Wanneer het idee zich niet laat maken, maar zich aandient

Toeval speelt een centrale rol in het denken van de DADA-kunstenaars.
Daarnaast ontwikkelden zij, vooral Marcel Duchamp, een werkwijze
die ze een ReadyMade noemden.
Duchamp wilde hiermee de nadruk verschuiven naar het idee
achter het kunstwerk,
niet op het ambacht of de schoonheid.

Zijn bekendste ReadyMade, Fountain, dateert uit 1917.
Daarvoor nam hij een urinoir, voorzag het van een pseudoniem
en presenteerde dat als een kunstwerk.
Het veroorzaakte opschudding in de kunstwereld.

Dat wil zeggen dat andere elementen zoals
kleur, vorm of materiaalgebruik,
nog best een rol kunnen spelen.
Maar het gaat de kunstenaar toch vooral om
het idee.
Dat idee
was er natuurlijk altijd al.

Bram de Klerck in de NRC van 16/10/2025.

Afgelopen zaterdag las ik nog een artikel in de NRC
(donderdag 16 oktober, Bram de Klerck, C14-15)
waar een poging werd gedaan om de beeldmotieven
in één specifiek werk van Fra Angelico te duiden.
Daarbij werd ook ingegaan op de ideeën achter die motieven

Wat is de betekenis van de ommuurde tuin achter de gordijnen en achter Maria?
Antwoord: de ommuurde tuin is een middeleeuws symbool van de maagdelijkheid van Maria.

Waarom zien we het hoofd van de knielende heilige Cosmas zo nadrukkelijk?
Antwoord: als gezicht zien we een portret van Cosimo de Medici, de opdrachtgever.

Dus het idee was er altijd al in de kunst.
Niet iedereen zal iedere boodschap direct begrepen hebben.
Door het verloren gaan van symbolen in de tijd tussen de 15e eeuw
en nu, hebben we nu hulp nodig om de boodschap te begrijpen.

Maar ook bij hedendaagse kunst is vaak niet meteen
duidelijk wat het idee achter een werk is.
Ik zie dat als een groot probleem in de communicatie tussen
kunstenaar, zijn werk en de toeschouwer.

Vaak wordt betoogd dat de toeschouwer een actievere rol
zou moeten vervullen, in het (voor zichzelf) bepalen wat
die ervaart bij een werk.
Maar als we willen dat mensen waardering gaan ontwikkelen voor
bijvoorbeeld Cy Twombly, dan helpt het niet als kunstenaars
en curatoren zwijgen of onbegrijpelijke teksten voortbrengen.

Laat ik terugkeren naar mijn Foundable.
Bij de ReadyMade maakte Duchamp nog een keuze voor een urinoir.
Bij een Foundable ontbreekt die keuze volledig.
Het diende zich vanmorgen onverwacht aan.
Ik liep door de Molenstraat en zag het ineens.
Gelijk maakte ik een foto, en het idee om er een bericht
over te schrijven ontspon zich spontaan.

Mijn foto van een Foundable in de Molrstraat in Breda.

De vormen blijken van betekenis.
Kijk eens naar het stramien dat door de stenen en de put worden gevormd.
Van de put zien we een paar letters en cijfers, rechtsboven.
De platgelopen kauwgom, een soort van cirkel,
de witte vlek in het midden in de bovenste helft.
Dan die figuur die uit één lijn lijkt te bestaan:
een soort van letter ‘C’ in spiegelbeeld.
Het materiaal lijkt op papierwol.
Bij een Foundable is er helemaal geen vooropgezet idee.
De maker is onbekend, een collage van toevalligheden met
de gemeente die verantwoordelijk is voor de bestrating,
een toevallige kauwgom etende passant,
een persoon die verpakkingsmateriaal heeft verloren
en de wind die de papierwol er, tijdelijk, heeft weggelegd.
Vervolgens maakte ik de foto die waarschijnlijk
nu niet meer te herhalen valt.
Een Foundable.
Als er al een idee of bedoeling is, dan is dat
ik het een mooie vorm en een mooie compositie vond.
Maar verder niet.