Anselm

Deze week zag ik de film Anselm. Een documentaire in 3D.
De maker is Wim Wenders en dan is de kans groot dat je
een heel mooie film gaat zien. Poëtisch mooi zou ik
willen zeggen.

Ooit zag ik een documentaire over Ansel Kiefer en de beelden
die me bijbleven speelden zich af in Barjac, een voormalige
zijdefabriek in Zuid-Frankrijk.
Het was alsof ik naar een concertfilm zat te kijken van
Depeche Mode maar dan zonder muziek:
donker, grijs, grauw, industrieel en alles megalomaan groot.

De film van Wim Wenders is heel anders. Je ontkomt natuurlijk
niet aan de zware thema’s, de grote werken en het vele gebruik
van dokere kleuren.
Maar Wenders weet dat heel goed te compenseren door in scene
gezette opnames te combineren met oude en recente beelden.

WimWendersAnselmDasRauschenDerZeit

Wim Wenders, Anselm, Das rauschen der Zeit (het haasten van de tijd).


Die in scene gezette beelden hebben heel erg de stijl van bijvoorbeeld
Erwin Olaf en dan in het bijzonder de serie ‘Hope’.
Strak, uitgebalanceerd kleurgebruik, zonder te veel emotie.
De geschiedenis toont Wenders aan de hand van archiefbeelden zoals
de kinderen die spelen op de puinhopen na WOII.
De carriere van Kiefer aan de hand van fragmenten uit interviews en documentaires.

Naast het scherm waarop ik dit bericht schrijf loopt
Copilot, de AI-oplossing van Microsoft.
De ondertitel van de film intrigeert me omdat uit de documentaire ik me
geen verwijzing naar de titel kan herinneren.
Maar die relatie lag er misschien wel, bijvoorbeeld via de
muziek. Die is geschreven door Leonard Küßner.

Maar even kijken waar Copilot me brengt.
Allereerst blijkt de titel ook de titel te zijn van
een werk van Kiefer. Ik ga op zoek.

AnselmKieferFürOssipMandelstammDasRauschenDerZeit2011OilEmulsionAcrylicStoneBoatPropellerAndLeadOnCanvas

Anselm Kiefer, Für Ossip Mandelstamm, Das Rauschen der Zeit, 2011, oil emulsion, acrylic, stone, boat propeller and lead on canvas.


Copilot over Ossip Mandelstam:

‘Das Rauschen der Zeit’ is de titel van een boek van de Russische dichter Ossip Mandelstam. Het is een verzameling autobiografische proza uit de jaren 20 van de vorige eeuw, waarin Mandelstam zijn jeugd in Sint-Petersburg beschrijft en zijn ervaringen tijdens de Russische Revolutie. Het boek bevat ook enkele van Mandelstams beroemde gedichten, waaronder ‘Tristia’ en ‘Stenen’.

Ik probeer te begrijpen waarom Kiefer zich aangetrokken voelt
tot Mandelstamm maar kom met Copilot niet verder.
Misschien zoek ik te ver (al denk ik van niet, maar
ik kan op dit moment niet meer vinden).

Het aantal werken dat Kiefer maakt moet enorm zijn.
In de film zien we wat van die werken terwijl hij er aan werkt
maar ook werken die uitgestald staan: vele ruimtes met werk,
vaak 10, 20 voorbeelden van werken met vergelijkbare thematiek.
Bijvoorbeeld boeken.
De ruimte waar gewerkt wordt is groot en de monumentale
werken staan ieder op een eigen verrijdbare kar.

De film lijkt een goede introductie of verdieping te zijn
op een bezoek aan de tentoonstelling Bilderstreit in
Museum Voorlinden.

Anselm Kiefer 02

Wolfsbohne ihr Blüten von Deutschland o mein Herz wird untrügbarer Kristall
an dem Das Licht sich prüfet, wenn Deutschland Hölderlin, Vom Abgrund nämlich… wie an
den Häusern der Juden (zum Andenken des ruinirten Jerusalems’s), immer etwas unvollendet gelassen werden muß
Es sind sieben Rosen im Haus. Unser Kind weiß es und schläft in der Ukraine, wo sie mir Vater und Mutter erschlugen
was blüht dort? Welche Blume, Mutter, tat dir dort weh mit
ihrem Namen?

für Paul Celan

Hierboven zie je de tekst die op het werk ‘Wolfsbohne’ staat.
Die had ik bij het vorige bericht nog niet beschikbaar.
De werken waarmee de tentoonstelling wordt ‘ingeleid’,
worden beschouwd door de samenstellers van de tentoonstelling
als cruciaal voor het oeuvre van Kiefer.
De film Anselm van Wim Wenders bevestigt dat.

Een volgend werk is super actueel:
Museum Voorlinden, Anselm Kiefer, Der Morgenthau Plan.

DSC08815MuseumVoorlindenAnselmKieferDerMorgenthauPlan

Kiefer is geen helderziende. Hij wilde het absurde van Der Morgenthau Plan helder maken. Dus eerst eens bekijken wat Der Morgenthau Plan precies was.


Wikipedia:

Het Morgenthauplan was een plan voor de bezetting van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, voorgesteld door de Amerikaanse minister van financiën Henry Morgenthau jr.

Het bestond uit maatregelen die er voor moesten zorgen dat Duitsland nooit meer een oorlog zou kunnen beginnen. Dit zou moeten worden bereikt in drie stappen:

Duitsland zou moeten worden opgedeeld in twee (of meer) aparte staten.
Duitslands belangrijkste industriële centra en mijnbouwgebieden, waaronder Saarland, het Ruhrgebied en Opper-Silezië zouden onder internationaal beheer moeten komen, of worden geannexeerd.
Alle zware Duitse industrie zou ontmanteld of vernietigd moeten worden.

Misschien dat dit in sommige oren als een goed plan klinkt.
De langstzittende Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken
dacht daar anders over:

In de VS betoogde Cordell Hull dat er voor Duitsland niets anders over zou blijven dan land, en dat slechts 60% van de Duitsers van het land kon leven, wat zou betekenen dat 40% van de bevolking zou sterven door hongersnood.

Het kunstwerk van Kiefer is daarom een soort van akker.
Met tarwe en daar tussen een loden boek, een stenen kruik en
een terracotta slang. Een soort toekomstbeeld van een totaal
ontmanteld Duitsland en de dood van vele mensen.

Wil je de parallel naar vandaag zien?

Ook vandaag worden we geconfronteerd met absurde plannen
(en de uitvoering ervan) gemaakt door net geklede heren
die ver weg van de plaats van actie comfrtabel leven:

= het plan van Ismail Haniyeh (politiek leider van Hamas) die
in Qatar verblijft en Mohammed Deif (militair leider van Hamas)
om onschuldige mensen die in Israel verbleven te doden of gijzelen
om de aandacht van de wereld te vestigen op hun situatie.
Vrede komt in hun woordenboek niet voor;

– het plan van Benjamin Netanyahu die de afgelopen jaren
met vooral zijn machtspositie is bezig geweest maar niet
met Vrede. Die heeft een frame nodig om zijn eigen positie
overeind te houden en kwam met het plan voor een grondoorlog
die nodig is om opnieuw ‘afschrikking’ te realiseren zodat
iedereen weer zal denken dat Israel de sterkste is.

Absurde plannen met vele slachtoffers.
De bedenkers wassen hun handen in onschuld.
De plannen worden, net als bij het Morgenthauplan, gebruikt
in de informatie-oorlog rond het conflict.
Net als toen trappen veel mensen in de vallen die door
deze heren worden opgezet met als gevolg wereldwijde
onrust en overal groepen mensen die zich tegen elkaar laten
opzetten en die vergeten dat er iedere seconde slachtoffers
vallen ter meerdere eer en glorie van de plannenmakers.

Superactueel kunstwerk.

Anselm Kiefer 01

Vrolijk wordt het niet.
Dat ik Museum Voorlinden bezocht was al te zien maar
de tentoonstelling waar ik voor ging was Bilderstreit.
Daarvan was nog niet veel te zien.
Nee, vrolijk wordt het niet.

Het is wel een goede tentoonstelling.
Veel recent werk, mooi opgesteld.
De catalogus was er nog niet.
Het werk is steeds zwaar op de hand en de overeenkomsten met
Neo Rauch worden steeds duidelijker:
de sfeer van Duitse romantiek, de interesse voor alchemie.
Op andere vlakken verschillen beiden weer.
Rauch is soort van figuratief maar Kiefer is vaker
conceptueel.

Op een site van een boekenliefhebber sprak het eerste werk
heel erg aan: stalen boekenkasten met boeken van lood.
Voorzien van zware kettingen.
De pagina’s van de boeken en ook de kaften zijn van
grote stukken lood. De kettingen hangen wel over de boeken
maar geen van de boeken liggen aan de ketting.

DSC08811MuseumVoorlindenAnselmKieferDSC08812MuseumVoorlindenAnselmKieferDSC08813MuseumVoorlindenAnselmKiefer

Boeken dienen vooral om ervaringen, bevindingen en ideeen vast te leggen. Dat kan over luchtige zaken gaan maar bij Kiefer is het bijna altijd zwaar, loodzwaar. Meteen komt de alchemie om de hoek kijken. Tovernaars die zwoegen om lood te veranderen in…….


DSC08814MuseumVoorlindenAnselmKieferWolfsbohne

Museum Voorlinden, Anselm Kiefer, Wolfsbohne. Een soort van eerbetoon aan Paul Celan. Een dichter die Duits als zijn moedertaal zag en die met Wolfsbohne terug denkt aan zijn Joodse moeder. De Tweede Wereldoorlog is nooit ver weg.


Paul Celan was me onbekend, dus Wikipedia:

Paul Celan (Cernauti, nu Tsjernivtsi in Oekraïne, 23 november 1920 – Parijs, rond 20 april 1970) was een Duitstalige dichter. Paul Celan was het meest gebruikte pseudoniem van Paul Antschel (De Duitse schrijfwijze van zijn Roemeense achternaam Ancel). Celan stond op de Duitse uitspraak van zijn naam: [pɑʊl ‘t͡selaːn].

Biografie
Paul Celan werd geboren in Roemenië als enig kind van Duitstalige joodse ouders. Hij leefde ook in Oostenrijk en lange tijd in Frankrijk. Zijn ouders werden door de nazi’s vermoord, hijzelf ontsnapte in een werkkamp ternauwernood aan de dood. In 1952 trouwde hij met Gisèle Lestrange, met wie hij twee kinderen kreeg, François en Eric; François overleed kort na de geboorte. Rond 1960 werden de zware en ongegronde plagiaatbeschuldigingen van Claire Goll, weduwe van de Joodse dichter Yvan Goll, sterker. Deze beïnvloedden zijn correspondentie en vervolgden hem tot zijn dood. In 1970 maakte Celan een einde aan zijn leven.

Betekenis
Celan schreef in het Duits, zijn moedertaal. Door gedichten in deze taal te schrijven herdacht hij zijn moeder (zie gedicht ‘Wolfsbohne’). Naast zijn werk als dichter bezorgde hij de Duitse literatuur ook een groot aantal vertalingen van poëzie uit het Frans, Engels, Russisch, Italiaans, Roemeens, Portugees en Hebreeuws.

Paul Celan wordt algemeen beschouwd als een der grootste dichters van de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij schreef, beïnvloed door het symbolisme en het surrealisme, gedichten waarin hij op zijn eigen wijze zijn ervaringen met de Holocaust verwerkte. Een van zijn bekende gedichten is Todesfuge, waarin hij bezwerend het lot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog oproept en zijn moeder herdenkt. Zijn poëzie wordt gaandeweg hermetischer, al bevatten veel van zijn gedichten verwijzingen naar historische en politieke gebeurtenissen.

Celan gaat spaarzaam met woorden om en schrijft op de rand van het zwijgen. Hij gebruikt gewaagde metaforen en neologismen, die hij voor een deel haalde uit lectuur van geologische boeken.

Morgen ga ik de film zien die Wim Wenders maakte over Kiefer:
Anselm.
Dus binnenkort meer over film en tentoonstelling.