Ze zwegen beide, blik in blik, zuinig met woorden.
En zo zaten ze een poosje stil tegenover elkaar,
ieder aan een raam van de smalle salon.
De oude, oude vrouw zat in de schemer van de wijnrode geribde overgordijnen, met crèmekleurige vitrage van tule en linnen en dan weer een wijnrode, fluwelen tochtdoek die met een bocht langs het kozijn ging.
Pagina 36 van Louis Couperus, in een hertaling van Michelle van Dijk, Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan.
Multatuli, Niemand weet het en zy die beweren het te weten zyn ’t onderling niet eens. Idee 415.
Louis Couperus, De Stille Kracht.
Miguel de Cervantes, Don Quixote.
Multatuli, Van de maan af gezien zijn we allen even groot.
Besloot maar iets met boeken te kopen.
Couperus is een van de grootste schrijvers in onze taal.
Daar zijn dan ook heel veel boeken over geschreven.
Niet allemaal even eenvoudig.
Dit is een leuk boek dat een overzicht geeft van het leven van
Louis Couperus en de belangrijkste thema’s in zijn werken.
De schrijver doet dit aan de hand van een reis langs de plaatsen
die Couperus bezocht tijdens zijn leven en waar hij regelmatig
voor langere tijd verbleef.
Een genot om te lezen in deze boekenweek.
Nog geen 12 Euro.
Rémon van Gemeren, De kleine Couperus.
De ondertitel van het boek is “Levenskunst volgens de excentrieke schrijver”.
Op de achterkant van het boek staat het in eenvoudige termen en
lees je ook waarom Couperus en zijn werk, en dit boek voor moderne mensen
heel relevant is:
Hoe de schrijver……”telkens weer een antwoord zoekt op het vraagstuk van de wezenlijke menselijke tragiek: hoe om te gaan met het gegeven dat we meer willen dan we ooit kunnen krijgen?”
Volgens mij is dat een super actueel gegeven. Of het om de klimaatcrises
gaat, om de opvang van vluchtelingen, over het budget voor de EU,
over Brexit, over een nieuwe keuken, over een relatie (of vul maar aan).
In essentie komt het steeds op deze vraag aan.
Couperus worstelt ook met die vraag, op zijn manier, brengt dit in beeld,
toont oplossingen of juist wegen die niet naar een oplossing leiden.
Om ons daarin deelgenoot te maken schreef hij boeken.
En hoe!
Okay een hertaling is iets heel anders dan een vertaling,
maar deze dingen houden we al weer een aantal weken bezig.
Eerst de vertaling van Don Quichot van Cervantes en het boek ‘Cervantes & Co’
van Barber van de Pol over haar werk aan deze Nederlandse vertaling.
Dan de prachtige uitgave van Het snoer der ontferming, een boek van Couperus.
Niet hertaalt maar uitgebreid voorzien van context en toelichting.
Dan de vertaling ‘Onze gemeenschappelijke vriend’ (Our mutual friend)
van Charles Dickens. Geweldig boek, geen toelichting van vertaler.
Afgelopen zaterdag stond in de Volkskrant de column
van Sylvia Witteman: Een kleine furie in haar serie
‘Witteman heeft iets gelezen’.
Ik zie wel eens twitterberichten van haar langskomen
en meestal wordt ik van de toon niet zo blij.
Het artikel van zaterdag is heel geslaagd naar mijn gevoel.
Sylvia Witteman: ‘Een kleine furie’ in haar serie ‘Witteman heeft iets gelezen’ uit de Volkskrant van zaterdag 9 februari.
De ‘hertaling’ van Couperus: alsof Dick Bruna de Sixtijnse kapel beschilderd heeft
In de serie ‘Tragische literaire misstanden’ vandaag: de zogeheten ‘hertaling’ van Couperus.
Ach, Louis Couperus! Wat houd ik toch veel van die geparfumeerde ouwe crypto-nicht, met zijn heerlijke, tierelantijnige poederdons-proza!
Zoveel houd ik van Louis Couperus, dat ik mijn jongste zoon naar hem heb genoemd.
Diezelfde jongste zoon, zo wil de ironie van het noodlot, leest geen boeken (tenzij men hem dwingt met behulp van een vlammenwerper en harpoen) en zéker niet van Couperus.
Hertaalster Michelle van Dijk weet hoe dat komt: Couperus is ‘veel te bloemrijk voor deze moderne tijd, met zijn herhalingen, de neologismen, de gallicismen, de puntjes… de uitroeptekens!!
Maar wat nog het meest afwijkt van onze taal nu, is de zinsvolgorde, (lengte ook, ja).
En geloof me, dat is dus iets waar een jonge lezer over struikelt.’
Hm. Ooit was ik zo’n jonge lezer, een jaar of 15, toen ik Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan in handen kreeg.
Alles aan dat boek was mij vreemd.
Het taalgebruik, de familieverhoudingen, de Indische achtergronden, de zeden en gebruiken van het fin de siècle; maar ik werd betoverd door het proza, júist die lange zinnen, gallicismen, neologismen, puntjes en uitroeptekens.
Het was (bijna) dezelfde coup de foudre die ik later kreeg bij het lezen van A.F.Th. van der Heijdens De tandeloze tijd, ook bloemrijk, ook lange zinnen, en ook heel veel puntjes… zouden jonge mensen dát nog lezen,trouwens?
Misschien wordt het anders tijd om daar ook een hertaling van te maken, meteen flink inkorten ook, want wie zit er nog op vuistdikke tetralogieën te wachten?
Alles wat meer tijd kost dan Tim Krabbé’s Het gouden ei laat ons nageslacht immers links liggen, ten faveure van Netflix en games.
Met de dood in het hart begon ik de hertaling te lezen van Van oude mensen.
Op de eerste bladzijde ging het al mis.
In het origineel zegt Lot, de zoon, tegen zijn moeder: ‘Steyn is toch je man… Je moest niet altijd zoo met hem kibbelen, en zulke dingen zeggen, of denken.
Je bent weêr net een kleine furie geweest.
Dat geeft rimpels, zoo boos te zijn.’
Van Dijk ‘hertaalt’ dit fragment als volgt: ‘Steyn is je man, jullie moeten niet steeds ruzie zoeken en onaardige dingen zeggen of denken.
Je ging net als een wraakgodin tekeer!
Daar krijg je alleen maar rimpels van, van zo boos zijn.’
Lelijk hè?
Trouwens, zijn ‘furie’ en ‘kibbelen’ moeilijker woorden dan ‘wraakgodin’ en ‘ruzie’?
En waarom heeft Van Dijk, die uitroeptekens toch ‘te bloemrijk’ vindt, er zélf een toegevoegd, op een plek waar dat volstrekt niet logisch is?
Ook met het liquideren van die gewraakte gallicismen gaat het mis. Couperus strooit inderdaad nogal met woorden als ‘boudeeren’ of ‘porte-brisée’. Het aardige is dat je bijna altijd uit de context begrijpt wat ze betekenen, en daardoor terloops nog wat Frans leert. Van Dijk vindt van niet, en vertaalt bijvoorbeeld ‘bottines’ met ‘laarzen’. En dat terwijl de zachte, ijdele Lot helemaal geen type is voor laarzen. Hij draagt bottines, laarsjés dus. Noem ze dan laarsjes, enkellaarzen, of desnoods booties. Of beter nog: laat gewoon ‘bottines’ staan.
Ik las nog even verder. Het was alsof de Sixtijnse kapel was beschilderd door Dick Bruna, Erbarme dich gezongen door Sieneke, James Bond gespeeld door Gerard Joling.
Nee, met deze ‘hertaling’ valt niemand te winnen voor Couperus.
Alle curieuze charme van diens proza is eruit verdwenen.
Met de uitholling van Couperus, hoe goed bedoeld ook, neemt Van Dijk bovendien een groot risico. Het is immers volstrekt niet denkbeeldig dat de lezers ontgoocheld zullen denken: ‘Is dít nu een beroemde schrijver? Laat verder maar zitten dan.’
Ze zijn zo knap tegenwoordig.
Heb ik een Literaire T-Shirt gekocht.
Ik heb het gekocht van het bedrijf Verloren Woorden,
Uitgevers van Literaire T-shirts.
Het onderwerp van mijn shirt is Psyche van L. Couperus.
De foto is gemaakt met een lamp op het shirt gericht: Psyche van L. Couperus.
De afbeelding in detail: Psyche van L. Couperus, de ontwerper was Jan Toorop.
Via de Nederlandse crowdfunding site Voor de kunst
nam ik deel aan het project waarbij familie van de illustrator
Beb Reith, sprookjes van Couperus opnieuw wilde uitbrengen
met de illustraties van Beb Reith.
In 1917 maakte Beb Reith een serie Oost-Indische inkttekeningen
met pen en penseel bij het sprookje Psyche van Couperus.
Hij deed dat op eigen initiatief, gegrepen door het verhaal.
Hetzelfde deed hij in 1918 met Fidessa, een ander sprookje van Louis Couperus.
Reith neemt contact op met Couperus die aan zijn uitgever L.J. Veen
schrijft: ….’Vervolgens zou ik je willen aanbevelen den heer Bernard Reith,……
Hij toonde mij een serie zwart-en-wit illustraties voor Psyche, die ik bizonder mooi vind’.
Het komt dan niet gelijk tot een publicatie van de prenten, dat zal pas later gebeuren.
De prenten voor Fidessa zijn nooit eerder in boekvorm verschenen.
In 1970 zijn de prenten in het Rijksprentenkabinet terechtgekomen
als onderdeel van het ´Archief Veen´.
De 2014 uitgave van Psyche en Fidessa, geillustreerd door B. Reith.
De tekst van deze blog komt onder andere van pagina 342
van het boek ‘Psyche en Fidessa’.
De prenten, volgens Couperus ‘in Engelschen stijl’ zijn prachtig!
B. Reith, Fidessa, ‘en trof het, tot het neerviel in gruis’.
Een hele leuke manier om deel te nemen aan een nieuwe onderneming
(in de meest brede zin van het woord)
is crowdfunding.
Het is bij kleinere projecten een variant op vooruitbetaling
en bij grotere projecten, het kopen van een aandeel.
Ik heb dit al een paar keer gedaan en wat
ik er zelf erg leuk aan vind is dat het door de komst
van internet een heel internationaal gebeuren is geworden.
Mijn laatste acties omvatten een vooruitbetaling
op een te verschijnen speciale uitvoering van sprookjes
van Gouperus en een boekje over soep.
Dus ontving ik afgelopen week een leuk ‘boekje’ uit Amerika.
De naam van het gefotokopieerde boekje is Stock Tips.
Een groepje enthousiaste soepmakers (20+) hebben op een heel creatieve manier
een boekje bij elkaar geplakt (ja dit is nog ‘cust and paste’
van voor Windows). Recepten, (Sterke) verhaaltjes enz maken samen dit magazine.
Een voorbeeld pagina.
En nog een voorbeeld: het woord Kok in Farsi staat voor soepmaker.
Ter afsluiting nog een dubbele pagina.
De foto’s heb ik hier niet opgenomen zodat je de teksten
zou kunnen lezen maar meer om een indruk te geven van het boekje.
Meer info: StockTipsZine@gmail.com.
Gisteren ben ik in Den Haag geweest en heb daar het
Louis Couperus Museum bezocht.
Terwijl ik in Den Haag was heb ik ook nog wat andere
zaken op de foto kunnen zetten en een paar kaarten gekocht.
Dat komt nu in een lange sliert voorbij:
Het borstbeeld van Couperus in de Surinamestraat.
Gebatikte omslag voor De Still Kracht.
Monument opgericht door onder andere de VVDM
bij de gelegenheid van de afschaffing van de dienstplicht in Nederland.
Eline Vere, 5e druk.
Oorlogsmonument aan het Nassauplein.
Het huis met de geel/wiite vlag huisvest
onder andere het Louis Couperus museum.
Omslag van ‘Langs lijnen van geleidelijkheid’.
Opstelling in het museum. Tijdsbeeld van rond 1900.
Oostwaarts, 1e druk.
Couperus ?
Nog een tableau maar nu met Couperus.
Na afloop van een voordracht over Vrouwen en lezen rond 1900
hebben we een wandeling gemaakt langs een aantal plaatsen in Den Haag
die met Couperus te maken hebben.
Zo zijn we hier bij Surinamestraat 20.
Dit is het huis waarin Couperus woonden toen hij Eline Vere schreef.
Het huis staat nu te koop.
Surinamestraat.
Ik denk niet dat de makelaars enige steun nodig hebben
dus kan ik hier vrijuit zeggen dat dit wel een heel bijzonder mooie straat is.
Damesleesmuseum.
In tegenstelling tot wat de naam zegt was en is dit een bibliotheek.
In 1859 werd er een huis gebouwd in opdracht van Guillaume L. Baud.
De minister van kolonieen is (groot?)vader van de vrouw van Couperus.
Het huis is omringd door grote bomen vandaar dat de zon
het moeilijk heeft.
Van 1878 tot 1883 woonden Couperus aan het Nassauplein.
Hier werd ‘Een lent van vaerzen’ geschreven.
Het pand is nu in gebruik door de ambassade van Peru.
Eline Vere, Theo van Nahmer.
Louis Couperus,
foto van een verloren gegaan schilderij door Antoon van Welie, 1916.
Argusvlinder 