Hoe werken in een periode van meer dan 100 jaar aan één
serie publicaties?
Ze deden dat niet in de tijd van internet, digitale foto’s,
tablets en open bronnen.
Ze begonnen in 1800, niet met het plan tot 1934 bezig
te zijn.
Stel je voor je wil alle planten die in Nederland voorkomen
opnemen in een boek.
Van iedere plant een afbeelding en een pagina met informatie.
Die planten zullen ergens in Nederland gevonden worden, dan
vervoerd worden naar Amsterdam, dan moet je als redecteur besluiten of
de plant binnenkort aan de beurt kan komen, dan de plant
met een opdracht (?) naar de tekenaar sturen.
De tekenaar levert een tekening aan in kleur, van de plant,
de bloeiwijze, de vruchten, meestal in de meerdere stadia
waarin dat allemaal voorkomt.
Vervolgens beoordeelt de redacteur het resultaat. Die is zijn
onderzoek naar de achtergrondinformatie al begonnen.
De redacteur voorziet de tekening met istructies voor de
graveur om in steen (lithografie) en later wellicht in
koper, de afbeelding over te brengen. Die gravure moet
namelijk in een groot aantal gedrukt worden.
Later worden tekst en gravure samengebracht met andere
teksten en gravures van andere planten om tot een aflevering
te komen.
Uiteindelijk 461 afleveringen met 2240 illustraties.
Dat is een van de verhalen die je kunt zien in de tentoonstelling
in het Huis van het Boek in Den Haag. De tentoonstelling kwam
tot stand in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek.
In mijn eerste bericht over deze tentoonstelling zagen we al twee inspiratiebronnen (Flora Rossica en Flora londinensis). Dit is nog een inspratiebron: Georg Carl von Oeder en anderen, Icones plantarum sponte nascentium in regnis Daniae et Norvegiae, ook wel Flora Danica genoemd. Gedrukt in Kopenhagen door Claude Philibert (Volgens internet: bogtrykker og boghandler) en anderen, 1761 – 1883. Aflevering 28 uit 1819.
In mijn inleiding had ik het over de tekenaar maar dat waren natuurlijk kunstenaars. Dit is een van de aquarellen die gemaakt werden op basis van gevonden planten: Flora Batava, deel 17 uit 1885, Mannetjesorchis of Orchis Mascula. Dit was het werk dat de redacteur voorzag van verdere instructies en dat dan naar een graveur ging. Net als heel veel andere planten staat deze plant vandaag op de rode lijst met bedreigde plantsoorten.
Flora Batava, deel 7 uit 1836, Gravure en aquarel van de Moeraslathyrus of Lathyrus Sylvestris (Nu op rode lijst).
De tekst spreekt van aquarel en gravure. Dan zou ik links de aquarel verwachten maar dat is niet zo volgens mij. Maar hier zie je de Moeraslathyrus zoals die door de kunstenaar naar de kort daarvoor nog levende plant in beeld is gebracht en zoals de plant in de Flora Batava te zien is.
De ene afbeelding is nog mooier dan de andere: Flora Batava, deel 22 uit 1906, Oosterse Sterhyacint of Scilla Sibirica. Aquarel door Pavord Smits. Helena Christina van de Pavord Smits om precies te zijn (Leiden, 21 oktober 1867 − Leiden 27 januari 1941).
De tekst krijgt ook aandacht.
Er is een voorbeeld te zien waar nog eens extra bij de tekst
wordt stilgestaan. Daar zie je de volgende informatie
samengebracht:
Naam van de plant in latijn
Nederlandse naam
De naam in verschillende talen, inclusief bijnamen
Bloeitijd
Indeling volgens Linnaeus
Geslachtskenmerken
Soortelijke kenmerken
Toelichtoing op de afbeelding, voor verwijzingen maakt men gebruik van letters
Groeiplaatsen
Kracht en geneeskundig gebruik
Huishoudelijk gebruik
Regelmatig tref je in de beschrijving een bronvermelding aan.
Jan Kops schreef bijvoorbeeld bij de Giftige Doornappel of
Datura Stramonia:
De bijen azen op de bloemen.
De schapen raken de plant geheel niet aan: de varkens het zaad etende worden duizelig en vallen:
(Mattuschka) in het geheel is het voor vee eene schadelijke plant.
Hoe nadeelig en somwijlen doodelijk deze plant en vooral het zaad voor menschen is, die het zelve bij toeval of bij vergissing voor eene andere plant gebruikt hebben, hebben eenige ontzetten de voorbeelden geleerd: het gebruik van azijn schijnt hier tegen het beste hulpmiddel te zijn.
Waarschijnlijk wordt met ‘Mattuschka’ Heinrich Gottfried von Mattuschka
bedoeld (?), (een van de) schrijver(s) van de ‘Flora Silesiaca’.
Een overzicht van de namen van de Giftige Doornappel.
Tekst met afbeelding in het grootste van de twee formaten waarin dit deel verscheen: Flora Batava, deel 2, 1807, Jan Kops, Amsterdam uitgever JC Sepp en Zoon, Giftige Doornappel, Datura Stramonia.
Alle afbeeldingen van de Flora Batava zijn op internet te zien.
Bovengenoemde Giftige Doornappel, Datura Stramonia bekeek ik er vandaag
nog.
Titelpagina eerste deel, 1800.
Flora Batava,
afgebeeld door en van wegens
J.C. Sepp en Zoon;
beschreven door Jan Kops
Commissaris van Landbouw, lid van de Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, en van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen te Vlissingen, Lid Honorair van de Maatschappij tot bevordering van den Landbouw te Amsterdam.
Flora Batava, deel 20, 1898, Aarddistel of Cirsium Acaula. Gedroogd exemplaar. Rode lijst.
Flora Batava, deel 20, 1898, Aarddistel of Cirsium Acaula. Met de hand ingekleurde lithografie of steendruk.
De heer De Haas was de vinder en Willem Frederik van Eeden (vader van de schrijver Van Eeden) de redacteur van dienst.
Ik vermoed dat ik voor de tentoonstelling afloopt
nog maar een keer in Den Haag ga kijken.
Argusvlinder 