De Stichting Handboekbinden houdt een beurs voor boekbinders in Deventer. De dag is in oktober. Altijd erg de moeite om nieuw materiaal of ervaringen op te doen. Het lijkt nog even weg maar zet het alvast in je agenda.
Tagarchief: ambacht
Plezierpapier
Een tijdje terug kwam ik een verhaal tegen over een boek
dat men van plan was te maken.
Het zou gaan over Leo Hoegen, papiermaker.
Met interesse heb ik het gevolgd en toen ik het boek kon
kopen, heb ik het ook gekocht.
Eerder deze week kwam dit heel leesbare en praktische boek
in de brievenbus terecht.
De scheppende kracht van papier, Elise Meijer schrijft in dit boek over Leo Hoegen, zijn kwaliteiten en internationale ervaring met papierscheppen.
Het boek is prettig geschreven, niet ingewikkeld of omslachtig
maar praktisch. Meteen bruikbaar voor iemand die ook eens papier
wil maken.
Zelf heb ik jaren geleden een cursus gevolgd bij Marieke de Hoop.
Een heel leuk evenement met als resultaat een aantal bladen
handgeschept papier van verschillende samenstelling waar ik
nog jaren met veel plezier toepassingen mee heb gemaakt.
Elisa en Leo pakken het anders aan: leuke afwisselende teksten
met ervaringen, weetjes en veel foto’s met bij ieder hoofdstuk
een QR-code naar een korte, heldere on-line filmles.
Het boek heb ik uit en ik heb alle lessen gevolgd en ik heb
er zin in.
Leo is zelf ook boekbinder dus weet heel goed waar je papier
voor gebruikt en hoe je met je eigen handen mooie dingen
dingen kunt maken. Als een soort samenvatting, ter afsluiting
lees je in het boek:
‘Ambachtslieden blijven ook nodig’, zegt Leo met stellige overtuiging. ‘Machines kunnen veel, maar zijn niet creatief. Een meester in een ambacht heeft zo veel kennis van materialen en gereedchappen en zo veel ervaring, die weet meteen of iets mogelijk is en hoe dan. Welke grondstoffen je moet gebruiken voor een bepaald effect. Een meester papierschepper voelt met de handen of een vel papier van goede kwaliteit is. Dat kan je een machine nooit feilloos leren. Ook voor nieuwe ideeën heb je een creatief menselijk brein nodig en de ervaring van de meester.’
Hier doet Leo Hoegen zich te kort, vind ik.
Hij gaat in de verdediging en vergeet hoeveel plezier
werken met je handen en het scheppen van papier oplevert.
Gelukkig lees je dat wel in zijn enthousiasme, ervaringen en
voorbeelden in het boek.
Daarom noem ik mijn bericht vandaag ‘Plezierpapier’.
Daar heb ik nou het lak aan…
Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft een grote tentoonstelling
over lakwerk uit Japan.
De techniek om kleine voorwerpen als doosjes af te werken met
lakwerk ken je misschien ook uit China maar de Japanse traditie
mag er zijn.
Helaas is er bij de tentoonstelling geen naslagwerk verschenen.
Dat is jammer want het is een kunstvorm waarvan niet iedereen
meteen veel kennis heeft.
Mijn toelichtingen bevatten niet de correcte Japanse schrijfwijze. Met mijn toetsenbord zou dat niet meevallen om dat wel te realiseren. Yuasa Kagyo II, Dienblad ‘Gebruiken van de Keicho-periode’, Japan, 1947.
Alleen al om kennis te nemen van de elegante schrijfcultuur… Domoto Gosaburo, Schrijfdoos ‘Het genot van herfstplanten’, Japan, circa 1910 – 1925.
De tentoonstelling toont niet alleen voorwerpen maar geeft ook achtergrondinformatie. Al kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat die informatie beknopt is. Het gesprenkelde beeld of Maki-e.
Hagino Shobei, Schrijfdoos ‘Waaier met een portret van Ariwara no Narihira, Japan, 1927.
Miki Hyoetsu II, Dienblad voor een wierrookbrander met een spiaalpatroon, Japan, circa 1930 – 1945.
Moriya Shotei, Papier- en schrijfdoos ‘Erwtenplanten’, Japan, 1930.
Otomaru Kodo, Schrijfdoos en papierplankje ‘Insecten’, Japan, 1928.
Volgens mij geeft de tentoonstelling geen beeld van de stand
van het ambacht vandaag in Japan.
Dat vind ik een gemiste kans.
Verder was het een mooie ervaring.
Het volgende project
Dit wordt waarschijnlijk het volgende boek dat ik ga inbinden. Alleen moet ik nog wat meer nadenken over de vorm die ik ga kiezen. Dus vanmiddag nog eens goed door het boek heenbladeren om ideeën op te doen. L. Brade & Dr. E. Winkler, Het geïllustreerde boekbindersboek, 2021, in een uitgave van Uitgeverij Boekblok met een nawoord door Gijs Wortel.
Zoals de titel aangeeft is het een boek met illustraties. Misschien niet zoveel als je in een modern boek zou mogen verwachten maar voor een boek uit 1861 toch heel uitgebreid voorzien van afbeeldingen.
Hier bijvoorbeeld een papiersnijmachine. Deze machines zijn geschikt om veel papier in één keer, recht af te snijden. Probeer dat maar eens met de hand met een mes. Dat zal je niet lukken maar met een dergelijke machine gaat dat prima.
Bij het boek zit een bijlage (Aanhangsel) met recepten. In 1861 was het boekbindersvak nog grotendeels handwerk. Recepten om materialen en hulpmiddelen zelf te maken waren noodzakelijk. Voor mensen die terug willen naar het oude ambacht (of er van willen leren) een schat aan informatie.
Als ik internet mag geloven (ik ken de man alleen van naam) is Gijs Wortel nog een ambachtsman die het vak van jong af aan heeft geleerd en die er ook jaren les in heeft gegeven. Zijn boeken winnen prijzen. Dus ook zijn nawoord ga ik vanmiddag nog eens goed lezen.
Even de feiten op een rijtje. Dit helpt mij altijd als ik wat wil weten over het boek terwijl ik het niet onder handbereik heb. Vooral de afmetingen zijn vaak belangrijk. Zeker om dat dit zowel een dik als een groot boek wordt.
Een van de illustraties uit het boek. Dit is een bordschaar. Zeker als je karton wil snijden, recht wil snijden, dan is zo’n tafelformaat bordschaar ideaal.
Agenda’s zijn in een tijd van mobiele telefoon en andere mobiele apparaten niet meer de meest hippe voorwerpen (het woord hip alleen al) maar dat neemt niet weg dat dit een mooi voorbeeld uit het boek is voor een titelblad voor een agenda.
Gelezen: Dick Timmerman, Perkament – Van Ambacht tot Kunst
Dit in eigen beheer uitgebrachte boek is volgens het voorwoord uit 2014. Het beschrijft waarom Dick Timmerman perkament maakt en hoe dit proces van schoonmaken, bewerken en drogen van een dierenhuid in zijn werk gaat.
Vooral de huiden van geiten en kalveren worden gebruikt
om perkament te maken.
Een eeuwen oud ambacht heeft Dick Timmerman tot een kunst verheven.
Het waarom en hoe is in het boek te lezen.
Het perkament dat je de laatste tijd op mijn weblog zit, komt
uit zijn werkplaats.
Boektotaal: Werken met leer
Afgelopen zaterdag heb ik een workshop gevolgd bij Boektotaal.
Een of twee keer per jaar volg ik ergens in Nederland of
Belgie een workshop die een relatie heeft met boekbinden.
‘Werken met leer’ paste dus precies in het plaatje.
Ik heb eigenlijk geen ervaring met het werken met leer en
had behoefte aan een overzicht: wat komt er allemaal bij kijken,
wat is nou schalmen, wat dun je nou aan leer, hoe laat zich dat verwerken?
Allemaal beginnersvragen en ik kreeg heel veel antwoorden.
De Boekenmarkt is een gezellige winkel in een van de winkelstraten
in het centrum van Steenwijk. Boektotaal is de naam van hun website.
Tweede hands boeken, een scheepsmodel, dozen (want we veranderen met de tijd mee),
papier, karton, atelierruimte, veel boekbindgereedschap, lijm, garen en
natuurlijk leer.
De workshop werd heel vakbekwaam geleid door de eigenaar en ik ging
aan het eind van de dag tevreden naar huis met een in leer ingebonden boek
dat op een haar na gereed was.
Dat het gezellig was met de eigenaars van de winkel, de hond en de cursisten
is duidelijk.
Zo gingen we aan het werk:
Het boekblok hebben we niet met de hand gemaakt. Dan kan natuurlijk wel maar dat zou te veel tijd kosten. We willen met het leer aan de slag. Dus snel twee platten gemaakt (de voor- en de achterkant van de band), het ruggebord gesneden en het kraftpapier op maat gemaakt om een en ander met elkaar te verbinden. De platten liggen hier precies verkeerd. Aan iedere plat zijn twee hoeken afgerond. Dat is om het scharnierend leer straks meer ruimte te geven en de zijde die is afgerond moet dan ook aan de rugkant zitten. Maar hier is alles nog los, dus geen probleem.
Als je met leer gaat werken leg je het ruggebord aan de andere kant van het kraftpapier dan wat je zou doen als je een linnen band maakt. De reden daarvoor is dat je de achterkant zo glad mogelijk wil maken. Alle oneffenheden die onder het leer zitten, zie je straks door het leer heen (Prinses op de erwt-effect).
Eerst plak je het ruggebord op het kraftpapier.
Dan gebruik je een kneeplatje om te bepalen waar je de platten gaat lijmen. Wat een uitvinding!
De afgeronde hoeken van de platten komen aan de rugzijde.
Er ging iets mis met het kraftpapier maar dat is geen ramp. Het ruggebord zit aan de andere kant van de platten.
Het begint in de verte al op een boek te lijken. Passen is overigens net zo belangrijk als meten en het helpt je een beeld te vormen van waar je naar toe aan het werken bent.
Liggend ziet het er zo uit.
We gaan valse ribben op de rug van het boek maken. De verdeling van die ruibben op het boek is zo dat de onderste rib op buiten proportie veel ruimte vanaf de onderkant van het boek wordt gemaakt. Om de positie van de ribben te bepalen gebruiken we een mal.
Door de boekband op de mal te leggen kun je de positie van de ribben bepalen.
Hier gaan ze dus komen.
De basis van de valse ribben kun je maken met verschillende materialen: karton, vlastouw of gewoon stukjes draad in een coating. Die zijn al mooi rond. Dan hoef je niet veel te schuren (denk aan de prinses op de erwt!).
Dit is dan het leer. Op de ruwe zijde is het boek al afgetekend.
Dat leer gaan we schalmen of dunnen. Dat kan op verschillende manieren. Een van die manieren is met een scherp mes. Boekbinden is een heel regionaal georienteerd ambacht. Het gereedschap is dan ook anders per regio. Het resultaat is steeds gelijk. Hier zie je Duitse, Engelse, Franse en Zwitserse messen. Let op, niet alle messen zijn voor linkshandigen geschikt.
Schalmen kan ook met een machine. Maar denk dan niet dat het volledig automatisch gaat. De machine is meer een combinatie van een mes en een derde handje. Het machine geeft je de mogelijkheid de schuinte en de diepte van het mes vast te zetten. Met de hand zul je dat zelf moeten doen. Als je een machine als deze gaat gebruiken moet je eigenlijk ook een mes hebben. De machine kan niet altijd overal bij.
Een van mijn grote vragen was: wat dun je dan precies aan het leer. Het antwoord: om te beginnen de randen. Hier zie je mijn stuk leer waar de randen van zijn gedund. Je ziet ook (helaas) dat het aan de bovenkant (links) mis ging. Ik heb dit leer met de machine gedund. Voor een eerste poging ben ik heel tevreden.
De tweede plaats om het leer te dunnen is op de scharnier. Dan kan ook weer met de machine. daar zijn bijzondere hulpmiddelen voor bij geleverd. Voor beginners als ik. is er ook een andere oplossing.
Hier demonstreert de instructeur het gebruikt van het machine voor een sleuf.
Op dit voorbeeldstukje leer zie je de sleuf (onderste twee) maar ook een schuine kant aan de rand (boven aan).
Hier toont een medecursist de andere methode: schuurpapier. Werkt prima.
Het resultaat. Dit is nu gereed om de band mee te gaan bekleden. Maar de basis van de band is nog niet helemaal gereed.
Eerst het leer voorlijmen met een verdunde boekbinderlijm (PVA).
Na kort drogen van het voorlijmen, definitief het leer inlijmen.
Als het leer op de basis van de band is gelijmd ga je direct de ribben modelleren. Het leer is nu extra soepel door de lijm en met een vouwbeen kun je de ribben een mooi aanzicht geven. Dit is het noeste handwerk van de ambachtsman. Een kunststof vouwbeen werkt beter want laat geen verkleuringen na.
Vroeger ontstonden de ribben omdat touw gebruikt werd om het boek te binden. Dat liet sporen na en die kun je nu ook in het leer aanbrengen.
Aan de rug gaan we een heel kleine verdikking aanbrengen. De basis daarvoor is een klein strookje karton. Hier is het al aangebracht. Dat gaat er voor zorgen dat het leer hier dikker wordt (Prinses op de erwt). Als het boek dan dichtgevouwen wordt dan schuift die verdikking over het kapitaalbandje en zorgt en zo voor dat er geen stof in de rug kan komen.
Het is echt maar een heel klein en dun strookje karton. Hier ligt het naast de pincet.
Als je dan het leer om de band vouwt kun je de verdikking direct ook modelleren. Bij het omslaan van het leer om de band moet je ook zorgen voor mooie hoeken. Ook daarvoor heeft de instructeur meerdere oplossingen. Ik weet zeker dat hij die graag aan je wil uitleggen.
Even passen. Het kapitaalbandje is hier zichtbaar. Als de band straks aan het boekblok wordt bevestigd zal de rug helemaal dicht zijn. Alleen als het boek opengevouwen wordt bij het lezen zal de rug open staan. Superslim!
Zo zien de valse ribben er uit. Ik ben heel blij!
Argusvlinder 