Mijn zwarte bladwachters

Het hele idee van ‘bladwachters’ heb ik opgedaan in de inleiding van
het boek ‘Schatten op schrift’.
Daarin stond een foto van een bladwachter en ik vond dat een leuk
gegeven. Vooral omdat ik een dummy ga maken met lege katernen om
de Nederlandse bindwijze ‘Spitselband’ te oefenen.

Maar lege katernen, waarom zou je die inbinden?
Nu ja ik heb een goede reden maar ik blijf toch een beetje tegen
het idee aanhikken.
Dus toen ik de afbeelding in het boek zag dacht ik dat ik
zoiets kan maken in combinatie met de cursus lino snijden van
een paar weken geleden.

Vandaag ben ik nog eens terug gegaan naar het boek waaruit de
foto kwam van een bladwachter. Dat boek is:
Chronique de la traison et mort de Richart II Roy d’Engleterre, SCA 40.
Je kunt het bekijken bij de Digitale collecties in Leiden.

Drie pagina’s vond ik met een bladwachter wat meteen de
vraag oproept waarom er maar drie te vinden zijn.
Daar heb ik geen antwoord op en voor dit bericht boert dat
ook te ver. Dus laten we eerst maar eens naar de drie bladwachters kijken.

SCA 40 f006v

Een soort van dier met een menselijk gezicht dat een van zijn staarten (?) opeet. SCA 40 f006v.

SCA 40 f010v

Dit lenig figuurtje zag je eerder op mijn blog. SCA 40 f010v. Dit is het figuurtje dat beschreven staat in ‘Schatten op schrift’.

SCA 40 f016v

Een gezicht in koolbladeren of zijn het varens? SCA 40 f016v.


IMG_7100DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurDrieJaarStilGelegen

Afgelopen zondag heb ik wat spullen opgedoken om een lino af te drukken. Een plaatje glas om de inkt uit te rollen, inktrollers, een spatel, inkt, een lepel en ik vond ook wat gevouwen papier.


IMG_7101DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuur

De kleine stukken papier kan ik gebruiken om mijn testafdrukken te maken. Ze passen goed op de lino en binnen de opstaande randen van de mal.


IMG_7103DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuur

De inkt had drie jaar met de opening naar beneden gestaan. Dus de eerste inkt was mooi van dikte. Dat zou maar kort duren. De olie (?) in de inkt kwam snel boven drijven. Schudden bleek het antwoord.


IMG_7104DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusIninkten

Aratus voor de eerste keer ingeinkt. De eerste afdrukken zullen gebreken vertonen maar dat helpt je juist om te besluiten hoe je met de bolle kant van een lepel druk op het papier moet uitoefenen.


IMG_7105DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusLinoLigtVerkeerd

In de mal leggen. Helaas leg ik hem verkeerd….


IMG_7106DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusEersteAfdrukLinoLigtVerkeerd

De eerste afdruk is zoals verwacht bleek.


IMG_7108DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusProbleemRechtsonder

De volgende is beter al is er nog een probleem rechtonder op de afdruk.


IMG_7110DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusBovenrandStiekumTeHoog

Het probleem wordt veroorzaakt door de rand die iets hoger is dan de lino. Daar moet ik dus het papier beter aanwrijven. Je kunt dat met de hand doen maar met de lepel krijg je meer kracht op specifieke plaatsen.


IMG_7109DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratus

Door meer aandacht op die plaats te leggen is het resultaat ook meteen beter.


IMG_7112DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusMetBolleKantVanLepelIMG_7114DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurDeEersteZwarteBladwachterAratus

Dan is het tijd voor het grote werk. Ik heb 12 katernen en 2 schutbladkaternen. Die schutbladkaternen doen bij mij niet mee met de katernsignaturen. Het laatste katern heeft dus geen ‘actieve’ opvolger. Zes katernen krijgen een zwarte bladwachter, vijf krijgen rode bladwachters.


IMG_7115DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurEenAratusOpDeVerkeerdePlaats

Bij de tweede bladwachter lette ik niet goed op. De afbeelding staat op zijn kop.


IMG_7118DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusTestafdrukken

Dit zijn de testafdrukken. Die krijgen geen plaats in de dummy.


IMG_7121DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratus

Maar deze bladwachters ‘Aratus’ wel.


IMG_7122DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratusMooiOpDezelfdePlaats

Met de eenvoudige mal staan alle bladwachters wel mooi op dezelfde plaats. Volgende actie worden de rode bladwachters en dan kan ik er de tekst in gaan zetten. De tekst worden boekbindtermen. Als een soort van ode aan het boekvinden,

Bladwachter Aratus

IMG_7066BladwachterAratus

Gisteren was de lino Aratus al bijna af. Eens kijken wanneer ik tijd heb om hem uit te proberen op papier. No ‘guts’ no glory.


Mijn bladwachter

Tot voor kort wist ik niet wat een bladwachter, of custode, of
reclament, of katernsignatuur was.
Maar de inleiding van Irene O’Daly in Schatten op Schrift
bracht me op het spoor van dit gegeven:
een aanduiding met letters en cijfers en soms ook met
een illustratie die boekbinders moet helpen de katernen van
een manuscript op de juiste volgorde te leggen of te houden.

Als een soort van eerbetoon aan deze middeleeuwse gewoonte
maak ik een bladwachter voor de dummy die ik ga inbinden
om te oefenen voor het boek Denken aan oorlog en vrede.
Dat is een tekst van Hugo de Groot.

Maakte de schrijvers in de middeleeuwen de katernsignatuur
helemaal met de hand, ik ga een linosnede maken die ik
op oeder laatste blad van een katern kan afdrukken.
Die lino laat voldoende ruimte om na drukken nog een
tekst aan te brengen: het eerste of de eerste letter(s)
van het volgende katern.

Ik koos de naam ‘Aratus’ als uitgangsunt voor het ontwerp
omdat ik het idee kreeg de bladwachter te maken tijdens het
bekijken van de Leidse Aratea. Een handschrift met een
Latijnse vertaling van reen Grieks gedicht van de dichter Aratus.

IMG_7058BladwachterAratusInSpiegelschrift

Aratus in spiegelbeeld. Helaas kom ik niet goed uit. De letters laten zich niet goed verdelen. Dat moet dus iets anders.


IMG_7059BladwachterAratusEerstePoging

Terwijl ik bezig was het ontwerp met de hand over te nemen op een stuk linoleum kwam ik er pas goed achter dat het niet ging passen. Dus op papier een nieuwe poging. Daarbij laat ik het kader (dat ik eerder wilde maken) deels weg. Alleen het kader aan de bovenkant blijft staan. Daardoor heb ik meer ruimte.


IMG_7060BladwachterAratus

Dit is dan het ontwerp. Al kwam ik er achter bij het overnemen van het ontwerp op de lino dat er een fout in het ontwerp zat. Maar dat heb ik niet meer in het ontwerp gecorrigeerd maar direct op de lino.


IMG_7061BladwachterAratusIMG_7064BladwachterAratusIMG_7065BladwachterAratusEnPrikmal

Misschien morgen de lino afmaken. Voor nu heb ik ook alvast een prikmal voor de dummy gemaakt. Alleen de plaatsen voor de kettingsteek ontbreken nog.


Katernsignatuur, wat is dat?

Het begrip kende ik niet maar ik kwam het tegen in ‘Schatten op Schrift’,
het recent verschenen boek van André Bouwman en Irene O’Daly
.
Wikipedia maakt er het volgende van:

Een katernsignatuur of binderssignatuur is een aanduiding die geplaatst wordt in het staartwit onderaan de recto-zijde van de folia in de eerste helft van elk katern in een handschrift of een gedrukt boek. De katernsignatuur moet de binder toelaten te controleren of de folia binnen het katern in de goede volgorde zijn gerangschikt en of de katernen elkaar correct opvolgen.

Maar ‘Kneep en binding’ kent de term niet.

Het Algemeen Letterkundig Lexicon beschrijft het als volgt:

Een katernsignatuur of binderssignatuur is een term uit de bibliografie (analytische bibliografie-1; codicologie) en drukkerij voor gewoonlijk een combinatie van een letter en een cijfer, geplaatst in het staartwit onderaan de recto-zijde van de bladen (blad-2) in de eerste helft van ieder katern van een codex of druk. Aan de hand van de katernsignatuur kan de binder zien of een katern goed gevouwen is en of de katernen in de goede volgorde liggen. Ieder katern wordt namelijk aangeduid met een letter uit het alfabet en binnen ieder katern worden de bladen genummerd.

Een vergelijkbare tekst als Wikipedia.
Maar bij Irene O’Daly zag ik iets dat me erg aansprak.
Ik zocht het op en het bleek om een andere term te gaan: reclamanten of
bladwachters. Vooral de laatste term vond ik heel beeldend.

aanwijzingen bestaande uit de eerste een of twee woorden van het eerste blad van het volgende katern.

IMG_7026AndréBouwmanIreneO'DalySchattenOpSchriftPag19Bladwachters


Dus ik dacht: dat wil ik voor mijn dummy ook.
Een paar weken geleden was ik naar een cursus lino snijden en
in dat kader kocht ik vier sets met stukken lino van
verschillende grootte.

IMG_7021DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuur

Deze hebben een mooie grootte om een bladwachter te maken: 9 bij 6 centimeter. Het idee is een afbeelding te snijden die ik op ieder katern ga zetten (behalve op de twee schutbladkaternen en het laatste reguliere katern). In de lino laat ik dan een ruimte open om met vulpen het woord te schrijven dat ik vervolgens ook op het volgende katern zal schrijven. Mijn dummy bevat immers geen gedrukte tekst. Alle ruimte dus om Bladwachters aan te brengen.


Een eerste schets voor de bladwachter heb ik gemaakt.
Ik kan niet goed tekenen dus het wordt geen lenig mannetje
zoals het voorbeeld in Schatten op Schrift.
Het wordt een ontwerp waarbij ik uitga van de naam van de schrijver
van de tekst van de Leidse Aratea: Aratus.

IMG_7022DenkenOverOorlogEnVredeKaternSignatuurAratus

Ik ben er nog niet helemaal uit.