van den veistgraft of darbi” Veist betekent zoveel als verstekte en graft is gracht of misschien wal.

1330 – 1333 Uitbreidingen met onder andere bakstenen muren
1400 – 1410 De werken worden afgerong
1410 Begin bouw Onze-Lieve-Vrouwekerk
1530 Aanleg van de aarden wallen start door Hendrik III van Nassau.
Aarden wallen waren veiliger dan stenen muren als verdedigingswerk.
1537 Bossche of Gasthuiseindse Poort gereed.
1538 Ginnekenpoort gereed
1546 Haagpoort gereed.

Deze gegevens dateren inmiddels van 35 jaar geleden.
Misschien zijn er inmiddels nieuwe inzichten.

Het verhaal van L. Moelands is voor mij veel actueler.
Ik kan me nog wel herinneren dat met aan het graven was op de Vlaszak.
Er stond een kunstwerk geschilderd op de schutting
dat je in volle pracht kon zien vanaf 1 specifiek punt.
Vanuit een ander perspectief stelde het niets voor.

Daarvan staat een foto in het boekje.
Toeval wil dat het gebouw dat er is weggezet na de opgraving
inmiddels al weer aan vervanging toe is.
Binnenkort dus weer een kans om daar weer opgravingen te doen.

 photo IMG_20141017_0012FotoHoekVeemarktstraatCatharinastraatVlaszak.jpg

Foto hoek Veemarktstraat, Catharinastraat, Vlaszak.

Jan van Scorel terug in de Grote Kerk

 photo DSC_0502PraalgrafEnVanScorel.jpg

Praalgraf en het drieluik van Jan van Scorel.

 photo DSC_0506LinkerpaneelJanVanScorelDeVindingVanHetWareKruisZoonConstantijnVoertIn312StrijdOmPonteMilvio.jpg

Door de plaats en positie van het enorme schilderij laat het zich heel moeilijk mooi fotograferen. Het licht dat van achter door de ramen komt, maakt het heel moeilijk het schilderij goed te zien. De laatste keer dat ik het zag, op de grote tentoonstelling in Utrecht, was het veel beter te zien. Maar het werk hoort in de Grote Kerk thuis.

Het linkerpaneel van Jan van Scorel’s De vinding van het Ware Kruis toont de zoon van Keizerin-moeder Barbara (Constantijn) die een strijd levert over de Ponte Milvio. Deze slag markeerde de bekering van Constantijn naar het Christendom.

 photo DSC_0506MiddenpaneelJanVanScorelDeVindingVanHetWareKruisKeizerinMoederBarbaraVindtIn324DeDrieKruisenVanGolgotha.jpg

Het schilderij is bijna een stripverhaal. Ieder paneel, ook dit middenpaneel, vertelt een deel van het verhaal. Hier zie je dat de Keizerin-moeder Barbara in het jaar 324 de drie kruisen van Golgotha vindt.

 photo DSC_0506RechterpaneelJanVanScorelDeIdentificatieVanhetKruisVanChristusEenDodeKomtTotLeven.jpg

Het rechterpaneel toont het moment waarop het kruis van Christus wordt geidentificeerd en er tegelijkertijd iemand uit de dode opstaat.

Het schilderij dateert uit ongeveer 1540.

 photo DSC_0507DrieluikJanVanScorel.jpg

Het drieluik “De Vinding van het ware kruis”(Ca 1535) van Jan van Scorel is een altaarstuk dat gemaakt is voor het nieuwe Herenkoor van de Grote Kerk.

De meest waarschijnlijke opdrachtgever is Rene van Nassau Chalon, de eerste Prins van Oranje, zoon van Hendrik III van Nassau. Het drieluik werd geschilderd in het atelier van Jan van Scorel in Utrecht. Het is een van de drie bewaard gebleven monumentale altaarstukken die in de jaren veertig en vijftig van de 16e eeuw in de werkplaats van Jan van Scorel werden gemaakt. Alle andere zijn waarschijnlijk verloren gegaan tijdens de Beeldenstorm (1566).

 photo DSC_0508Koorknaap.jpg

 photo DSC_0509PeeterJanssenVanDerLochtGrafsteen.jpg

Als je er dan toch bent, loop je even rond door de Grote Kerk. Je ziet er iedere keer weer nieuwe dingen. Peeter Janssen van der Locht.

 photo DSC_0512InterieurGroteKerk.jpg

 photo DSC_0514NieuwgerestaureerdeMuurschilderingInDeGroteKerkInBreda.jpg