Suzanne Duchamp – Zonder lijst (Deel II)

Posted on oktober 22, 2025 by Argusvlinder

Kijken naar haar werk, zonder keurmerk, zonder genie, zonder ruis.

Er speelt iets in de museale wereld dat me dwars zit.
Het speelt breder dan alleen in de museale wereld,
maar dáár is het voor mij het duidelijkst voelbaar.

Kunst onder de aandacht brengen van een breed publiek
is ingewikkeld, maar het is een kerntaak van musea.
Toch zie ik een ongewenste verschuiving:
van de rol van missionaris naar die van marketeer.

De taak om mensen inhoudelijk te informeren over kunst
verschuift steeds vaker naar het simpelweg binnenhalen
van bezoekersaantallen.

Laat ik eens twee voorbeelden nemen.

Voorbeeld 1

Op de website van H’art wordt een tentoonstelling van de
Roemeense beeldhouwer Brancusi als volgt geïntroduceerd:

Brancusi, The Birth of Modern Sculpture
H’ART Museum presenteert: Brancusi, The Birth of Modern Sculpture.
Voor het eerst komt een toonaangevende collectie kunstwerken van Constantin Brancusi (1876-1957) naar Amsterdam. De kunstenaar wordt wereldwijd beschouwd als de grondlegger van de moderne beeldhouwkunst. De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met het Parijse museum Centre Pompidou. Naast meer dan 31 meesterwerken, inclusief de originele sokkels die Brancusi zelf ontwierp, worden ook foto’s en films van zijn hand getoond.

Website geraadpleegd op 13/10/2025.

In bovenstaande tekst zitten tenminste drie problemen:

= ‘De kunstenaar wordt wereldwijd beschouwd als de grondlegger van de moderne beeldhouwkunst.’

Dat is nogal een bewering.
De meeste Nederlanders kennen waarschijnlijk Constantin Brancusi
niet eens. Ik ken maar 1 werk van de man. De kans is aanwezig
dat dit meer van mij zegt dan van Brancusi maar ik durf dat
te betwijfelen.
De claim dat hij ‘wereldwijd’ als grondlegger wordt gezien,
dat vraagt om meer onderbouwing dan een one-liner.
Daar komt bij dat H’art een reputatie heeft van het maken
van goede tentoonstellingen op basis van de collectie van
het Russische Hermitage. Niet echt een museum voor moderne kunst.
Op basis van die reputatie, kan ik de ‘grondlegger’-uitspraak
niet klakkeloos aannemen.

= ‘Naast meer dan 31 meesterwerken’

Behalve misschien van Picasso zijn er in mijn ogen geen moderne
kunstenaars met meer dan 5 meesterwerken. Ik begrijp dat dit
heel subjectief is, maar mensen maken nu eenmaal geen meesterwerken
aan de lopende band. Kunstenaars maken een continue ontwikkeling
door waarbij er ook meesterwerken worden gemaakt.
Het is juist die ontwikkeling die zo interessant is.

Misschien maken de sokkels, foto’s en films deel uit
van Brancusi’s artistieke ontwikkeling.
Maar het kan evengoed een manier zijn om de tentoonstelling
visueel op te vullen—zeker gezien de hoge entreeprijs.

= ‘in samenwerking met het Parijse museum Centre Pompidou’

Centre Pompidou sluit dit jaar zijn deuren voor een verbouwing
die gepland staat tot in 2030. Dat komt natuurlijk heel goed uit
voor H’art die zelf net de transitie moet maken van het Hermitage
naar andere bronnen. Dat doet niets af van de kunstwerken die
nu in de tentoonstelling te zien zijn. Maar je kunt wel de vraag
stellen: ‘Waarom dan Brancusi’? Daarnaast wordt Centre Pompidou
hier haast gebruikt als keurmerk: als het daar vandaan komt,
dan is het goed.

Voorbeeld 2

Op de radio hoorde ik een reclamespot voor een tentoonstelling
met werk van Mark Manders in Museum Voorlinden.

In 2021 zag ik werk van hem in het Noordbrabants Museum.
Op mijn weblog plaatste ik toen twee foto’s, naast werk van Marc Mulders.
Het werk dat ik toen zag was
Unfired Clay Torso (2014), gemaakt van brons, verf en hout.

De radiospot zit ongeveer als volgt in elkaar:
1: Introductie van Voorlinden en Mark Manders,
2: de slogan ‘Stap in het geniale brein van deze kunstenaar‘,
3: gaat weer over Voorlinden.

Voorlinden is een prachtig museum in een schitterende omgeving.
Ik kan het iedereen aanraden.

Maar in de slogan wordt de tentoonstelling meteen platgeslagen.
De kunstenaar is een genie.
Ja, dan ben je uitgepraat.
Als bezoeker valt daar niets tegen in te brengen.
Een genie maakt immers ook alleen geniale werken.
Dit is een overtreffende trap van ‘meesterwerk’.
Wat het werk betekent, wat het ons wil zeggen,
dat doet er niet meer toe. Het is geniaal! Punt.

Deze manier van mensen naar musea lokken leidt tot problemen.

Er wordt een loopje genomen met feitelijkheid.
Al zullen marketeers zeggen dat ze slechts ‘de grenzen opzoeken’.
Maar hun slogans vervangen de complexiteit van het werk
door een consumptief uitje.

Dit betekent voor de kunstenaar:
het werk wordt een decor voor de mythe, niet andersom.

Voor de bezoeker:
het bezoek wordt gestuurd, ingevuld, en ontdaan van eigen ervaring.

Voor de instellingen:
het is een economische strategie, vermomd als culturele verheffing.

Deze benadering zorgt ervoor dat de mogelijke meesterwerken van morgen
nauwelijks worden opgemerkt.

Ook de geschiedenis zelf heeft lang bepaald
wie of wat zichtbaar mocht zijn.
Niet alleen door keuzes van musea of professoren,
maar ook door familiale overtuigingen.
Abraham Mendelssohn had 4 kinderen. De oudste was zijn dochter Fanny.
Zoals we nu weten, was zij een begaafd pianist en componist,
net als een van haar jongere broers: Felix.
Maar Abraham Mendelssohn schreef ooit aan zijn dochter Fanny:

“Muziek wordt misschien Felix’ beroep, terwijl het voor jou
franje kan en moet zijn.”

Een zin die niet alleen haar talent marginaliseerde,
maar ook de publieke ruimte voor haar als vrouwelijke kunstenaar verkleinde.

Zulke opvattingen waren geen incidenten, maar patronen die zich
blijven herhalen. Ze werkten breed door in een maatschappij
waarin mannen bepaalden wat er gebeurde,
en vrouwen structureel buiten beeld bleven.

Daarom ben ik blij dat ik het werk van Suzanne Duchamp heb gezien.
Zonder lijst van meesterwerken,
zonder keurmerk,
zonder het genie van haar broers.
Zodat ik zelf kon kijken, vergelijken, ervaren.

Kunsthaus Zürich, Suzanne Duchamp, Untitled (self-portrait in profile with cat). circa 1920, ink and pencil on paper.

Suzanne Duchamp, Workshop of joy, 1920, gouache, watercolor, pencil and ink on paper.

Suzanne Duchamp, Marcel’s unhappy readymade, 1920, oil on canvas.

Suzanne Duchamp, Solitude – Funnel, 1921, oil, enamel, cut-and-pasted papers, ink and pencil on canvas.

Suzanne Duchamp, On the bench, circa 1923, oil on canvas.

Suzanne Duchamp, Self portrait, 1922, oil on canvas.

Man Ray, Suzanne Dechamp, circa 1925, gelatin silver print.

Suzanne Duchamp, The underworld, 1961, oil on canvas.

Nieuwsgierig naar deze vrouwelijke Dadaïst en de ontwikkeling
die ze doormaakte?
De kans is er, en waarschijnlijk een stukje dichter bij huis dan Zürich.
In de SCHIRN Kunsthalle Frankfurt is van 10 oktober 2025 tot 11 januari 2026
de tentoonstelling ‘Suzanne Duchamp – Retrospectieve’ ook te zien.
Een zeldzame gelegenheid om haar werk opnieuw te ontmoeten,
dan compleet, in een andere stad, onder een ander licht.
Veel kijkplezier!

Suzanne Duchamp – Deel I

Posted on oktober 14, 2025 by Argusvlinder

Haar blik is gericht op ons—niet uitdagend, niet afwezig, maar aanwezig.

Zestien foto’s vormen het begin van deze reeks.
Drie daarvan tonen Suzanne Duchamp, niet als icoon, maar als maker.
Eén vergroot op de muur: Suzanne achter de camera, haar blik gericht op het moment van vastleggen. Geen pose, maar een daad.
Eén achter een kaptafel, haar blik recht op ons gericht, terwijl haar reflectie in het raam nieuwsgierig om de hoek lijkt te kijken.
Eén met dubbele belichting: Jean Crotti (echtgenoot) verschijnt achter haar, als een schaduw, als een echo. Geen romantiek, maar een visuele onderhandeling.

Suzanne Duchamp was lange tijd onbekend.
Niet omdat ze niets maakte, maar omdat ze maakte als vrouw.
Zuster van Marcel Duchamp,
de man van het urinoir als kunstwerk.
Vrouw van Jean Crotti,
een Dadaïst, maar geen naam die musea groot op gevels zetten.

Haar werk werd vaak benoemd via anderen, als bijschrift, als echo, als randverschijnsel.

De 3 portretten, deze rituelen van zichtbaarheid:
ze tonen een maker die zich niet wil laten reduceren tot relaties – en de curator van deze tentoonstelling in Kunsthaus Zürich begrijpt dat.

Uitvergroot zelfportret op de muur van het museum: Suzanne Duchamp aan het werk.

Kunsthaus Zürich, Suzanne Duchamp, Potrait of Jacques Villon, oil on canvas.

Suzanne Duchamp, Young girl with dog, 1912, oil on canvas.

Zij zit. Centraal.
Op een eenvoudige stoel met rechte rug.
Een hoed, een geplooide jurk, een linkerarm die in rust hangt.
Haar blik is gericht op ons: niet uitdagend, niet afwezig, maar aanwezig.
Een dame, nieuwsgierig. Niet erotisch, maar onderzoekend.
Haar rechterbeen zichtbaar, onderbeen en enkel vrij, een schoen die zich toont als accent.
Links in beeld: een gordijn.
Daarachter, in het open raam, haar reflectie.
Die beweegt zich naar voren, lijkt om de hoek te kijken.
In de spiegeling draagt ze een sieraad, een halsketting die in het origineel verborgen blijft.
Twee houdingen, één aanwezigheid.
Suzanne Duchamp als dubbelganger van zichzelf.
Zittend en bewegend.
Rustig en nieuwsgierig.
Binnen en buiten.

Eerlijk gezegd kan ik me niet meer herinneren of dit de juiste orientatie is op de poster te tonen. Gevoelsmatig zeg ik ‘Ja’ maar bij Dada weet je dat nooit. Marcel Duchamp, Dada 1916 – 1923, 1953. Exhibition ooster, letterpress in black and red ink on lightweight paper.

Suzanne Duchamp, Double exposure of Suzanne Duchamp and Jean Crotti, 1918, photograph.

Zij zit. Frontaal.
Hoofd iets naar beneden, iets naar rechts.
Lang gezicht, gesloten ogen misschien. Of een blik die zich onttrekt.
Een jurk, een jas, een boord — niet duidelijk, maar aanwezig.
Voor haar: een tafel. Achter haar: een schaduw.
In die schaduw: Jean Crotti.
Niet naast haar, maar door haar heen.
Zijn hoofd zichtbaar in haar haar.
Zijn ogen misschien open.
De strepen van het gordijn lopen door hun gezichten.
Geen achtergrond, maar raster.
Geen dubbelganger, maar versmelting.
Een romantisch beeld, maar niet sentimenteel.
Een gedeeld portret.
Een gedeelde zichtbaarheid.

Suzanne Duchamp, Untitled, 1916, india ink and watercolour on paper.

Suzanne Duchamp, Broken and restored multiplication, 1918 – 1919, oil and silver paper on canvas.

Suzanne Duchamp, Radiation of two solitary separates apart, 1916 – 1920, oil, gold paint, string, wax, plastic, glass beads and tinfoil on canvas.

We hebben stilgestaan bij drie foto’s van Suzanne Duchamp.
Portretten die haar tonen als maker, als aanwezigheid, als ritueel.
In de catalogus krijgen ze waarschijnlijk minder ruimte dan werken als Young Girl With Dog (1912) of Broken And Restored Multiplication (1918–1919).
Daar ligt de nadruk vaak op stijl, op experiment, op aansluiting bij stromingen.
Maar deze foto’s spreken een andere taal.
Een taal van positionering, van zichtbaarheid, van dubbelheid.
Ze tonen niet alleen wat ze maakte, maar hoe ze zich liet zien.

Suzanne Duchamp was lange tijd onbekend.
Of dat terecht is, laat ik aan de lezer.
De curator kiest er in ieder geval voor om haar in de spotlight te zetten.
Niet als icoon, maar als maker.
Niet als bijschrift, maar als begin.

De smaak van het leven tussen een sleutel en Léger

Posted on mei 24, 2025 by Argusvlinder

ik heb twee foto’s gemaakt die ogenschijnlijk niets met elkaar
te maken hebben.
Een foto van een gevonden sleuteltje.
Het lijkt een goedkoop hangertje.
Op de andere staat een pizza met tomaat, chorizo en kappertjes.

Hoe breng je die twee zaken bij elkaar in één verhaal
van 100-150 woorden? Je vraagt het Copilot.

Eerste resultaat:

Lara staarde naar het sleuteltje in haar hand. Het zag eruit als niets bijzonders—een eenvoudig hangertje, waarschijnlijk verloren door iemand die het nauwelijks miste. Maar toen ze het sleutelhangertje omdraaide, viel haar oog op een kleine gravure: La Vita è Gustosa. Haar Italiaans was roestig, maar ze wist genoeg—het betekende iets als Het leven is smaakvol.

Hongerig en nieuwsgierig besloot ze het te vieren op haar favoriete manier: een pizza. Ze bestelde haar gebruikelijke—tomaat, chorizo en kappertjes—en terwijl ze een hap nam, kwam een herinnering boven. Dat sleuteltje leek precies op het hangertje dat haar grootvader haar gaf toen ze klein was. Een hanger die ooit aan een oude kast hing in zijn pizzeria. Zou het écht…? Ze glimlachte. Soms vonden verloren dingen hun weg terug. Soms, zelfs via een pizza.

Een keuze uit één is geen keuze dus vraag ik
om nog een tweede resultaat. Copilot biedt dat zelf meteen aan.

Wat vind je ervan? Wil je dat ik het aanpas?

graag het is wel erg sentimenteel

Tweede resultaat:

Tom staarde naar het kleine sleuteltje dat hij op straat had gevonden. Een goedkoop ding, waarschijnlijk van een kluisje of een dagboek. Maar wie weet—misschien was het wel de sleutel tot iets bijzonders.

In gedachten verzonken stapte hij zijn favoriete pizzeria binnen en bestelde zijn gebruikelijke: tomaat, chorizo en kappertjes. Terwijl hij wachtte, speelde hij met het sleuteltje en mompelde: “Wat als dit toegang gaf tot de ultieme geheime pizzarecepten?” Hij grijnsde bij de gedachte.

De pizzabakker zag hem en knikte naar het sleuteltje. “Ah, dat lijkt wel op het hangertje dat we aan onze geheime voorraadkamer hebben hangen,” zei hij met een knipoog. Tom trok een wenkbrauw op. “Geheime voorraadkamer?”

Hij had geen idee of de man serieus was, maar één ding wist hij zeker: hij zou nooit meer hetzelfde naar pizza kijken.

Heel erg creatief vind ik het allemaal niet.
Je ziet in beide verhalen dezelfde elementen terugkomen:
een vrouw is hoofdpersoon in verhaal 1. In 2 een man,
dan volgt een beschrijving van voorwerp 1 en het vinden,
dan volgt een overgang naar voorwerp 2,
dan volgt een beschrijving van beschrijving van 2 en
wending.

De werkelijkheid is al bijzonder genoeg.
Op donderdag ging ik naar mijn werk.
Meestal werk ik van huis uit, maar af en toe ga ik
naar kantoor. Het kost verhoudingsgewijs veel (reis)tijd
en geld. Effectief is het ook niet. Mensen besteden
veel tijd aan kletsen over voetbalwedstrijden,
de huisdieren en allerlei andere onderwerpen.
Je werk wordt daar niet beter van, wel duurder.

Maar goed, soms moet je.
Toen ik het plein overstak zag ik iets liggen tussen de
kasseien. Echt, die basaltblokken liggen bij mij voor de deur.
Eerst liep ik door. Er was genoeg maar niet te veel
tijd om de trein te halen.
Omdat ik het voorwerp, een sleuteltje, in gedachten al op
of aan een binnenkort te maken boekband zag,
raapte ik het op en stak het in mijn zak.

Na mijn werk wil ik niet te veel tijd besteden aan eten.
Ik heb bijvoorbeeld ook een blog die veel tijd vraagt.
Maar sinds kort heb ik pizzabodems ontdekt die bijna gereed zijn.
Ik hoef ze alleen te beleggen met iets en dan een paar
minuten in een oven die op temperatuur is.
Deze donderdag werd het een pizza met saus, kleine tomaatjes,
plakjes chorizo en een restantje kappertjes — simpel en snel,
precies wat ik nodig had na een lange dag.

Dat is het werkelijke verhaal rond de twee foto’s dat ik
door het avontuur met Copilot kan uitbreiden met een paar
afbeeldingen die Copilot maakte en één foto die ik vandaag
maakte.
Het sleuteltje zag er op de foto vuil uit, vond ik.
Daarom ligt het nu in water met afwasmiddel.

Intussen ben ik met Copilot afgedwaald naar afbeeldingen maken van
‘La Vita è Gustosa’. De spaghetti op de eerste poging brachten me
op het idee om te vragen om een verfijning in de stijl van Fernand Léger.
De resultaten heb ik als illustratie bij dit bericht gebruikt.

Ik ben nog niet tevreden.
De drie kleuren zijn prima maar er zijn nog steeds
te veel kleurvlakken die niet onafhankelijk van de
figuur en objecten zijn aangebracht zoals in het latere
werk van Léger het geval is. Dat vind ik nou
juist zo mooi.

De vraag om nog een versie van de afbeelding te maken
kost erg veel tijd. Terwijl Copilot aan het werk is,
denk ik bij me zelf:
“Zou Léger eerst de kleurvlakken schilderen en daarna pas
de figuren en objecten of andersom?”

In een andere sessie antwoord Copilot:

Fernand Léger stond bekend om zijn unieke benadering van kleur en vorm binnen het kubisme en later het mechanische kubisme. Zijn techniek was niet altijd uniform, maar hij had een sterke voorkeur voor het scheiden van kleur en vorm, waardoor zijn werken een dynamische en gestructureerde uitstraling kregen.

In veel van zijn schilderijen lijkt hij eerst de grote kleurvlakken te hebben aangebracht, waardoor een krachtige basis werd gelegd. Vervolgens werkte hij de figuren en objecten uit met duidelijke contouren en zwarte lijnen, waardoor ze zich scherp aftekenden tegen de achtergrond. Dit gaf zijn werk een bijna grafische kwaliteit, waarbij de vormen en kleuren afzonderlijk een sterke impact hadden.

Het duurde te lang voor een volgende versie van
‘La Vita è Gustosa’ kwam.
Ik probeer morgen opnieuw.

Picasso 1932 – Love Fame Tragedy

Posted on oktober 5, 2018 by Argusvlinder

Op 8 september was het de voorlaatste dag dat Tate Modern in Londen
de tentoonstelling had met de naam ‘Picasso 1932 – Love Fame Tragedy’.

1932 Is een belangrijk jaar in de carrière van Picasso.
Hij was 50 jaar oud en het grote succes was daar.
Na zijn Blauwe en Roze periode had hij het Kubisme ‘uitgevonden’
samen met Georges Braque.
Dan begint zijn Klassieke periode en een flirt met het Surrealisme.
Volgens een aantal kenners was zijn kunstenaarschap voorbij.
Nu weten we dat Picasso’s bloeiperiode nog moest komen.
De Guernica schildert hij in 1937.
Tot op hoge leeftijd blijft hij relevant werk leveren.

Zo zag de aankondiging van de tentoonstelling op de gevel van Tate Modern er uit.

De tentoonstelling in Tate Modern richt zich op 1 jaar: 1932.
Van maand tot maand kon je de ontwikkeling volgen.
Ik maakte er wat foto’s.

Tate Modern is een gigantisch gebouw. Het is gevestigd in een voormalige electriciteitscentrale.

The Sculptor, oil paint on plywood, monday, 7 december 1931. Musée National Picasso, Paris.

Picasso schildert veel, heel veel. Daarnaast maakt hij allerlei ander werk als keramiek of beeldhouwwerk. Maar steeds veel en van hoge kwaliteit. Daarnaast gaat hij naar allerlei evenementen, tentoonstellingen en feesten. Gaat op vakantie en is druk met zijn complex gezinsleven. Op de tentoonstelling en in de catalogus staan de dagen en datums vermeld waarop de werken zijn afgerond. Op zaterdag of zondag en door de week. Picasso, 9 january 1932, Reading, oil paint on wood. Wat een vreselijke lijst voor een modern schilderij.

Picasso, sunday, 24 january 1932, Paris, The Dream, oil paint on canvas. De verlichting is gedimd op zaal. Dat maakt het moeilijk foto’s te maken.

Boisgeloup is een plaats met het buitenverblijf van Picasso. In een van de bijgebouwen vestigt Picasso zijn atelier en maakt daar een serie beelden. Een aantal er van stonden op de tentoonstelling bij elkaar in een zaal.

Picasso, wednesday, 2 march 1932, Paris. Still Life with tulips, oil paint on canvas.

Picasso, tuesday, 8 march 1932. Paris. Nude, green leaves and bust. Oil paint on canvas.

Picasso, monday, 14 march 1932. Paris. Girl before a mirror. Oil paint on canvas. The Museum Of Modern Art, New York. Schitterend werk.

Pablo Picasso. April 1933. Woman in a yellow armchair. Oil paint on canvas.

Pablo Ruiz Picasso. Monday, 16 may 1932, Boisgeloup. Woman sleeping. Oil paint on canvas. Er was nog een schilderij. Kleiner, langwerpiger. Met alleen de twee handen en een kleiner deel van het gezicht. Door het kleurgebruik misschien nog spannender. Hij maakte dat 1 dag later.

Picasso, Seated Nude, 1909 – 1910. Op de tentoonstelling was ook aandacht voor de grote overzichtstentoonstelling die Picasso van zijn eigen werk organiseerde. Hij hield alles in eigen hand en ontbrak zelf op de opening. Alles anders dan wat men normaal vond in die tijd.

Picasso, sunday, 30 october 1932. Seated woman by a window. Tegen het eind van 1932 worden de werken vaker grimmiger dan in het begin van het jaar. Dat is op dit werk nog niet het geval.

Picasso, wednesday 21 december 1932, Sleeping nude with blonde hair. Oil paint on canvas. Nahmad Collection, Monaco.

Picasso, thursday 22 december 1932, Paris. The Rescue. Oil paint on canvas. Picasso ‘kleurt hier buiten de lijntjes’. Fernand Leger doet dat ook maar bij Leger gaan kleur en vorm ieder een eigen weg. Hier is dat nog niet het geval.

Picasso, 11 january 1933. The Rescue.

Bij de tentoonstelling verscheen een prachtige catalogus.
De band is gemaakt van een mooi soort karton.
Prachtig gemarmerd sierpapier aan de binnenkant.
Een lust voor het oog.

De catalogus. Een aanrader.

Natuurlijk was er een gratis boekje met een beschrijving van wat er te zien was van iedere zaal.

‘Gratis’ is dan relatief als de toegang 25 pound kostte. Dat is 28, 50 Euro. Goed dat andere musea meestal gratis zijn. Wat een ongelofelijke reeks werken van Picasso in 1932!

Argusvlinder

De avonturen van de Argusvlinder

Tagarchief: Kubisme

Suzanne Duchamp – Zonder lijst (Deel II)

Suzanne Duchamp – Deel I

De smaak van het leven tussen een sleutel en Léger

Picasso 1932 – Love Fame Tragedy

Delen:

Delen:

Delen:

Delen: