“I’m not proud, I was wrong — and the truth is hard to take”
Lessons of love verwijst naar het gelijknamige essay van Arends,
waarin liefde wordt benaderd als een leerproces:
een manier van kijken, luisteren en leven.
De titel echoot ook de popsong Lessons in Love van Level 42,
waarin verlies, reflectie en herwaardering centraal staan.
Het verschil tussen of en in is geen toeval:
waar de song spreekt over lessen binnen de liefde,
gaat het hier om lessen vanuit de liefde
Lessen die zich uitstrekken tot onze omgang met natuur,
zorg en verbondenheid.
En dan is er nog de heart-shaped rhododendron die Wang Preston
vaak fotografeerde:
een tastbare vorm van liefde in het landschap.
Zo krijgt de titel een driedubbele betekenis:
geleerd door liefde,
geleerd over liefde, en
liefde als vorm in de wereld.
In het boek With love, from an invader staan foto’s
en teksten van Yan Wang Preston en verwante schrijvers.
Zo is er een tekst opgenomen van Dr Bergit Arends,
curator moderne kunst, kunsthistoricus met een speciale
interesse voor ecologie.
Terwijl ik het essay ‘Lessons of love’ van Arends las,
kwamen er Engelse begrippen langs
waarvan ik vermoedde dat er meer achter zat
dan ik door de vertaling van de woorden kon achterhalen.
Het waren vooral de volgende begrippen:
= spontaneous human-plant communications, en
= multi-species assembles of plants within their habitat.
Nadat ik via Copilot ontdekte wat met de begrippen
bedoeld wordt, werd duidelijk dat achter deze begrippen,
een hele denkwereld zit.
Een denkwereld die nog niet breed gedeeld is met iedereen.
Vandaar uit ontstond het idee een soort van overzicht
te maken met de centrale begrippen en hun samenhang,
van wat je Ecologisch posthumanisme kunt noemen.
In het westerse denken over mens en natuur is lange tijd uitgegaan
van het model van rentmeesterschap:
het idee dat de natuur door God aan de mens is toevertrouwd om te beheren.
De mens als beheerder, verantwoordelijk maar ook boven de natuur geplaatst.
Maar met het verdwijnen van soorten, het afnemen van biodiversiteit en
het versneld veranderen van ecosystemen,
wordt steeds duidelijker dat dit model tekortschiet.
Het heeft geleid tot uitputting in plaats van zorg.
Als gevolg van het inzicht dat het Rentmeesterschap model
tot uitputting leidt, ontstaat er onder kunstenaars, ecologen en filosofen
een ander beeld:
een visie waarin de scheiding tussen mens en natuur vervaagt.
Niet langer een duidelijke afbakening van rollen,
maar een groeiend besef van onderlinge verwevenheid
— van relaties in plaats van hiërarchie.
Begrippen als inheems en invasief, natuurlijk en kunstmatig,
cultuur en natuur lijken houvast te bieden,
maar verhullen vaak een complexere werkelijkheid.
Een boom leeft niet alleen: hij deelt zijn wortels met schimmels,
zijn stam met insecten, zijn kruin met vogels.
Een rhododendron houdt water vast, beschermt stenen, vormt een berg.
Ook mensen en hun technologieën maken deel uit van zulke ecologische verbanden
— al is hun rol vaak dubbel en moeilijk te duiden.
Deze verwevenheid wordt in kunst en ecologie aangeduid als
een multi-species assemblage:
een levend netwerk van relaties, zorg en spanning.
In deze verwevenheid zijn planten, dieren, landschappen en zelfs technologieën
niet alleen decor of hulpmiddel, maar medereizigers.
Kunstenaars als Yan Wang Preston spreken van
spontaneous human-plant communications
— een manier van omgaan met andere levensvormen die niet draait om controle,
maar om nabijheid, ritme en wederkerigheid.
Nabijheid betekent hier:
aanwezig zijn zonder te overheersen.
Ritme
verwijst naar het tempo en bijvoorbeeld de seizoenen van andere levensvormen
— niet alles beweegt zoals wij.
Wederkerigheid
vraagt om een houding van geven én ontvangen:
niet alleen nemen van de omgeving, maar ook zorg teruggeven.
Deze manier van omgaan geldt niet alleen voor planten,
maar voor alles waarmee we samenleven:
vogels, stenen, water, schimmels, wind, machines.
Het is een uitnodiging om relaties te zien waar eerst grenzen waren.
Het is een vorm van luisteren die voorbij woorden gaat:
via aanraking, herhaling, aanwezigheid.
De scheiding tussen natuur en cultuur, ooit zo vanzelfsprekend,
begint volgens sommigen te vervagen.
Niet langer staat de natuur als iets wilds en buiten ons
tegenover cultuur als iets door mensen gevormd.
In werkelijkheid dragen landschappen sporen van menselijke handelingen,
terwijl onze levens worden gestuurd door seizoenen, bodem, water en wind.
Mens en omgeving blijken met elkaar verweven
— een gedachte die in kunst en ecologie steeds vaker wordt verwoord als
natureculture entanglement.
Niet ‘de natuur’ als iets buiten ons, maar als iets waarin we meebewegen
en mee-verantwoordelijk zijn.
Tegelijkertijd groeit het besef dat veel van onze ideeën over natuur
voortkomen uit manieren van denken die gericht zijn op
ordening, toe-eigening en beheersing.
Denk aan classificaties die planten en dieren indelen volgens menselijke maatstaven,
vaak ten dienste van nut en controle.
Zulke structuren hebben niet alleen landschappen veranderd,
maar ook de manier waarop we natuur begrijpen.
Dit streven om de wereld onder controle te krijgen, noemen we koloniseren.
Kunstenaars en denkers proberen deze denkwijzen zichtbaar te maken en te doorbreken.
Ze brengen vergeten ecologische geschiedenissen aan het licht,
en pleiten voor zorgzame, wederkerige relaties met de omgeving
— gebaseerd op luisteren, herinneren en herstellen.
Deze beweging wordt vaak aangeduid als decolonizing nature.
En dan is er het besef dat we leven in een tijd
waarin menselijke activiteit een dominante invloed heeft
op het klimaat, de biodiversiteit en zelfs de geologische processen van de aarde.
Dit tijdperk wordt aangeduid als het Anthropoceen.
Kunst biedt hier geen antwoorden, het geeft toeschouwers de kans
bij hun wereld vragen te stellen — via aanraking, ritme, stilte en verbeelding.
Samengevat:
Argusvlinder 