Boek 2 en 4

Wat er precies mis ging weet ik niet.
Misschien heb ik zitten slapen.
Het gaat nog wel om twee topboeken.

Dus laat ik eerst even stilstaan bij boek nummer twee.

DSC03961JosephusScaligerOpusEmendarioneTemporumChristoffelRaphelengiusLeiden1598

Het boek ziet er misschien niet sensationeel uit maar als je beter kijkt dan zul je snel zien dat die boek van Josephus Scaliger, Opus Emendatione Temporum, gedrukt door Christoffel Raphelengius in Leiden in 1598 is als object en vanwege de inhoud heel bijzonder.


Hoe bijzonder beschrijft Kasper van Ommen in zijn essay:

De emendatione temporum verscheen een jaar na de invoering van de kalenderherziening door Paus Gregorius XIII. De gregoriaanse kalender werd direct in de katholieke landen Spanje en Portugal ingevoerd. Andere katholieke landen volgden binnen enkele jaren. Dit riep bij de protestante Scaliger verzet op en de publicatie van zijn boek kan dan ook worden gezien als een betoog tegen de katholieke kalenderherziening.
De uitgave was een knap staaltje vakmanschap van de boekdrukker, met een in rood en zwart gedrukte tekst, in hout gesneden initialen, kop- en staartversieringen en twee uitslaande tabellen. In de tekst werden Hebreeuwse, Griekse en lettertypes in het Ge’ez (Ethiopische) toegepast. Scaligers De emendatione temporum onderscheidde zich van andere publicaties over antieke chronologie doordat hij zich bij de studie van de klassieke geschiedenis niet beperkte tot het tijdperk van de Grieken en Romeinen. Hij toonde aan dat die ook de geschiedenis van de Babylonische, Perzische, Egyptische en het Joodse volk diende te omvatten. Tot dan toe werd de geschiedenis van deze volken beschouwd als ‘heilig’ en daarom behandeld als een apart onderwerp. Hij presenteerde een synthese van nieuwe astronomische ontdekkingen en filologische interpretaties van oude westerse én oosterse bronnen. Scaliger betrok de kalenders van deze volken in een groter systeem, dat hij beschouwde als het correcte systeem van de chronologie. Hij toonde hiermee aan dat de overeenkomsten tussen verschillende oude kalenders konden worden benut voor het dateren van specifieke historische gebeurtenissen.

Pagina 25, Boeken die geschiedenis schreven.

DSC03962JosephusScaligerOpusEmendarioneTemporumChristoffelRaphelengiusLeiden1598


Boek 4 is nog bekende bij het grote publiek.
Het boek is groot, heel vaak gedrukt en eigenlijk iedereen
kent er wel een versie van.
Is het niet uit de eigen boekenkast dan wel uit de la
van een nachtkastje in een hotel.

DSC03965BooksThatMadeHistoryStatenvertalingPaulusAertszVanRavensteynLeiden1637 01

De Statenvertaling, de protestantse bijbel in de versie gedrukt door Paulus Aertsz van Ravensteyn, Leiden, 1637.

DSC04035BooksThatMadeHistoryStatenvertalingPaulusAertszVanRavensteynLeiden1637DSC03966BooksThatMadeHistoryStatenvertalingPaulusAertszVanRavensteynLeiden1637TXTDSC03965BooksThatMadeHistoryStatenvertalingPaulusAertszVanRavensteynLeiden1637 02


Boek nummer 9

DSC03984JacobusGolius(JacobGool)LexiconArabico-LatinumBonaventureEnAbrahamElzevierLeiden1653

Boek nummer 9 van de tentoonstelling ‘Books that made History’ en dat beschreven wordt in ‘Boeken die geschiedenis schreven’ (redactie Kasper van Ommen en Garrelt Verhoeven) is een dik boek. Een heel dik boek.


In het essay van Arnoud Vrolijk (pagina 77 en verder)
zegt hij het als volgt:

Maar stel je nu eens voor dat je een woordenboek maakt dat bijna 200 jaar lang in heel Europa vrijwel als enige toegang biedt tot het Arabisch, de belangrijkste en invloedrijkste taal van de islamitische wereld. En dat jouw naam synoniem wordt voor ‘Arabisch woordenboek’ zoals Verkade voor chocoladerepen. Dan heb je wat bereikt. Redenen genoeg dus om aandacht te besteden aan het bijna 5 kilo zware Lexicon Arabico-Latinum van de zeventiende-eeuwse arabist Golius uit Leiden.

DSC03985JacobusGolius(JacobGool)LexiconArabico-LatinumBonaventureEnAbrahamElzevierLeiden1653

DSC03983JacobusGolius(JacobGool)LexiconArabico-LatinumBonaventureEnAbrahamElzevierLeiden1653

Dit is de Golius in volle glorie: Jacobus Golius (Jacob Gool), Lexicon Arabico-Latinum. Gedrukt in de drukkerij van Bonaventura en Abraham Elzevier, in naam, maar in werkelijkheid waren de drukkers de zonen: Jan en Daniel Elzevier. Leiden, 1653.


Elzeviertjes

Het begrip kende ik niet maar het lijken een soort van
reisgidsen. Heel toepasselijk in deze tijd van het jaar.
Op de tentoonstelling ‘Books that made History’ zag je
naast de geselecteerde werken een paar ondersteunende boeken.
Op zijn minst net zo interessant.
Daar lag dus ook een Elzeviertje.

DSC03973Elzeviertjes

Op de foto hieronder het Elzeviertje over Polen en de Baltische staten (Links) en rechts het exemplaar over Noord Afrika. Helaas ontbraken verdere details (of ik heb niet goed gekeken). De uitgever zal natuurlijk wel Elzevier zijn.


DSC03972Elzeviertjes


Maar er lagen ook nog andere boeken dan Elzeviertjes.DSC03982FlorentiusSchuylRenéDescartes1644

Florentius Schuyl, René Descartes. Ik vermoed dat dit boek ‘Renatus Descartes de homine figuris et latinitate donatus’ heet. Maar dat is een gok.


DSC03981FlorentiusSchuylRenéDescartes1644DSC03980FlorentiusSchuylRenéDescartes1644


Boek nummer 8

Ergens is mijn telling van de boeken op de tentoonstelling
Books that made History / Boeken die geschiedenis schreven,
de mist in gegaan.
Volgens het Stembiljet is het boek van vandaag, boek nummer acht.
Het zijn dan ook meteen twee boeken!

IMG_8553BoekenDieGeschiedenisSchrevenRMO

Op nummer 8 staan Willem Piso en Georg Markgraf. Hun werk kwam in een publicatie te staan die in twee delen verscheen.


DSC03979WillemPisoGeorgMarkgrafHistoriaNaturalisBrasiliaeDrukkerFranciscusHackiusEnLowijsElzevierAmsterdam1648

Een naam moet ook nog even vermeld worden: Johannes de Laet. Hij redigeerde het werk van twee geleerden en maakte er een publicatie van.


Het essay is van Mariana Francozo en op pagina 70 en volgend schrijft ze:

Het succes van het boek is in de eerste plaats te danken aan de rijke beschrijvingen van de tropische natuur, maar dat was zeker niet het enige. Ook de opzet, de indeling en de context waarin het boek in de republiek tot stand kwam, hebben bijgedragen aan de impact ervan. Het oek heeft een structuur die we vandaag de dag zouden typeren als ‘encyclopedisch’. In plaats van een verhalend verslag bestaat het werk uit thematische hoofdstukken met een reeks artikelen die beginnen met de lokale naam van een plant of dier, gevold door de Nederlandse en/of Portugese benaming en de fysische of morfologische beschrijving ervan, waarna de gebruiksmogelijkheden en andere interessante of nuttige wetenswaardigheden volgen.
Hoewel het wetenschappelijke classificatiesysteem pas in de achttiende eeuw zou worden ontwikkeld, had de Historia Naturalis Brasiliae al een indeling die nog eeuwenlang bruik- en herkenbaar zou blijven voor wetenschappers en geleerden. In feite was het boek al snel na publicatie een gezaghebbende bron over de flora en fauna van Zuid-Amerika, zozeer zelfs dat de Zweedse natuuronderzoeker Carl Linnaeus er in zijn taxonomische systeem naar verwees.

DSC03976WillemPisoGeorgMarkgrafHistoriaNaturalisBrasiliaeDrukkerFranciscusHackiusEnLowijsElzevierAmsterdam1648

Willem Piso & Georg Markgraf, Historia Naturalis Brasiliae. Drukker/uitgever: Franciscus Hackius en Lowijs Elzevier, Amsterdam, 1648.


DSC03977WillemPisoGeorgMarkgrafHistoriaNaturalisBrasiliaeDrukkerFranciscusHackiusEnLowijsElzevierAmsterdam1648DSC03978WillemPisoGeorgMarkgrafHistoriaNaturalisBrasiliaeDrukkerFranciscusHackiusEnLowijsElzevierAmsterdam1648


De bequaemheyd des vrouwlijcken geslachts (7)

Boek nummer 5.

Helaas moet ik zeggen dat ik het essay van Pieta van Beek het minste
vind van de essays die ik gelezen heb in het boek ‘Boeken die geschiedenis schreven’,
het boek dat is verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling.
In een samenwerkingsverband tussen de Koninklijke Bibliotheek en het
Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is een tentoonstelling samengesteld
met ‘de top 25 boeken’ die in Leiden geschreven of gedrukt zijn en die
een impact hebben op de geschiedenis, soms tot op vandaag.
Het boek stond onder redactie van Kasper van Ommen en
Garrelt Verhoeven.

Daar waar de andere essays uitstekend beschrijven waar het boek over gaat,
wat de directe impact daarvan was en wat we daar vandaag nog van merken,
concentreert het essay van Van Beek zich vooral op de acceptatie
van het boek bij directe tijdgenoten/collega’s.

De positie van vrouwen in de universitaire wereld is iets dat veel
mensen bezig houdt. Dus dan is het jammer als niet duidelijk wordt
welke rol dit boek daarin, en in de vrouwenemancipatie in het
algemeen, nu precies gespeeld heeft.

DSC03975AnnaMariaVanSchurmanDissertatioDeIngeniiMuliebrisAdDoctorinamMelioresLitterasAptitudineDrukkerijAbrahamEnBonaventuraElzevierLeiden1641

Dus wat er nu precies in het boek staat dat de plaats in deze lijst
van 25 boeken rechtvaardigt, blijft onduidelijk voor mij.
Het enige dat daar over gezegd wordt is het volgende:

Dat laatste, het Logisch Betoog, heeft een strakke scholastiek-filosofische vorm met probleemstelling, argumenten, weerleggingen en conclusie, zoals: ‘Wie van nature het verlangen heeft naar kunsten en wetenschappen, is ervoor geschikt. Vrouwen hebben dat verlangen. Dus zijn ze er voor geschikt.’ [Mijn vertaling, PvB]
Van Schurman vond verstandige vrouwen geschikt voor studie.

DSC03974AnnaMariaVanSchurmanDissertatioDeIngeniiMuliebrisAdDoctorinamMelioresLitterasAptitudineDrukkerijAbrahamEnBonaventuraElzevierLeiden1641

Anna Maria van Schurman, Dissertatio de ingenii muliebris ad doctorinam meliores litteras aptitudine. Drukkerij van Abraham en Bonaventura Elzevier, Leiden, 1641.


Op Wikipedia staat de scholastiek beschreven.
Over de methode wordt daar bijvoorbeeld gezegd:

De scholastieke methode
…. De scholastiek wordt verder inhoudelijk gekenmerkt door een vaste werkwijze om problemen en teksten te bestuderen. Eerst poneerde men een quaestio, een vraagstelling waarover twijfel heerste. Die werd onderverdeeld in verschillende articula met stellingen. Vervolgens kwamen de tegenwerpingen aan de orde, ingeleid met bijvoorbeeld sed contra. Hierop volgde een antwoord (responsio), waarna per articulum van de quaestio de argumenten kort besproken werden. …

Ja, ik ben een man.

Boek nummer zes

DSC03971GalileoGalileiDiscorsiEDimonstrazioniMetematicheDrukkerijAbrahamEnBonaventuraElzevierLeiden1638


Uit het essay van Anna-Luna Post het volgende citaat (pagina 55):

Het nam …. de vorm aan van een gesprek tussen drie personages: Simplicio, Sagredo en Salviati. De zeventiende eeuw kenmerkt zich door de grote variëteit aan genres en de creatieve manier waarop wetenschap werd bedreven, en Galileo beheerste dat literaire spel als geen ander. Ook nu laat hij zijn personages samen ronddwalen, ditmaal door het Venetiaanse Arsenaal, waar praktische vraagstukken over schepen en kanonnen aanleiding geven tot bespiegelingen over de ‘twee nieuwe wetenschappen’ die Galileo in dit boek aan bod laat komen: de materiaalkunde en de bewegingsleer.
………
en (Galileo) presenteerde zijn nieuwste werk dan ook als een radicale breuk met de dominante, aristoteliaanse traditie. Terwijl die traditie vooral draaide om het ordenen van reeds gevestigde kennis, vastgelegd in de teksten van Aristoteles en zijn volgers, wilde Galileo juist toe naar een nieuwe manier van wetenschap bedrijven, waarin waarneming en experimenten centraal stonden.

DSC03970GalileoGalileiDiscorsiEDimonstrazioniMetematicheDrukkerijAbrahamEnBonaventuraElzevierLeiden1638

Galileo Galilei, Discorsi e dimonstrazioni metematiche. Drukkerij: Abraham en Bonaventura Elzevier, Leiden, 1638. Dit boek is het vierde boek op de tentoonstelling ‘Boeken die geschiedenis schreven’ in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO).


Boek nummer vijf

Uit het essay van Erik-Jan Bos (pagina 45):

Geconfronteerd met een wereld waarin de meningen zwaar verdeeld zijn, ontwikkeld Descartes een methode om uit te maken of (objectieve) waarheid gevonden kan worden, … Hij stelt vier regels op.
Op de eerste plaats om niets voor waar aan te nemen waarvan je niet zelf de waarheid op evidente wijze inziet.
Ten tweede elk te onderzoeken probleem in zo veel stukken te verdelen als mogelijk en noodzakelijk.
Het is vervolgens, het beste te beginnen met de meest eenvoudige dingen te onderzoeken, om langzaam op te stijgen naar meer ingewikkelde zaken.
Ten slotte, maak een volledig en systematisch overzicht zodat je niets zult vergeten.

DSC03968BooksThatMadeHistoryRenéDescartesDiscoursDeLaMéthodeDrukkerijJohannesMaireLeiden1637TXT

Uiteindelijk bestaat het werk van René Descartes uit 4 delen, de introductie waarin de methode om aan waarheidsvinding wordt beschreven en dan drie bewijsstukken. Dioptriek (daar waar dit boek open ligt) gaat over de breking van het licht wanneer het van medium verandert. Een uitvinding die eerder was gedaan door Willebrord Snellius. Die had op het moment dat Descartes zijn versie er van publiceerde zijn vinding nog niet publiek gemaakt. Meteoren verklaart de regenboog en Geometrie is een nieuwe discipline in de meetkunde.


DSC03968BooksThatMadeHistoryRenéDescartesDiscoursDeLaMéthodeDrukkerijJohannesMaireLeiden1637 01

René Descartes, Discours de la Méthode. Drukkerij: Johannes Maire, Leiden, 1637.


DSC03968BooksThatMadeHistoryRenéDescartesDiscoursDeLaMéthodeDrukkerijJohannesMaireLeiden1637 02


Frans van Schooten de jongere verzorgde de illustraties voor de ‘bewijsstukken’.


Ontsnapt in een boekenkist (3)

Naar de boekenkist gaan kijken in Slot Loevestein
was jarenlang een van de hoogtepunten van mijn zomervakantie.

Maar dan nu:

Voor Grotius (de Latijnse naam van Hugo de Groot) was het basisbeginsel van internationale betrekkingen het wederzijds bindende karakter van contracten en verdragen (pacta sunt servanda), dat de Nederlanders in staat stelde hun overeenkomsten met de plaatselijke bevolking voorrang te geven boven veronderstelde verplichtingen jegens de Portugezen als medechristenen.

Die contracten en verdragen waren dan niet altijd
volledig eerlijk tot stand gekomen. Maar toch.
Dus hoe de Paus de wereldzeeën ook verdeeld had tussen Spanje en Portugal,
de overeenkomsten tussen de Nederlanders en lokale heersers in
bijvoorbeeld de Molukken hadden meer impact, volgens Hugo de Groot.
Zijn beginselen vormen vandaag nog steeds de basis voor internationale
verdragen.

Boek nummer 2

DSC03963BooksThatMadeHistoryHugoGrotius(HugoDeGroot)MareLiberumLodewijkElzevierLeiden1609 01DSC03963BooksThatMadeHistoryHugoGrotius(HugoDeGroot)MareLiberumLodewijkElzevierLeiden1609 02DSC03964BooksThatMadeHistoryHugoGrotius(HugoDeGroot)MareLiberumLodewijkElzevierLeiden1609TXT

Hugo Grotius (Hugo de Groot), Mare Liberum, uitgever was Lodewijk Elzevier, Leiden, 1609.


Het citaat is afkomstig uit ‘Boeken die geschiedenis schreven’,
dat onder redactie van Kasper van Ommen & Garrelt Verhoeven
tot stand kwam. Pagina 34. Het essay van Jan Waszink.

Boeken die geschiedenis schreven (1)

Kort geleden opende een bijzondere tentoonstelling in Leiden:
de 25 belangrijkste boeken die geschreven of uitgegeven zijn
in Leiden. Boeken met impact.

DSC03958BooksThatMadeHistoryTXT


Over boek nummer 1 (het nummer zegt niets over het belang
van het boek) staan in de verzameling essays die bij
de tentoonstelling verscheen het volgende. Het is het meest
pakkend betoog voor een boek dat ik tot nu toe in de
bundel gelezen heb:

Wie weet dat het Engelse woord voor zeeatlas, waggoner, een verbastering is van de naam (Lucas Jansz) Waghenaer heeft weinig uitleg nodig om te beseffen hoe groot de invloed is geweest van het innovatieve werk van deze Enkhuizer zeeman.

IMG_8416KasperVanOmmenGarreltVerhoevenBoekenDieGeschiedenisSchreven

Kasper van Ommen & Garrelt Verhoeven, Boeken die geschiedenis schreven.


DSC03959BooksThatMadeHistoryLucasJanszWaghenaerJoannesVanDoetecumSpieghelDerZeevaertChristoffelPlantijnLeiden1584-1585 01

Dit is dat boek. Lucas Jansz Waghenaer is de schrijver/samensteller, Joannes van Doetecum maakte de koperplaten voor de kaarten. De titel van het boek is Spieghel der Zeevaert en werd gedrukt door Christoffel Plantijn in Leiden, 1584 – 1585. Een A-team!


DSC03959BooksThatMadeHistoryLucasJanszWaghenaerJoannesVanDoetecumSpieghelDerZeevaertChristoffelPlantijnLeiden1584-1585 02

Detail van de kust van Portugal.


DSC03959BooksThatMadeHistoryLucasJanszWaghenaerJoannesVanDoetecumSpieghelDerZeevaertChristoffelPlantijnLeiden1584-1585 03

De zeedieren zijn altijd prachtig.


DSC03959BooksThatMadeHistoryLucasJanszWaghenaerJoannesVanDoetecumSpieghelDerZeevaertChristoffelPlantijnLeiden1584-1585 04

De kaarten tonen de kustlijn maar ook het profiel van de kust (zie bovenaan). Daarbij info over dieptes van water en ligging van geulen. Actueel en compleet. Reizen met een schip langs de kusten in Europa werd daardoor veiliger een eenvoudiger.


DSC03960BooksThatMadeHistoryLucasJanszWaghenaerJoannesVanDoetecumSpieghelDerZeevaertChristoffelPlantijnLeiden1584-1585TXT


En dat was boek één.