Couperus lees ik graag.
Ik lees Couperus niet dagelijks, maar telkens met plezier.
Vooral van ‘Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan…’
ben ik steeds weer onder de indruk.

De gesprekken tussen de oude Ottilie Dercksz en Emile Takma
gaan soms over koetjes en kalfjes, soms over serieuze zaken,
meestal in bedekt taalgebruik, de gesprekken ontrollen
zich langzaam en gaan meanderend over het papier.

Prachtig om te lezen!

Maar als ik naar de titels kijk van de werken van Couperus
dan springen er voor mij een paar uit:
1892 Extaze. Een boek van geluk
1896 Metamorfoze
1900 Langs lijnen van geleidelijkheid
1910 De berg van licht
1915 Iskander. De roman van Alexander den Groote
1918 Het zwevende schaakbord
1923 Het snoer der ontferming (verhalen)

In dit groepje is ‘Langs lijnen van geleidelijkheid’ de absolute topper.
Deze titel verwoordt zo mooi wat er gebeurt in ‘Van oude mensen,
de dingen die voorbijgaan…’,
maar ook in het werk van Carel de Nerée.

Zijn werk is gecentreerd rond de lijn als stijlelement.
Niet het vlak zoals bij Rothko, niet de punt zoals bij Seurat,
niet de lijn omdat het moet bij de etsen van Rembrandt,
niet de kleur zoals bij Vermeer, niet de toets zoals bij Van Gogh
en niet het lood zoals bij Anselm Kiefer.

Maar de lijn als een element dat zich langzaam, heel voorzichtig en
geleidelijk ontrolt over het papier.
De lijn die een eigen leven leidt. Die of het onderbewustzijn
van de Nerée volgt of misschien niet altijd doet
wat de Nerée wil, maar zijn eigen weg inslaat.
Zodat er afbeeldingen ontstaan die vreemd over kunnen komen.

Soms wil die lijn geen details en zien we ‘uitgemergelde’ portretten.
Portretten haast zonder vlees.
Soms wil de lijn juist veel details, veel kronkelende lijnen.
Soms staan er zaken op de werken die we niet kunnen verklaren,
wie zijn die mensen, en waarom dié mensen?

Sander Bink, Verfijnde Lijnen – Carel de Nerée tot Babberich 1880 – 1909, Kunst en Leven.

Dat spel van lijnen kom je tegen in de literatuur maar
dus ook in andere kunstvormen.
Daarom noemen we dingen ‘Arabesken’, daarom noemt Sander Bink
zijn biografie ‘Verfijnde lijnen’, daarom gebruikt Couperus
‘Langs lijnen van geleidelijkheid’.

Louis Coupeus, hertaling door Albert Kroezemann, Langs lijnen van geleidelijkheid.

Ik wil in een landkaart die inzichten uit verschillende kunsten samenbrengen,
met hun overeenkomsten en verschillend bij elkaar.
Ik begin met een beschrijving….

Kaart van de Verfijnde Geleidelijkheid

Op onderstaande kaart zie je in het noorden van het continent
het ‘Koninkrijk van Arabesken’, waar de lijnen zich sierlijk kronkelen
als klimop rond marmeren zuilen.

Hier heerst de beeldtaal van de Art Nouveau: versieringen, krullen,
en het verlangen naar schoonheid als een manier van leven.

Meanderende rivieren liggen als gevlochten haarlokken in het land.
De ‘Rechtvaardigheidsrivier‘ combineert de schoonheid van het
heldere water en de natuur erin en eronder,
met de diepzinnigheid van de inwoners.

Ten zuiden daarvan komen de ‘Bergen van Licht’ in beeld.
Het gouden licht van de zon bedekt hun pieken.
Het is daar dat de grote Schrijvers wonen, die Denkers en Fantasten.
Hier blaast de literatuur mens en natuur het leven in.
Het verkent en beschrijft het onderbewustzijn van de
bewonderaars van de kunsten.

Aan de oostgrens ligt de ‘Metropool van Verfijnde Lijnen’,
een stad geboren uit het verlangen naar het volmaakte gebaar.
Hier leeft men met stijl, spreekt men in bloemrijke symbolen,
en beweegt men langs lijnen die fluisteren van verheven idealen.

Langs de westelijke rand slingert zich een pad — Lijn van Geleidelijkheid.
Geen snelweg, maar een serpenterende route die zich langzaam ontvouwt.
Hier wandelt de figuur van Carel de Nerée, soms zichtbaar,
soms schuilgaand achter een sluier van vergetelheid.
Zijn werk is hier geen monument,
maar een echo die zich pas toont door langzaam te kijken.

Aan de zuidwestelijke rand, waar het licht vervaagt en de lijnen
uitgegumd lijken, ligt het Bos van de Laatste Adem.
De bomen zijn hier gestold in hun groei, de wortels verweven met
restanten van vergeten zinnen.
Op sommige stammen lijkt nog een spoor van Oost-Indische inkt te rusten
— een lijn die nooit is afgemaakt, een krul die weigert te verdwijnen.
Wie hier afdaalt, stapt in een stilte die Nerée’s handschrift
nog even vasthoudt.

En ergens, bij al deze gebieden, ligt een nog onontdekt eiland:
Het Zwevende Schaakbord.
Een plek waar strategie, spel en mysterie samenkomen.
De regels zijn onbekend, de zetten intuïtief.
De stukken zijn niet van hout of steen, maar van intentie en taal.
Wie hier speelt, verplaatst geen pion — hij verschuift perspectief.
Soms staat een zet al klaar voor je haar bedenkt.
Soms blijft het bord zelf even zweven, wachtend op betekenis.

Het is in deze landschappen waar je als toeschouwer van Carel de Nerée
nog bijzondere scherven kunt vinden uit het verleden.
Ik laat je er een paar zien die ik gevonden heb en ben benieuwd
naar jouw vondsten:

‘Portretten haast zonder vlees.’

Carel de Nerée tot Babberich, Vrije studie naar een onbekend, 1900 – 1901, potlood.

‘Soms wil de lijn juist veel details, veel kronkelende lijnen.’

Carel de Nerée tot Babberich, Allegorische voorstelling met figuren en een pauw in een tuin (detail), 1899 – 1901, potlood; bruine inkt met pen; rode inkt met penseel; witte dekverf.

‘Soms staan er zaken op de werken die we niet kunnen verklaren, wie zijn die mensen?’

Carel de Nerée tot Babberich (ontwerp) en Constance de Nerée tot Babberich – Van Houten (Borduurwerk en schildering op zijde), Le Vitrail (het glas-in-lood-raam), 1903 – 1904.

Vol verwondering kijk ik uit naar het volgende, mijn derde bericht
in de serie over de tentoonstelling ‘Anders dan de anderen’
in het Dordrechts Museum.

Als extra achtergrondinformatie tref je hier nog
een meer volledige lijst met titels van Couperus aan.

Welke titels spreken jou, intuïtief het meest aan?