Onrust in tekeningen, onrust in beelden

Posted on december 18, 2025 by Argusvlinder

Van gespannen tekeningen tot de vraag wie in Apollo-David verbeeld is

De tekeningen van Michelangelo zijn trefzeker.
Zelfs in de schetsen in Teylers Museum zie je lijnen die meteen raak zijn.
Ze staan direct goed op papier.
Maar de tekeningen tonen veel lichamen die lijken te worstelen,
alsof de strijd van binnenuit komt.
Kronkelende en draaiende poses die samen een dynamische context scheppen.
Veel spieren die zich maar niet willen ontspannen.

Bij zijn beeldhouwwerk ligt dat anders.
Het marmer lijkt uit te nodigen tot egale oppervlaktes.
De spieren ontbreken niet,
maar ze zijn zacht glooiend in plaats van kronkelend.
De dynamiek en het drama van de compositie blijven even krachtig.
Maar de houding straalt geen overspanning uit.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Apollo-David, circa 1530, marmer.

Een voorbeeld daarvan zie je in Haarlem:
de Apollo-David.
Een naakte, gespierde man, zo uit de oudheid gestapt.

Als er een overspannen onrust in dat werk aanwezig is,
dan schuilt die in wie het eigenlijk is:
is het Apollo, de mooiste man tussen de Griekse goden, of
is het David, de jonge, bijbelse man die Goliath versloeg en later koning werd?

De VROUWEN van Michelangelo

Posted on december 16, 2025 by Argusvlinder

Vrouwenhoofden tussen mannenlichamen, Rafaëls humanistische blik en Michelangelo’s ideaaltype

Toen ik in oktober de tentoonstelling
De mannen van Michelangelo bezocht,
was die pas drie dagen geopend
Dat viel bovendien samen met de herfstvakantie.
De bezoekersdrukte was dus voorspelbaar.
Bij elk werk verzamelde zich een kring van toeschouwers.

Ik fotografeer graag om de tentoonstelling thuis
opnieuw rustig te beleven.
Daarom wacht ik telkens op het juiste moment voor de foto.
Zo volg ik vaak niet de route die de curator heeft bedacht.

Daarom bevat deze reeks meerdere berichten
met anatomische studies van armen en benen.
Veel echte studies van het menselijk lichaam.

Ze zijn fascinerend, maar roepen toch
een andere esthetische ervaring op dan
complete fresco’s of beelden.

Wat mij betreft vormen de tekeningen waarop vrouwen
het onderwerp zijn, een uitzondering.
De nadruk ligt dan veel minder op de anatomische bouw en
juist op ‘de schoonheid’ van het onderwerp.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Studies voor het hoofd van Leda, circa 1530, rood krijt op papier.

Het hoogtepunt zijn de studies voor het hoofd van Leda.
Geen spierbundels, geen ontlede schouders.
De perfecte vorm, een zachte egale huid.
Subtiele schaduw rond de neus,
geloken oogleden en duidelijk aangezette lippen.
Zie hoe het papier en het krijt hun werk doen:
de vezels van het papier versterken
de genuanceerde uitwerking van deze tekening.

Het verhaal van Leda en de zwaan komt uit de Griekse mythologie. Zeus, de oppergod, veranderde zich in een zwaan om Leda, de koningin van Sparta, te te benaderen – in verhalen variërend van verleiding tot overweldiging. Uit hun samenzijn kwamen mythische kinderen voort, waaronder Helena (de aanleiding voor de Trojaanse Oorlog) en de tweeling Castor en Pollux.

Studies voor de Libische sibille voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt, wit krijt, op papier.

Sibille (Sibylle) was een verzamelnaam voor priesteressen die in extase profetieën uitspraken. De Libische Sibille gold als een profetes uit Libië, geïnspireerd door Apollo en beroemd om haar raadselachtige voorspellingen. Libië was een regio die in de oudheid gold als mysterieus en exotisch. Volgens latere tradities kondigde zij de komst van Christus aan.

Een geïdealiseerde buste, circa 1525 – 1530, rood krijt op papier.

Deze tekening is niet gemaakt door Michelangelo maar door Rafaël. Hij is wel in het bezit van het Teylers Museum. Hij contracteert met de werken van Michelangelo vanwege de humanistische thematiek. Rafaël (Raffaello Sanzio), Studie voor Hebe en Proserpina voor de Villa Farnesina, 1518, rood krijt op papier.

Het onderwerp ‘Leda en de zwaan’ wordt vaak gebruikt. Michelangelo’s beeld wordt daarin gevold door bijvoorbeeld Cornelis Bos, Naar Michelangelo – Leda en de zwaan, 1544 – 1545, gravure.

Als ik de vrouwenhoofden in de tentoonstelling bekijk,
lijkt het alsof ze één model of één gestileerd ideaaltype delen.
In de montage volgen van boven naar beneden:
Leda, de Libische sibille en de gespiegeld weergegeven geïdealiseerde buste.
De gelijkenis tussen de drie is opvallend.
Oordeel zelf.

Het mannenlijf langzaam in beeld

Posted on december 14, 2025 by Argusvlinder

Studies van spieren, huid en beweging

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Nichelangelo, Anatomische studies van een linkerbeen en -arm, circa 1515 – 1520, rood krijt op papier.

Het is moeilijk het gevoel te onderdrukken
dat ik naar een bodybuild wedstrijd
zit te kijken. Daar ben ik geen fan van.

Helemaal eerlijk tegenover Michelangelo is dat niet.
Omdat Michelangelo lichamen ontleedde,
iets wat weinig kunstenaars deden,
begrijp ik zijn nieuwsgierigheid.

Nieuwsgierigheid naar de binnenkant van het lichaam en hoe,
wat je daar aantreft, doorwerkt in je kunst.
Die spieren zitten net onder de oppervlakte
van wat je normaal gesproken met het blote oog ziet.
Sommige spieren modelleren van binnenuit
de buitenkant van de huid.

Bij het tillen van een zwaar voorwerp
ontstaan nieuwe welvingen in de huid,
die verdwijnen zodra het voorwerp weer wordt neergezet.

Sommige kunstenaars zoals Hendrick Goltzius hadden
wel een vermoeden van een mechanisme.
Dat lieten ze zien in hun werk.
Veel bulten, op veel plaatsen op het lichaam.
Ze toonden hun gedachten maar wisten het fijne niet.

Je ziet,
in deze tekeningen van Michelangelo
de werking van het vermoedelijke mechanisme
langzaam in beeld komen,
zoals een beeldhouwer vorm geeft aan marmer.

Je ziet stap voor stap
de kunstenaar grip krijgen
op dat verholen aspect.
Door oefening vertaalt hij het lijf naar tekening, en
van tekening naar fresco of marmeren beeld.

Christus in het voogeborchte, circa 1530 – 1533m rood en zwart krijt op papier.

Kijk eens aandachtig naar het linker onderbeen van Christus.
Of beter: naar de schaduw, die naast en schuin achter het been valt.
Zie hoe het vettige rode krijt
Michelangelo in staat stelt
hier een realistische schaduw te suggereren.
Van diep donkerrood.
Naar een tint die ik bijna als grijs ervaar.

Studie van een linkerbeen voor de sculptuur Dag, 1524, zwart krijt op papier.

Op veel tekeningen ontbreekt de voet, en
het blijft onduidelijk of dit toeval,
techniek of keuze was.
Je ziet mannen staan – studies van onderbenen.
Meestal zonder voet.
Hier is de voet prominent aanwezig:
de voet in de hoofdrol.

Het kruis in fragmenten

Posted on december 12, 2025 by Argusvlinder

Drie krijtbladen van Michelangelo in Haarlem, circa 1522 – 1536

Soms worden dingen je door een kunstenaar op een dienblad aangereikt.
Maar bij dit eerste blad van Michelangelo is dat zeker niet het geval.
Er staan zeker drie, misschien zelfs vijf tekeningen op het papier.
Het was dan ook ‘slechts’ een schetsblad.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Studies voor een kruisafname, circa 1522 – 1524, rood krijt op papier.

De centrale afbeelding trekt onmiddellijk de aandacht.
Het is op dit blad de tekening die het meest is uitgewerkt.
Michelangelo heeft niet de eenvoud opgezocht.
Geen eenvoudig kruis, maar een wringende, hoge constructie.
Christus wordt getoond in een rauwe positie.
Wat doen sommige figuren hier?
Spieren tonen? Compositie vormen?
Alles gericht op grootsheid, op drama.
Eén arm. De torso. Eén been.
Aan elk uiteinde een figuur. Samen: een diagonaal.
Ernaar kijken roept weerzin en bewondering op,
tegelijk.
Lichamen kronkelen. Houdingen draaien.
De compositie wormt zich een weg.

Geen gezichten, geen namen.
Individualiteit ontbreekt.
Het rode krijt werkt gruizig.
Volgens mij wringt het.
Geen schilderij, geen fresco.
Misschien bleef het bij deze worsteling.

Kruisafname, circa 1530 – 1532, rood krijt op papier.

Studies voor een kruisiging, circa 1530 – 1536, zwart krijt op papier.

De schat van Teylers

Posted on december 10, 2025 by Argusvlinder

Wanneer zien we de andere tekeningen en prenten van Christina, koningin van Zweden in een grote tentoonstelling?

Christina I van Zweden werd geboren in 1626.
Al toen ze zes jaar oud was, werd ze koningin.
Uiteindelijk deed ze in 1651 vrijwillig troonsafstand.

Ze was een hartstochtelijke liefhebber van cultuur:
ze verzamelde kunst, liet muziek componeren,
las en schreef, en trad vaak onconventioneel op.
Zo bekeerde zij zich tot het katholicisme,
leefde vrij en bood bescherming aan joodse medeburgers.
Ze stierf in Rome, waar haar graf zich bevindt in de Sint-Pieter.

Ze had een verzameling tekeningen en prenten.
Nu wordt het verhaal een beetje vaag.

Het voorwoord van de catalogus van 2025
opent met de volgende passage:

In 1790 verwerft Teylers Museum een van de grootste schatten uit de geschiedenis van het instituut. Voor 10.000 gulden koopt men zo’n 1700 tekeningen en enkele honderden prenten aan van de erfgenamen van een Romeinse edelman, Livio Odescalchi. De tekeningen zijn voor een belangrijk deel afkomstig uit de beroemde kunstcollectie van Christina, ooit koningin van Zweden. Hiertussen bevinden zich werken van de grootste Italiaanse kunstenaars zoals Rafaël, Bernini en Michelangelo.

Een nogal versluierende tekst:
= Tienduizend gulden was een enorme som geld.
= De aankoop werd in Italië verricht door Willem Anne Lestevenon,
geboren in Amsterdam en bestuurlijk actief in Haarlem.
Hij verrichtte de aankoop voor Teylers Tweede Genootschap,
waarvan hij lid was.
Trivia: hij werd in 1769 drossaard van stad en baronie van Breda.
= ‘zo’n 1700 tekeningen en enkele honderden prenten’,
maar hoeveel precies, en wie waren de makers?
De Wikipedia-pagina over Lestevenon noemt ook andere namen:
‘met daarbij werken van Michelangelo, Rafaël,
Claude Lorrain en Hendrick Goltzius.’
= ‘de erfgenamen van een Romeinse edelman, Livio Odescalchi’.
Livio Odescalchi was neef van Paus Innocentius XI.
Hij trad op als legerleider en financier van Europese oorlogen,
onder meer tegen het Ottomaanse Rijk.
Odescalchi verwierf de tekeningen en prenten
uit de nalatenschap van Christina.

In 2005 vormden de tekeningen van Michelangelo
de kern van een tentoonstelling.
Nu 20 jaar later zien we weer een tentoonstelling met
een heel andere inhoudelijke opzet en insteek.
In de tussenliggende jaren zijn deze werken vast ook
op andere tentoonstellingen, wereldwijd te zien geweest.

Je kunt ze dus met recht een schat noemen.
De werken die in dit bericht te zien zijn, komen allemaal
uit deze verzameling.

Blijft wel de vraag wanneer het grote publiek die andere
honderden werken te zien krijgt.
Is het niet hoog tijd voor een tentoonstelling – of zelfs een reeks –
onder de titel ‘De schat van de koningin van Zweden’?

Opmerkelijk genoeg bestaat er tot op heden geen allesomvattende studie
die de volledige collectie van Christina van Zweden
in Teylers Museum beschrijft.
Natuurlijk zijn er catalogi en deelonderzoeken
waarin afzonderlijke groepen tekeningen,
zoals die van Michelangelo of Goltzius, aandacht krijgen.
Maar een integrale analyse van de ruim 1700 tekeningen
en honderden prenten ontbreekt nog steeds.

Geen kleine opdracht, dat is duidelijk.
Wellicht dat het, gefaseerd, mogelijk wordt
in samenwerking met Zweedse partners en
met bijvoorbeeld (deel)financiering van de Europese Unie.

Want juist zo’n overzichtswerk zou de betekenis van Christina
als verzamelaar en mecenas onderstrepen
én de unieke rol van Teylers Museum in het bewaren
van deze Europese schat zichtbaar maken.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Verschillende figuren voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt, metaalstift, op papier.

Het is niet meteen duidelijk wat er op deze bladen staat.
In dit geval is het niet één tekening.
Er staan er meerdere op, soms verschilt de orientatie.
Dan staat plotseling een deel op zijn kant.
In dit heval gaat het om individuele benen, torso’s
maar ook om figuren die bij elkaar horen.
Hoe passen die straks op de achterwand van de kapel?
Probeer eens zo, of misschien toch anders…

Van de vellen papier wordt zowel de vóór als de achterkant getoond. Michelangelo gebruikte beide kanten en dus willen we die ook allebei zien. Op deze tekening is ooit een deel weggesneden en later weer terug ‘geplakt’. Je kunt goed zien dat de hand aan de linkerkant van de tekening er opnieuw is ingepast. Herken je de hand van God? Verschilende figuurstudies voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt, metaalstift, zwart krijt, op papier.

In deSixtijnse Kapel zal het de rechtse hand worden.

Een mannelijk naakt voor de Slag bij Cascina, 1504, zwart krijt, wit hoogsel, op papier.

Studie van een mannelijk naakt voor de Slag bij Casina, 1504, zwart krijt, wit hoogsel, op papier. Wanneer kiest Michelangelo voor rood krijt en wanneer voor zwart? Waarom?

Builenpest?

Posted on december 8, 2025 by Argusvlinder

Over navolgers van Michelangelo en hun anatomisch begrip van spieren

De tekeningen die in het vorige bericht te zien waren
en die de basis vormden voor veel van het werk van Michelangelo
aan de Sixtijnse Kapel, kreeg veel navolgers.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Agostino Veneziano, Baders, naar Michelangelo’s Slag bij Cascina, 1524, gravure. Een van de vele voorbeelden.

De spieren die bij Michelangelo nog op de anatomisch juiste plaats
lijken te zitten, zijn hier verworden tot bulten.
Bij veel van de navolgers, zie ook werk van Goltzius,
doen de ‘spieren’ me meer denken aan de builenpest
dan aan gespierde figuren.

Hendrick Goltzius, Farnese Hercules, circa 1598. Kijk eens goed naar de rug…

Wikipedia:
In 1590 reisde hij (Goltzius) over Hamburg en München naar Italië om er in Rome de klassieke oudheid en de Italiaanse kunst te bestuderen. Onderweg had hij ook Venetië, Bologna en Florence bezocht. Hij maakte schetsen van antieke sculpturen en van kunstwerken van de grote Italiaanse meesters. Na zijn terugkeer in Haarlem in 1591 verwerkte hij zijn reisindrukken in prenten. Hij laat de maniëristische stijl meer en meer los en gaat meer klassiek werken op basis van de werken van Rafael, Michelangelo en Polidoro da Caravaggio waarmee hij in Italië had kennis gemaakt. Zijn uitgeverij, waar toen ook Jan Saenredam werkte, had veel succes en was zeer productief zodat Goltzius’ werk internationale erkenning kreeg. Hij was bekend bij vorstenhuizen over gans Europa. Een van zijn grote bewonderaars was Rudolf II, keizer van het Heilige Roomse Rijk. De graveur en uitvinder Cornelis Drebbel was omstreeks 1592 enige tijd in de leer bij hem en trouwde Goltzius’ jongere zuster Sophia.

Marcantonio Raimondi, Baders naar Michelangelo’s Slag bij Cascina, 1510, gravure.

Marcantonio Raimondi, Bader naar Michelangelo’s Slag bij Cascina, 1508 – 1509, gravure.

Agostino Veneziano, Soldaat die zijn broek vastmaakt naar Michelangelo’s Slag bij Cascina, 1517, gravure.

Bastiano da Sangallo, Baders, kopie naar het centrale deel van Michelangelo’s Slag bij Cascina, 1542, olieverf op paneel.

Meesterlijk, Maar Niet Mooi?

Posted on december 6, 2025 by Argusvlinder

Reflecties bij vier werken in de tentoonstelling

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Een mannelijk naakt, circa 1501 – 1502, pen in bruine inkt, zwart krijt, op papier.

Studies voor Adam voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt op papier.

Als ik eerlijk moet zijn vind ik ze niet altijd mooi,
die mannen van Michelangelo.
Effectief? Absoluut.
Zijn werk gaf hem toegang tot de Sixtijnse Kapel.
Dat was zo ongeveer het hoogst haalbare
voor een kunstenaar in de 16e eeuw.
Daar maakte hij werk dat veel navolgers kent.
Nog iedere dag lopen drommen mensen door de kapel
om het fantastische schouwspel te kunnen zien.
Maar al die spieren.

In een van de volgende berichten over deze tentoonstelling
zit een schets met het hoofd van Leda.
Heel zacht, geen spier te zien.
Alsof je kijkt naar een perfect opgemaakt vrouwengezicht.

Dus geen vraagtekens bij de technische kwaliteiten
van Michelangelo Buonarotti.

Zittend mannelijk naakt (ignudo) voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt, wit opgehoogd, op papier.

Studies van een hoofd en ledematen voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt op papier.

Spieren, spieren en spieren

Posted on december 4, 2025 by Argusvlinder

Op de tentoonstelling ‘De mannen van Michelangelo’
zijn een aantal bladen met tekeningen te zien
met spieren: spieren in de schouder, in de hand,
in een been in een arm.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Studies van armen en handen, circa 1513 – 1514, pen in bruine inkt, rood krijt, op papier.

Zou de bruine inkt vanaf de tijd van Michelangelo bruin
geweest zijn of was het zwarte inkt die met de jaren verkleurd is?

Allemaal uit een tijd waarin kunst en wetenschap veel dichter
bij elkaar lag. Sommige van de tekeningen zijn voorzien
van letters in de tekeningen. Het is niet ondenkbeeldig
dat de tekeningen bedoeld waren voor in een boek.
De tekst kon dan via de letters verwijzen naar specifieke details
op de tekeningen.

Anatomische studies van een linkerbeen, circa 1515 – 1520, rood krijt, pen in bruine inkt, op papier.

In een bijlage van de catalogus van 2005 stonden vertalingen van de teksten die op de werken in de tentoonstelling staan. In de catalogus van 2025 is dat niet het geval. Wellicht omdat deze keer hele brieven in de tentoonstelling zijn opgenomen?

Deel van de pagina met als naam Anatomische studies van een schouder, circa 1515 – 1520, rood krijt op papier.

Is het afgrijzen? Is het ongeloof?

Posted on december 2, 2025 by Argusvlinder

Over Michelangelo’s lijnen, houdingen en vragen die blijven hangen

Elke tekening roept vragen op.
Dat maakt de collectie van Teylers en de gellende werken
in de tentoonstelling zo’n feest.
Bij de laatste tekening van dit bericht
sta ik wat langer stil.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Mannelijk naakt met aangegeven verhoudingen, circa 1515 – 1520, rood krijt op papier.

Hier zie je hoe de verhoudingen zijn aangegeven.

Op de tekeningen staan vaak allerlei houdingen maar hier is meer aan de hand. Mannelijk naakt (naar Massaccio) en twee andere figuren, circa 1492 – 1496, pen in bruine inkt, gewassen, op papier.

Een toelichting over Massaccio op Wikipedia:

Masaccio wordt beschouwd als de eerste belangrijke Italiaanse meester van de 15e eeuw, van belang vanwege de manier waarop hij de personages in zijn schilderingen afbeeldde, en vanwege het gebruik van het licht in zijn werken. Het meeste belang wordt echter gehecht aan het gebruik van het perspectief, waarmee hij een radicale ommezwaai in de Florentijnse schilderkunst teweegbracht.
Masaccio was een van de eerste schilders die gebruikmaakte van het lijnperspectief. Waarschijnlijk nam hij de principes van het perspectief over uit het werk van de architect Filippo Brunelleschi, die als ontdekker van het lijnperspectief wordt beschouwd.

Het is fantastisch om van dicht bij te kunnen zien hoe met schijnbaar eenvoudige middelen, Mischelangelo zulke plastische figuren kan wegzetten.

Mannelijk naakt en een vrouw met een schoffel, circa 1517 – 1523, pen in bruine inkt, zwart krijt, op papier.

Twee vooroverbuigende figuren, circa 1496 – 1503, pen in bruine inkt, op papier.

Een beetje vreemde tekening is deze laatste.
Ik kan er maar moeilijk mijn vinger op leggen waarom.

Slechts enkele tekeningen in de tentoonstelling tonen figuren in kleding.
Ik vermoed dat de naakten vooral bedoeld zijn om te doorgronden
hoe de anatomie het uiterlijk beïnvloedt.

Als iemand in deze houding staat, wat betekent dat dan
voor de spieren in de bovenarmen? En omgekeerd?
Welk effect hebben de spieren van de bovenarm
op de houding die ik graag wil afbeelden?

Ook in de tekening die ik in mijn eerste bericht
over de tentoonstelling in Teylers Museum besprak,
is de centrale figuur gekleed.
Maar daar is de kleding opvallend:
op meerdere plaatsen is de stof zo ‘vastgezet’ dat
de kleding niet recht omlaag valt maar
juist in allerlei plooien.

Hier valt de kleding recht omlaag.
De onderkant van het kleed is ook maar globaal aangegeven.
Daar zijn geen details uitgewerkt.
Wat maakt deze schets het waard om er een heel vel aan te wijden?

Detail.

Wat mij wel opvalt is de uitdrukking van het gezicht.
Het lijkt wel een karikatuur.
Michelangelo gebruikt maar een beperkt aantal lijnen.
In plaats van de platte neus uit de vorige tekening,
is deze opvallend spits.
De ogen wijd gesperd.
De mondhoeken omlaag.
Is het afgrijzen? Is het ongeloof?

Iedere tekening roept nieuwe vragen op.
Ik ben benieuwd welke van de vragen al een keer beantwoord zijn.
Om antwoorden te vinden, zal ik me verder verdiepen in de catalogi.

De mannen van Michelangelo

Posted on november 30, 2025 by Argusvlinder

Een eerste blik
Gevouwen handen, een gesprek, een scène

Het is al even geleden dat ik de tentoonstelling bezocht.
Op 17 oktober.
De tentoonstelling was net voor de derde dag open.

Haarlem. Teylers Museum, Drie figuren in aanbidding, circa 1495 – 1503, pen in bruine inkt, zwart krijt op papier.

Bidden deze mannen?
De figuur die we het best zien
lijkt zijn handen gevouwen te hebben.
Houdt hij iets vast?
Hij kijkt niet in devotie vooruit,
niet naar een beeld in de verte.
Hij lijkt in gesprek met de figuur rechts.
die zijn blik beantwoordt.
Luisterend misschien.
De knielende figuur links
blijft buiten het gesprek.
Zijn handen zijn vaag,
de vingers niet herkenbaar.

Wikimedia noemt dezelfde tekening iets terughoudender:
Drie geklede figuren, de handen gevouwen,
linker figuur geknield, de anderen staand.

Ik heb gezocht in beide catalogi (2005 en 2025)
maar (nog) geen gedetailleerde beschrijving bevonden.

De titel van Teylers — in aanbidding — suggereert devotie.
Maar waar blijkt die uit?
Is het een conventionele toewijzing,
of een interpretatie van houding en gebaar?

De datering schuift.
In 2005: ca. 1495–1500.
In 2025: ca. 1496–1503.
Ook de zaaltekst volgt die latere marge.
Wat verklaart deze verschuiving?
Een nieuw inzicht in stijl, papier, of context?
Of een herijking van Michelangelo’s vroege jaren?

Je kunt je voorstellen dat gevouwen handen
en een knielende houding
snel ‘aanbidding’ genoemd worden.
Maar bij Michelangelo
— met zijn aandacht voor details —
is het de vraag of we niet eerder een gesprek zien.
Een scène.
Een moment van uitwisseling.

Langs de randen van Michelangelo

Posted on oktober 19, 2025 by Argusvlinder

Afgelopen vrijdag ging ik naar het Teylers Museum:

Glinsterende mineralen, fossielen uit de dinotijd, supersterke magneten, knetterende elektriciteit, kunst van beroemde kunstenaars en nog zoveel meer. In het oudste museum van Nederland val je van de ene verbazing in de andere. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de indrukwekkende Ovale Zaal. Het lijkt wel alsof je in een tijdmachine stapt! In Pieter Teylers Huis maak je kennis met de idealen van de Verlichting en met actief burgerschap van toen én nu.

Van de website van Teylers Museum.

In dit bericht ga ik nog niet te inhoudelijk in
op de tentoonstelling ‘De mannen van Michelangelo –
Het mannelijk lichaam in het werk en leven van Michelangelo’.

Ik wil stil staan bij wat randverschijnselen en het
deel van het museum waar je langs gaat lopen om
de tentoonstelling te bezoeken.
Teylers is het oudste museum van Nederland en het
interieur is schitterend.

De dag begon natuurlijk in Breda waar ik via het Valkenberg
naar het station liep. Tot mijn verrassing zag ik een enorme
paddenstoelenbank op de wortels van een van de bomen in het park.
De boom lijkt me dood en de paddenstoelen maken daar gebruik van.
De oranjebruine hoeden lagen als een tapijt over de wortels.
Wat een somber en mooi beeld in één.

Toen ik mijn kaartje kocht (2 september) had ik niet in de
gaten dat dit in de herfstvakantie was. Musea zouden er goed
aan doen potentiële kopers te waarschuwen als ze een datum kiezen.
In de herfstvakantie is het onevenredig druk, in het museum
maar ook in het openbaar vervoer.
Bovendien plant de NS in zo’n week groot onderhoud.
Dus Haarlem was slecht bereikbaar en terug naar Breda kon
alleen via een omweg.
Ik had liever een week later gegaan.

Terwijl ik op weg ging naar het station keek ik even in
de brievenbus. Daar lag het NRC en ik zag een van de
aankondigingen voor de tentoonstelling die ik ging bekijken.

NRC, Michelangelo viel niet op mannen, hij viel op pubers, vrijdag 17 oktober 2025. Een kop die behoorlijk wringt met de werkelijkheid en heel sensationeel van toon is. Maar dat zie je helaas vaker.

Marketing en kunst: het is een moeizame relatie.
Binnenkort ga ik er nog eens dieper op in maar de sensatiebewuste
marketing bewijst de kunst geen dienst.
Het heeft de musea gestort in een soort wapenwedloop.
Ze vallen over elkaar heen met groteske slogans om
maar elkaar te overtreffen en de bezoekers binnen te krijgen.
Kunst is duur. Niet alleen om het te kopen maar ook om het
te gaan bekijken. Teylers doet er hard aan mee.

De twee catalogi die je hier ziet zijn van Teylers Museum. Links: Michelangelo, De hand van een genie, een uitgave van Waanders. Ik zou zeggen: klassiek van (inhoudelijke) opzet en uitvoering. Rechts zie je een uitgave van de Belgische uitgever Hannibal: De mannen van Michelangelo – Het mannelijk lichaam in het werk en leven van Michelangelo. De catalogus links is van de tentoonstelling in 2005, een initiatief van het British Museum waar Teylers en het Ashmolean meewerkten. Rechts de catalogus van 2025. Deze zou ik willen omschrijven als eigentijds maar schuwt de sensatie niet. In hoeverre dat ten koste van de kwaliteit gaat kan ik nog niet beoordelen.

Wat ik heel mooi vind aan de catalogus van 2025 is de omslag.
Je ziet twee afbeeldingen van Michelangelo over elkaar heen afgedrukt.
De groene afbeelding ligt werkelijk bovenop het boek.
Je kunt als het ware de afbeelding van Michelangelo voelen.
In de tentoonstelling probeert men bezoekers aan te zetten tot
het zelf ontdekken en ervaren van de tekeningen. Ze slagen
in de tentoonstelling niet om daar handen en voeten aan te geven
maar de voorkant van de catalogus doet dat wel.

Alles bij elkaar zal het een heel dure dag worden. Het kaartje
kost 27,50 euro en de catalogus 42,50. Tel daar de koffie met cake,
de NS en de maaltijden bij en de dah kost meer dan 150 euro.

De koffie heb ik niet gedronken in het museum. De catering in het
museum is heel beperkt, matig (ik druk me vriendelijk uit) en duur.

Maar het museum is geweldig. Het ademt helemaal de sfeer van de 18e eeuw:
prachtige museummeubels, oude informatiebordjes, stolpen,
originele ruimtes enzovoorts.

Haarlem, Teylers Museum, Tweehoornig monster van Fayum.

Mosasaurus Hoffmanni, St. Pietersberg.

De grote elektriseermachine van Martinus van Marum, door John Cuthbertson, 1784 – 1791.

Er is ook een Munten en penningenkabinet.
Vooral het gedeelte met de moderne penningen vond ik heel aantrekkelijk.
Één penning wil ik even tonen. Ik maakte twee foto’s:
een met mijn camera en een met mijn telefoon.

De dichter Adriaan Roland Holst door Charlotte van Pallandt, 1976.

De tentoonstelling kan beginnen.
Maar daarover later meer.

The Medici Chapels

Posted on maart 5, 2024 by Argusvlinder

Dit deel nadert het laatste bericht mar vandaag een hoogtepunt
van de renaissance: New Sacristy.
Een ruimte waarin twee tombes gepland werden en die gerealiseerd
zouden worden door Michelangelo.
Zoals wel vaker werd hij weggeroepen voor het gereed was maar
wat gerealiseerd is, is prachtig.

In een soort tussenruimte staat drie beelden. Het middelste is gemaakt
door Michelangelo

Museo delle Cappelle Medicee, Michelangelo, Madonna and Child, 1521.

Dit beeld staat aan de linkerkant: Giovan Angelo da Montorsoli, Saint Cosmas.

Dit natuurlijk aan de rechterkant. Raffaello do Montelupo, Saint Damian.

Dan de New Sacristy met twee graftombes. Ontwerp en uitvoering door
Michelangelo.

Michelangelo, Tomb for Giuliano de’ Medici Duke of Nemours met aan de voeten de beelden die Night and Day voorstellen.

Michelangelo, Tomb for Lorenzo II Medici Duke of Urbino met Dusk and Dawn.

Day.

Night.

Dusk.

Dawn.

Giuliano de’ Medici Duke of Nemours. De beelden van de overledenen zijn niet persé portretten als wel een voorstelling van eigenschappen.

Lorenzo II Medici Duke of Urbino.

Palazzo Vecchio

Posted on oktober 21, 2023 by Argusvlinder

Die dag ging de route naar het Palazzo Vecchio.
De dag ervoor waarschuwde de kaartverkoper me dat er een etage dicht
was en dat, als ik kon, beter een dag later kon komen.
Dat heb ik toen gedaan.

Het Palazzo Vecchio is geen paleis zoals de naam misschien
doet vermoeden, al zou je dat niet zeggen aan de inrichting.
Het was eigenlijk een soort stadskantoor of beter nog een
procinciehuis of kantoor van het landsbestuur.
Een beetje afhankelijk van de tijdsperiode waarover we het
hebben.

De huidige decoratie is voornamelijk georganiseerd en gerealiseerd door
Giorgio Vasari. Maar het anders kunnen verlopen.
Op een bepaald moment is er nagedacht over het verhogen van de
grote zaal (die echt gigantisch is) en het houden van een wedstrijd
met Michelangelo en Leonardo da Vinci voor de mooiste muurschildering.
Michelangelo maakte zijn werk nooit af want ging werken voor de paus.
Leonardo da Vinci had zulke technische problemen dat hij het opgaf.
De opdracht ging naar Giorgio Vasari.

Dit is een van de vele schilderijen in het plafond. Florence, Palazzo Vecchio, Great Hall, Ceiling, Giorgio Vasari, Arnolfo shows the plan to enlarge Florence. De schilderingen aan het plafond richten zich allemaal op de geschiedenis van Florence en de strijd met Siena en Pisa over de hegemonie. De officiele naam voor dit werk dat ik vond is: Arnolfo di Cambio presents the Priors with the project for the new circle of walls and the enlargement of the city.

Deze tekst noemt alle ambachtslieden die bij de realisatie van de verhoging en afwerking van het plafond betrokken waren. Het werk vond plaats in 2 jaar tijd! Giorgio Vasari overzag en coordineerde alle werkzaamheden en nam zelf een deel van het schilderwerk voor zijn rekening. Don Vincenzo Borghini is de opsteller van het programma van de te schilderen onderwerpen. Bernardo di Antonio di Monna Mattea was verantwoordelijk voor het metselwerk en Battista di Bartolomeo Botticelli voor het timmerwerk.

Als schilders naast Vasari worden genoemd:

Michele di Ridolfo del Ghirlandaio
Prospero Fontana
Giovanni Stradano
Marco Marchetti da Faenza
Santi di Tito
Giambattista Naldini
Jacopo Zucchi
Stefano Veltroni
Orazio Porta da Monte San Savino
Tommasso di Battista del Verrocchio

Palazzo Vecchio, Salone dei Cinquecento.

De tekst die ik zag gaat nog veel verder want het beschrijft alle voorstellingen die je op het plafond kunt zien. Dat gaat wat ver voor dit bericht maar je kunt zo ook al wel zien wat een enorme prestatie dit is geweest.

De fresco’s op de muren zijn enorm.

Dit is dan de grote zaal. Maar er zijn nog een hele reeks ‘kantoren’
die allemaal heel uitzonderlijk zijn gedecoreerd.
De komende berichten laat ik daar wat van zien.

Bargello

Posted on september 29, 2023 by Argusvlinder

Florence, Bargello, Michelangelo Buonarroti, Madonna and Child with the young Saint John; the Pitti Tondo, circa 1505, marble.

Gianlorenzo Bernini, Portrait of Costanza Bonarelli, 1637 – 1638, marble.

Daniele da Volterra, Bust of Michelangelo, circa 1564, bronze.

Jacopo Tatti detto Il Sansovino, Madonna and Child. Painted paper maché.

Bargello

Posted on september 25, 2023 by Argusvlinder

De collectie van Bargello is heel bijzonder en zit ook in
een heel bijzonder historisch pand.
Niet alleen grote standbeelden en bekende toppers maar
ook schitterende reliëfs maar bijvoor beeld ook ivoor.

Maar in dit bericht vervolg in mijn weg door het museum
en maak onderweg mijn keuze.

Okay propaganda, maar…. Florence, Bargello, Vincenzo Danti, Cosimo I in the guise (vermomming) of Augustus Caesar, circa 1572, marble.

Er is zo ongelofelijke veel geschiedenis en kunst in Florence,
daar kun je niet bij. Dat zorgt er voor dat je overal dingen
tegen komt die weer iets te maken hebben met zaken die je een
uur eerder bij een ander avontuur zag.

Dit beeld is bedoeld voor de beeldengallerij van het Uffizi.
Gisteren liep je daar langs om je te vergapen aan al die
geschiedenis die aan je voorbij komt.
Dan zie je hier dat er eigenlijk nog een ontbreekt.

Two lions, Florence, 15th century, stone.

Nog een soort van deja vû: Giovan Francesco Rustici, Equestrian (ruiters te paard) battle, circa 1505, terracotta (from studies by Leonardo for The Battle of Anghiari). Een paar straten verderop en een paar honderd jaar geleden, was er een soort van artistieke strijd waaraan Leonardo da Vinci en Michelangelo deelnamen. Ze zouden ieder een muur van de Salone dei Cinquecento in het Palazzo Vecchio voorzien van een schildering. Michelangelo werd snel erna weggeroepen om in dienst van de pause te gaan werken en Leonardo bedacht een nieuwe manier van schilderen maar dat mislukte voor het bovenste deel van de ruimte. De twee niet afgewerkt werken hebben zo’n 10 jaar tegen over elkaar gehangen en zijn uiteindelijk onder andere werken verdwenen. Er zijn nog wel veel studies van beide heren. De studie van Leonardo inspireerde Giovan Francesco Rustici tot dit werk.

Jacopo Tatti detto Il Sansovino, het ‘Medici Altar’: The Saviour and God the Father, circa 1541 – 1542, bronze, gilded bronze and wood.

Voor mij is dit een heel poetische voorstelling: een Christus figuur die, omringd door engelen, door een niet nader benoemde ruimte gaat. Prachtig.

Het volgende werk is een soort van kwartet met twee kunstenaars en
twee bijzondere figuren: de dwerg Morgante Nano (die in de kunst
een heel eigen geschiedenis heeft) en een draak.

Giovanni Bologna maakte de dwerg Morgante Nano terwijl Lorenzo della Nera de draak maakte, 1583 – 1585.

Nano Morgante (bijnaam van Braccio di Bartolo) (Poggio Fornione, 16e eeuw) was een Italiaanse dwerg en een beroemde nar aan het hof van Cosimo I de’ Medici. Hij kreeg de ironische bijnaam Morgante naar de reus uit het gelijknamige gedicht van Luigi Pulci. Hij was een van de vijf dwergen die leefde aan het hof in het Palazzo Pitti. Morgante was een populair figuur tijdens de regeerperiode van Cosimo I mede vanwege zijn humor en scherpe tong.

Alleen zo’n getypt kaartje is voor mij aanleiding om er naar te gaan kijken.

Pietro Francavilla, Moses, circa 1580, terracotta. Model for statue for the Niccolini Chapel in Sante Croce, Florence.

Uffizi

Posted on augustus 2, 2023 by Argusvlinder

Het Uffizi in Florence is een gebouw met als plattegrond
een soort van een U-vorm.
Als bezoeker loop je tijdens het eerste deel van de tentoonstelling
door die U: lange kant, korte kant (aan de Arno) en lange kant.
Op die gangen komen allerlei zalen uit waar de meeste kunstvoorwerpen
te zien zijn.

Die hangen hebben een heel drukke plafondschildering.
Die schildering alleen al vraagt om bestudering, met la die
portretten van vorsten en pausen langs de kant en het vormt
ook nog een soort van eregallerij voor kunstenaars.
Als je daar tussen staat, hoor je bij de groten.

Zoals dit portret van Giotto.

Michelangelo (Buonarroti) staat bij de bouwmeesters.

Leonardo Da Vinci staat in een opmerkelijke verhouding tot Bronzino.

Zo heb je nog nooit van de kunstenaar gehoord,
en zo zie je twee werken van zijn hand.

Die haarversiering waar de tekst van spreekt is wel heel schetsmatig. Florence, Uffizi, Alessandro Allori, Portrait of Bianco Capello, circa 1570 – 1575. Oil on copper.

Alessandro Allori, The Dream, circa 1570 – 1575. Oil on copper.

Ongelofelijk mooi, vond ik. Romeinse kunst, Seated shepherd (zittende herder), relief sculpture, fine grain marble.

Uffizi

Posted on juli 18, 2023 by Argusvlinder

Er lijkt geen einde aan te komen.
Het ene werk is nog mooier dan het volgende.
Vandaag weer een serie topstukken.

Florence, Uffizi, Raffaello Sanzio beter bekend als Raphael, Madonna and Child with the young St John the Baptist. Ook wel ‘Madonna of the goldfinch’ genoemd. Circa 1505 – 1506. Oil on wood panel.

Michelangelo Buonarroti, Holy Family with the young St John the Baptist, ook wel ‘Doni Tondo’ genoemd. Circa 1505 – 1507. Tempera grassa on wood panel. De maker van de lijst is Francesco di Domenico del Tasso (waarschijnlijk naar ontwerp van Michelangelo). Detail van de lijst:

Maddalena Strozzi.

Raffaello Sanzio (Raphael), Portraits of Agnolo Doni and Maddalena Strozzi. Circa 1504 – 1506. Oil on limewood panel.

Agnolo Doni.

Waarom protesteer ik tegen het recht op lezen

Posted on mei 14, 2023 by Argusvlinder

Onze vrienden aan de andere kant van de plas zitten cultureel vaak in de knoop. Ze hanteren methodes die juist ingaan tegen de idealen van hun grondwet. De wet bedoelt het recht van spreken en drukken te beschermen maar met die wet in de hand mag je de David van Michelangelo niet laten zien aan basisscholieren zonder hun ouders er eerst over te informeren of je mag bepaalde teksten niet lezen, Waarom protesteer ik tegen het recht om te lezen, NRC, 28 april 2023, Why am I protesting the right to read. Deze foto illustreert de verwarring in de VS.

David en politiek

Posted on maart 26, 2023 by Argusvlinder

Op internet stuitte ik op een discussie die in de
Verenigde Staten gevoerd wordt over een school in
Florida waar het schoolbestuur besloot de
schooldirecteur te ontslaan omdat in de lessen over
Renaissance-kunst een foto was getoond van de
David van Michelangelo.

Je kent het wel, het iconische beeld gemaakt door een van de grootste beeldhouwers in de kunstgeschiedenis. Michelangelo maakte dit beeld tussen 1501 en 1504. Je kunt het vandaag zien in de Galleria dell’Accademia in Florence. Ik deed dat nog in september van vorig jaar. Het was bedoeld om op een hoge plaats gezet te worden zodat je als toeschouwer altijd naar dit beeld zou opkijken.

Lees het interview met de voorzitter van het schoolbestuur
van de Tallahassee Classical School (sic) die omslachtig
uitlegt dat het ontslag niet plaatsvond omdat
het beeld getoond werd maar omdat er geen vooraankondiging
was uitgestuurd naar de ouders waarin werd aangegeven
dat het beelc te zien zou zijn.
Overigens waren er maar drie ouders die gereageerd hadden
op het incident: twee vanwege het ontbreken van een
vooraankondiging en één omdat in de les
was aangegeven dat het beeld geen porno was.

Onderwijzers die ontslagen worden vanwege een anatomisch
correcte afbeelding van het menselijk lichaam in de kunst
verdienen een reeks extra afbeeldingen van de David.
Omdat ik afgelopen zomer het beeld zag vandaag een
reeks foto’s van het beeld.

De adamsappel. Let ook op de spieren, de bloedvaten, de beenderen in dit adolesenten lichaam. Sla de billen, ribben met het borstbeen en zijn geslacht niet over. Het oor vindt ik opvallend grof gevormd. Andere zaken als de elleboog, de slinger, de kuit en de handen zijn dan weer super! De tenen zijn al eens fysiek beschdigd zoals de school in Florida nu ook weer probeert te doen.

Extra vreemd is het dat de voorzitter van het schoolbestuur
een relatie legt met 1619 (het jaar waarin voor het eerst
slaven werden ingevoerd in wat nu de VS is en theorieën
over racisme.

Nog een kerk in Florence

Posted on december 6, 2022 by Argusvlinder

De Santa Croce is in Florence een kerk met een hele reeks
begraafplaatsen en herinneringsplaquettes van beroemde
Italianen. ‘Beroemd’ is geen understatement.

Florence, Basilica of Santa Croce. Op de plaats van de kerk staan al kerken vanaf het begin van de 13e eeuw. Deze versie is van 1294, in 1560 ingrijpend gerestaureerd. In 1966 is de kerk beschadigd door de overstroming.

Op het plein voor de kerk staat dit standbeeld van Dante Alighieri uit 1865. Het ontwerp is van Enrico Pazzi.

De deur met detail.

Geen graf maar een herdenkingsplaats: Guglielmo Marconi.

Het ontwerp is van Giorgio Vasari: graf van Michelangelo Buonarroti.

Dante ligt er niet begraven maar een monument werd er in Florence wel opgericht voor hem: Danti Alighierio.

Nicolaus Machiavelli (Niccolò di Bernardo dei Machiavelli).

Door wie dit schilderij is gemaakt weet ik niet. Het lijkt me de tuin van Gethsemane, met de apostelen die slapen en Chrisus die de Vader aanroept. Het schilderij is waarschijnlijk onderzocht voor een restauratie en er zijn stukjes van het schilderij vastgezet om verdere beschdegingen tegen te gaan.

Donatello, Tabernacle, Cavalcanti Annunciation, circa 1433 – 1435. De komende dagen zou ik nog veel aankondigingen (Annunciation) zien.

Argusvlinder

De avonturen van de Argusvlinder

Tagarchief: Michelangelo

Onrust in tekeningen, onrust in beelden

De VROUWEN van Michelangelo

Het mannenlijf langzaam in beeld

Het kruis in fragmenten

De schat van Teylers

Builenpest?

Meesterlijk, Maar Niet Mooi?

Spieren, spieren en spieren

Is het afgrijzen? Is het ongeloof?

De mannen van Michelangelo

Langs de randen van Michelangelo

The Medici Chapels

Palazzo Vecchio

Bargello

Bargello

Uffizi

Uffizi

Waarom protesteer ik tegen het recht op lezen

David en politiek

Nog een kerk in Florence

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen:

Delen: