Vrouwenhoofden tussen mannenlichamen, Rafaëls humanistische blik en Michelangelo’s ideaaltype

Toen ik in oktober de tentoonstelling
De mannen van Michelangelo bezocht,
was die pas drie dagen geopend
Dat viel bovendien samen met de herfstvakantie.
De bezoekersdrukte was dus voorspelbaar.
Bij elk werk verzamelde zich een kring van toeschouwers.

Ik fotografeer graag om de tentoonstelling thuis
opnieuw rustig te beleven.
Daarom wacht ik telkens op het juiste moment voor de foto.
Zo volg ik vaak niet de route die de curator heeft bedacht.

Daarom bevat deze reeks meerdere berichten
met anatomische studies van armen en benen.
Veel echte studies van het menselijk lichaam.

Ze zijn fascinerend, maar roepen toch
een andere esthetische ervaring op dan
complete fresco’s of beelden.

Wat mij betreft vormen de tekeningen waarop vrouwen
het onderwerp zijn, een uitzondering.
De nadruk ligt dan veel minder op de anatomische bouw en
juist op ‘de schoonheid’ van het onderwerp.

Haarlem, Teylers Museum, De mannen van Michelangelo, Studies voor het hoofd van Leda, circa 1530, rood krijt op papier.

Het hoogtepunt zijn de studies voor het hoofd van Leda.
Geen spierbundels, geen ontlede schouders.
De perfecte vorm, een zachte egale huid.
Subtiele schaduw rond de neus,
geloken oogleden en duidelijk aangezette lippen.
Zie hoe het papier en het krijt hun werk doen:
de vezels van het papier versterken
de genuanceerde uitwerking van deze tekening.

Het verhaal van Leda en de zwaan komt uit de Griekse mythologie. Zeus, de oppergod, veranderde zich in een zwaan om Leda, de koningin van Sparta, te te benaderen – in verhalen variërend van verleiding tot overweldiging. Uit hun samenzijn kwamen mythische kinderen voort, waaronder Helena (de aanleiding voor de Trojaanse Oorlog) en de tweeling Castor en Pollux.

Studies voor de Libische sibille voor de Sixtijnse Kapel, circa 1511, rood krijt, wit krijt, op papier.

Sibille (Sibylle) was een verzamelnaam voor priesteressen die in extase profetieën uitspraken. De Libische Sibille gold als een profetes uit Libië, geïnspireerd door Apollo en beroemd om haar raadselachtige voorspellingen. Libië was een regio die in de oudheid gold als mysterieus en exotisch. Volgens latere tradities kondigde zij de komst van Christus aan.

Een geïdealiseerde buste, circa 1525 – 1530, rood krijt op papier.

Deze tekening is niet gemaakt door Michelangelo maar door Rafaël. Hij is wel in het bezit van het Teylers Museum. Hij contracteert met de werken van Michelangelo vanwege de humanistische thematiek. Rafaël (Raffaello Sanzio), Studie voor Hebe en Proserpina voor de Villa Farnesina, 1518, rood krijt op papier.

Het onderwerp ‘Leda en de zwaan’ wordt vaak gebruikt. Michelangelo’s beeld wordt daarin gevold door bijvoorbeeld Cornelis Bos, Naar Michelangelo – Leda en de zwaan, 1544 – 1545, gravure.

Als ik de vrouwenhoofden in de tentoonstelling bekijk,
lijkt het alsof ze één model of één gestileerd ideaaltype delen.
In de montage volgen van boven naar beneden:
Leda, de Libische sibille en de gespiegeld weergegeven geïdealiseerde buste.
De gelijkenis tussen de drie is opvallend.
Oordeel zelf.